Σε μια κατάμεστη αίθουσα πραγματοποιήθηκε η εκδήλωση του Λυκείου Ελληνίδων Ρεθύμνου με θέμα «Κρητικό Ιδίωμα, ένα γλωσσικό μνημείο που άντεξε στον χρόνο» και ομιλητή τον κ. Δημήτρη Αρχοντάκη.
Μετά τη ζεστή προσλαλιά της προέδρου του Λυκείου Ελληνίδων κ. Φέφης Βαλαρή και την παρουσίαση του ομιλητή από την κ. Έλντα Μαραγκάκη-Δήμα πήρε το λόγο ο κ. Αρχοντάκης που διαπραγματεύθηκε άψογα το θέμα του, δικαιώνοντας τη φήμη του εξαίρετου φιλολόγου που διαθέτει.
Ξεκίνησε την ομιλία του με ένα κείμενο που διαμόρφωσε ο ίδιος πάνω σε παιδικές μνήμες και στη συνέχεια ανέδειξε τα σημεία που αποτελούν γέφυρα του απώτατου παρελθόντος με το σήμερα και επισημαίνουν τις ισχυρότατες άμυνες που διαθέτει ο γλωσσικός πλούτος ενός έθνους απέναντι στη φθορά του χρόνου και στην εξέλιξη κάθε πολιτισμού.
Η Γλώσσα εκφράζει δυο κόσμους
Όπως είπε χαρακτηριστικά η Γλώσσα εκφράζει δύο κόσμους, τον εσωτερικό του νου και της ψυχής μας, και τον εξωτερικό, των υλικών συνθηκών του περιβάλλοντος. Εκφράζει ακόμη τις σχέσεις μας με τους άλλους ανθρώπους ως άτομα και ως σύνολα, δηλαδή όλο το πλέγμα της ζωής μας.
Επόμενο είναι ότι η Γλώσσα δεν έχει στατικό χαρακτήρα, δεν «παγώνει» στον χρόνο, αλλά εξελίσσεται ακολουθώντας και εκφράζοντας τις εκάστοτε νέες πολιτισμικές, πολιτικές, οικονομικές, κοινωνικές και άλλες συνθήκες.
Όμως από τη μια μεριά ο εσωτερικός κόσμος των ανθρώπων αλλάζει δραστικά. Όσον αφορά τον εξωτερικό κόσμο, δεν χρειάζεται ιδιαίτερη ανάλυση η συγκλονιστική αλλαγή του.
Η μοίρα της γενιάς μας είναι να ζήσει την αρχή της Μεγάλης Αλλαγής του Κόσμου.
Από τη μοίρα αυτή δεν ήταν δυνατόν να ξεφύγει το Κρητικό Γλωσσικό Ιδίωμα. Έτσι έχουν χαθεί στο διάβα των αιώνων αναρίθμητες μορφές ζωής και Γλώσσες και Γλωσσικά Ιδιώματα, πολλές χωρίς να αφήσουν ούτε ίχνος. Υποθέτουμε το πέρασμά τους χάρη στην ιστορική γνώση της ύπαρξης των αντίστοιχων λαών.
Η γλώσσα φθίνει
Και ο κ. Αρχοντάκης κατέληξε:
Είναι γεγονός ότι η χρήση της Γλώσσας της Κρήτης υποκύπτει στην πλημμυρική εισβολή της Νέας Εποχής και φθίνει. Ας μη ρωτούμε πόσες από τις λέξεις του Ερωτόκριτου ή και του Ι. Κονδυλάκη ζουν σήμερα, επειδή η χρονική απόσταση είναι μεγάλη. Ας ρωτήσουμε όμως πόσες λέξεις ζουν από το λεξιλόγιο που ήταν σε γενική χρήση στα παιδικά μας χρόνια. Για παράδειγμα, εντελώς ενδεικτικά:
• Αυτού που επεξεργάστηκε ο Γεώργιος Χατζηδάκις στο αδαμαντωρυχείο του Κρητικού λόγου που είναι το ερμηνευτικό έργο του,
• του Ευάγγελου Φωτάκη, του «Ανεζηνιού», από την επαρχία Αγίου Βασιλείου,
• του Γιάννη Πλατύρραχου, από την επαρχία Αμαρίου,
• του Μιχάλη Καυκαλά από το Ρέθυμνο,
• του Μανώλη Κούνουπα από το Αμάρι,
• της Ευγενίας Ζαμπετάκη από το δυτικό Ρέθυμνο και του Μανώλη Λαντζουράκη από το Αποδούλου,
• πολλών από το Μυλοπόταμο
και αναρίθμητων άλλων όχι μόνο Ρεθεμνιωτών, αλλά από ολόκληρο το νησί. Ιδιαίτερα διαφωτιστική θα είναι και μια αναδίφηση των Κρητικών λεξικογράφων, του Κοντοσόπουλου, του Πιτυκάκη, του Ξανθινάκη, του Τσιριγωτάκη, του Πάγκαλου, του Αποστολάκη και τόσων άλλων με το πνεύμα της αναζήτησης στο έργο τους ζωντανών σήμερα λεκτικών στοιχείων.
Ο συμπολίτης συγγραφέας Αντώνης Δαφέρμος έχει καταγράψει σ’ ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον από ιστορική, λαογραφική και κοινωνιολογική άποψη έργο του πάνω από 70 επαγγέλματα που χάνονται ή χάθηκαν. Με κάθε ένα από αυτά χάνεται κι ένα ολόκληρο σύστημα λέξεων και αντίστοιχων εννοιών, ονομασίες εργαλείων, χειρισμοί, συνθήκες, αποτελέσματα, χαρακτηρισμοί, ένας νοητικός και λεκτικός πλούτος. Και είναι μόνο η αρχή της εγκατάλειψης γνωστών επαγγελμάτων.
Η ίδια αρνητική εξέλιξη παρατηρείται και στο σύνολο της Ελληνικής Γλώσσας με τη φυσική επίδραση της αδήριτης ανάγκης για γλωσσομάθεια και της εκπληκτικής διάδοσης των ηλεκτρονικών συσκευών. Είναι πιθανόν ότι σε κάποιο χρονικό ορίζοντα του μέλλοντος η ψηφιακή γλώσσα θα είναι το κύριο μέσον συνεννόησης των ανθρώπων και των λαών. Ήδη τα Greekenglish, η γραφή Ελληνικών λέξεων με αγγλικούς χαρακτήρες, είναι πολύ διαδεδομένη, αφού μ’ αυτή τη γραφή ανταλλάσσονται τα ηλεκτρονικά μηνύματα.
Η γλωσσική εξέλιξη έχει τη δική της φυσική δυναμική, που δεν χρειάζεται τεχνητές παρεμβάσεις με Διατάγματα και Εγκυκλίους, δεν χρειάζεται βιασμό και διαστρέβλωση και εκτροπή από τη μεταβατική της διαδικασία.
Η γλώσσα είναι για τη νόηση ότι τα αποτυπώματα
Η Γλώσσα είναι για τη νόηση και τον ψυχικό κόσμο του ανθρώπου ότι είναι τα δακτυλικά αποτυπώματα για το σώμα του. Και η επιβίωση ενός καθολικού γλωσσικού τύπου επί 35 ή περισσότερους αιώνες αδιάλειπτων ιστορικών μεταπτώσεων στο στόμα των Κρητικών μαρτυρεί με τον πιο αδιάψευστο τρόπο την ιδιαιτερότητα, αν όχι τη μοναδικότητα της Κρητικής Ιδιοσυστασίας, με τα θετικά και τα αρνητικά της στοιχεία.
Για όλους αυτούς τους λόγους το Γλωσσικό ιδίωμα της Κρήτης έχει μια ιδιαίτερη εκφραστική δύναμη και μια ποιότητα, θα έλεγα μια ιερότητα.
Τελειώνοντας θα ήθελα να προσθέσω την αίσθησή μου ότι στην ατμόσφαιρα του Λυκείου πλανάται αυτή τη στιγμή ένα ερώτημα: Τι κάνουμε λοιπόν τώρα γι’ αυτό το μνημείο του Πολιτισμού, το θνήσκον Γλωσσικό Ιδίωμα της Κρήτης, όσο είναι ακόμη ζωντανό;
Σ’ ένα τέτοιο θέμα αρμόδιοι να απαντήσουν είναι οι ειδικοί διαλεκτολόγοι, θα πω όμως τη γνώμη μου κι εγώ, αφού εκεί οδηγεί η διαπραγμάτευση του θέματος.
Ενίσχυση της βιωσιμότητας του Κρητικού Γλωσσικού Ιδιώματος ως ευρύτερου εκφραστικού μέσου δεν θεωρώ ότι είναι εφικτή. Θα επιβιώσουν όσα στοιχεία του αντλούν τη δυναμική τους όχι από την ιστορική τους διαδρομή, αλλά από την ικανότητά τους να εκφράσουν σύγχρονες, ζωντανές έννοιες. Ελπίζω να είναι πολλά και εννοώ κρητικά, όχι κρητικοφανή, όψιμες απομιμήσεις κρητικών.
Αναγκαία η αποθησαύριση του Γλωσσικού υλικού
Εκείνο όμως το οποίο θεωρώ εφικτό αλλά και απόλυτα αναγκαίο είναι η πληρέστερη και ακριβέστερη δυνατή καταγραφή και αποθησαύριση του πολύτιμου αυτού γλωσσικού και νοητικού υλικού με την μορφή Λεξικού, με ενιαίο πνεύμα όχι στενά γλωσσικό αλλά ευρύτερα ερμηνευτικό, που δίδει το εννοιολογικό περιβάλλον κάθε λήμματος με κοινωνιολογικούς, λαογραφικούς ακόμη και ψυχολογικούς και ανάλογους όρους. Η καταγραφή και συστηματική οργάνωση του Κρητικού Γλωσσικού Ιδιώματος είναι βέβαια τιτάνιο έργο, που υπερβαίνει κατά πολύ τις δυνατότητες ενός επιστήμονα ή μιας μικρής Ομάδας Εργασίας. Απαιτεί μια ευρύτερη και σταθερότερη δομή και νομίζω ότι υπάρχει μια και μόνη αλλά πολυδύναμη, το Πανεπιστήμιο Κρήτης.
Ίσως μάλιστα το Πανεπιστήμιο να έχει και, υπό κάποια έννοια, ηθική υποχρέωση να διαιωνίσει ως υπεύθυνη επιστημονική μαρτυρία το ιστορικό γλωσσικό ιδίωμα του νησιού, το οποίο εμπεριέχεται στον τίτλο του. Είναι μια ευχή.
Ο αντιπρύτανης κ. Σπανουδάκης παίρνοντας το λόγο τόνισε τη διάθεση του Πανεπιστημίου να ανταποκριθεί στο κάλεσμα αυτό.
Την εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία τους ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κ.κ. Ευγένιος, ο δήμαρχος κ. Γιώργος Μαρινάκης, ενώ η αντιπεριφερειάρχης κ. Μαρία Λιονή έστειλε μήνυμα και ευχές λόγω απουσίας.
