Του ΓΙΑΝΝΗ ΤΣΑΧΠΙΝΗ*
Τα Χριστούγεννα πλησιάζουν. Όπως κάθε χρόνο η Ελληνική οικογένεια, παρά τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει στα οικονομικά της, δεν θα παραλείψει για το καλό του χρόνου, για το έθιμο και για την χαρά της οικογένειας, να στολίσει στο σπίτι της, το χριστουγεννιάτικο δέντρο. Οφείλουμε όλοι μας να γνωρίζουμε ότι πρόγονος αυτού δεν είναι το πεύκο ή το κυπαρίσσι ή και απομιμήσεις αυτών, αλλά είναι ένα κλαδί ελιάς. Η ελιά είναι το πρώτο και ευλογημένο δέντρο που δημιούργησε ο Θεός στην φύση για την ζωή του ανθρώπου. Και λέγεται ότι η πρώτη εμφάνισή της, έγινε στα Ιεροσόλυμα, όπου εκεί και ο Ιησούς Χριστός είχε πραγματοποιήσει τον Μυστικόν Δείπνον με τους μαθητάς του. Ο κορμός αυτής, υπάρχει ξηρός ακόμα και σήμερα. Κρητικός ποιητής γράφει: «Είμαι η Ελιά η τιμημένη, δεν μου ξελείπουν οι καρποί, στο ίσκιο μου ήλθε ο Χριστός ν’ αναπαυθεί». Μετά από χρόνια αναφέρεται ότι έκανε το πρώτο της ταξίδι στην αρχαία Ελλάδα, (Ολυμπία), στην Πελοπόννησο. Η ελιά για τους αρχαίους Έλληνες ήταν σύμβολο των Ολυμπιακών ιδεωδών, της Ειρήνης, της Σοφίας και της Νίκης. Γι’ αυτό και το μοναδικό βραβείο που έπαιρνε ο Ολυμπιονίκης ήταν ένα στεφάνι φτιαγμένο από κλαδί ελιάς. Μέσα στο ναό της Ήρας στην αρχαία Ολυμπία, υπήρχε μία ελιά «καλλιστέφανος ελιά» από της οποίας τα κλαδιά φτιαχνόταν το στεφάνι.
Ακόμα με κλάδους ελιάς ήταν στεφανωμένο και το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Διός στην Ολυμπία.
Οι δε Αθηναίοι στα νομίσματά τους απεικόνιζαν την Αθηνά με στεφάνι ελιάς εις το κράνος της. Μετά από αιώνες η ελιά έφυγε και προς άλλα κράτη.
Η κάθε οικογένεια, την παραμονή των Χριστουγέννων, είχε στο σπίτι της, ένα κλαδί ελιάς, που το ονόμαζαν Ειρεσιώνη «από το έριον, μαλλίον» και το στόλιζαν με γιρλάντες από μαλλί λευκό και κόκκινο και με τους πρώτους φθινοπωρινούς καρπούς: σύκα, καρύδια, αμύγδαλα, δημητριακά καθώς και με φιαλίδια από λάδι και μέλι. Ήταν ένδειξη ευχαριστίας για το λήξαν έτος και με την παράκληση, η ευφορία αυτών να συνεχιστεί και για το επόμενο.
Την παραμονή, τα παιδιά, παίρνανε την Ειρεσιώνη και την περιέφεραν στους δρόμους των πόλεων και των χωριών, τραγουδώντας τα κάλαντα, από σπίτι σε σπίτι, παίρνοντας το φιλοδώρημά τους από τον νοικοκύρη και όταν έφθαναν στο τέλος, στα δικά τους σπίτια, κρεμούσαν το χριστουγεννιάτικο δέντρο (Ειρεσιώνη) πάνω από την εξώπορτά τους, βγάζοντας το παλιό για να το κάψουν.
Τα κάλαντα που λέγανε: «Η Ειρεσιώνη φέρνει σύκα, καρύδια, κάστανα και αφράτα ψωμάκια που μας τρέφουν και μέλι γλυκό και λάδι απαλό και ξέχειλους κύλικες με καλό κρασί για να μεθύσει και να κοιμηθεί».
Πρόγονος, λοιπόν, του χριστουγεννιάτικου δέντρου είναι η Ειρεσιώνη, όπου μετά μεταδόθηκε το έθιμο στους βόρειους λαούς από τους ταξιδεύοντες Έλληνες, οι οποίοι λόγω ελλείψεως ελαιοδέντρων, στόλιζαν κλαδιά από τα δέντρα που είχαν οι περιοχές τους.
Σύμφωνα με την παράδοση, το έθιμο αυτό καθιερώθηκε από τον Θησέα, όταν ξεκίνησε για την Κρήτη για να σκοτώσει τον Μινώταυρο. Έκανε θυσία στον Απόλλωνα, λέγοντας ότι σε περίπτωση που κερδίσει την μάχη με τον Μινώταυρο, θα του προσέφερε στολισμένα κλαδιά ελιάς για να τον ευχαριστήσει. Επιστρέφοντας ο Θησέας εκπλήρωσε την υπόσχεσή του, καθιερώνοντας τον θεσμό της Ειρεσιώνης.
Η μετεξέλιξη του εθίμου αργότερα, δοκίμασε περιπετειώδη ιστορία. Το κράτος του Βυζαντίου, το καταδίκασε ως ειδωλολατρικό και απαγόρευσε την τέλεσή του. Αιώνες αργότερα το ίδιο έθιμο επανήλθε στην Ελλάδα από τους Βαυαρούς που συνόδεψαν τον Όθωνα στην Ελλάδα ως δικό τους χριστουγεννιάτικο έθιμο της ελιάς. Έτσι το 1833 πρωτοστολίστηκε για τον Βασιλιά Όθωνα, το χριστουγεννιάτικο δέντρο στα Ανάκτορα του Ναυπλίου και επικράτησε το έθιμο.
Το έθιμο της «Ειρεσιώνης» υπήρχε πάντοτε στην ιστορική μνήμη των Ελλήνων και γι’ αυτόν τον λόγο υιοθετήθηκε αμέσως.
Σήμερα το χριστουγεννιάτικο δέντρο στην Ελλάδα μπορεί να είναι από κυπαρίσσι ή πεύκο ή και από απομιμήσεις πλαστικό. Τα κομμένα δέντρα συνήθως μετά τις γιορτές πετιούνται και το κόστος τους είναι χαμένο, ενώ τα πλαστικά, επαναχρησιμοποιούνται, αλλά δεν παύουν να είναι ψεύτικα.
Πολλοί χρησιμοποιούν ριζωμένα, οπότε μετά τις γιορτές, να τα φυτέψουν στο έδαφος που τα έχουν ανάγκη.
Έτσι σήμερα δεν μπορεί κανείς μας να μην σκεφθεί ότι η χρησιμοποίηση της ελιάς σε γλάστρα, σαν χριστουγεννιάτικο δέντρο, αποτελεί λύση και πλεονεκτήματα από όλα τα προηγούμενα γιατί μεταφυτεύεται, αλλά και κόστος δεν υπάρχει. Κυρίως όμως, γιατί συνδέεται με την Αρχαία Ελληνική παράδοση και φυσικά με την αγάπη του Κρητικού με την ελιά.
Συνιστάται, κατά την γνώμη μου, σήμερα που υπάρχει η οικονομική κρίση να το σκεφτούμε όλοι μας με κάθε λεπτομέρεια και να προμηθευφτεί η κάθε οικογένεια το χριστουγεννιάτικο δέντρο της, για τα φετινά Χριστούγεννα με ένα κλάδο ελιάς ή ένα φυτεμένο σε γλάστρα, με ελάχιστο κόστος και να στολιστεί ακριβώς όπως της Ειρεσιώνης με σύκα – κάστανα – καρύδια κ.λπ. χωρίς τα πλαστικά ομοιώματα επ’ αυτού και μετά να φυτευτεί στο χωράφι της οικογένειας.
* Ο Γιάννης Τσαχπίνης είναι απόστρατος αξιωματικός