Η ραγδαία αύξηση των τυχοδιωκτικών ηγεσιών στις μέρες μας είναι αντιστρόφως ανάλογη προς τη δραματική μείωση έως και εξαφάνιση των μεγάλων προσωπικοτήτων που κάποτε δέσποζαν στην ευρωπαϊκή και την παγκόσμια σκηνή. Ήταν η γενιά των ηγετών που αναδύθηκε κυρίως μέσα από το καμίνι του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου και χαλκεύτηκε με τη σοφία των πιο δραματικών γεγονότων που γνώρισε ο 20ος αιώνας. «Πάθει μάθος», όπως λέει ο Χορός στον Αγαμέμνονα του Αισχύλου. Δυστυχώς όμως για τον πολιτισμό μας, οι μνήμες των ανθρώπων έχουν περιορισμένη διάρκεια ζωής.
Οι τυχοδιωκτικές ηγεσίες εμφανίζονται με διάφορα προσωπεία: άλλοτε ως γελωτοποιοί, άλλοτε ως σοβαροφανείς προσωπικότητες, άλλοτε ως αντισυστημικοί και σκεπτικιστές πολιτικοί, άλλοτε ως υπερασπιστές των λαϊκών συμφερόντων. Όλοι τους όμως στοχεύουν στα πιο ταπεινά ένστικτα του ανθρώπου και του πολίτη, στις αντιδράσεις του απέναντι σε πράγματα που τον ενοχλούν, στον φόβο για το άγνωστο, στη δυσαρέσκειά του με τους θεσμούς. Και ασκούν επάνω του με μαεστρία όλα τα όπλα που προσφέρει απλόχερα ο λαϊκισμός και η δημαγωγία.
Λένε ότι ο λαϊκισμός έχει κοντά ποδάρια, και αυτά που συμβαίνουν στη Βρετανία την επομένη του δημοψηφίσματος το επιβεβαιώνουν. Από την άλλη όμως, η ζημιά που προκαλεί, άμεσα και κυρίως μακροπρόθεσμα με τη συστηματική διάβρωση των υγιών αντιστάσεων του ανθρώπου και των αρχών που του κληροδότησαν παλιότερες κοινωνίες, είναι ανυπολόγιστη.
Και να μην ξεχνάμε βέβαια ότι η ευρηματικότητα των τυχοδιωκτικών ηγεσιών είναι ανεξάντλητη, όπως βλέπουμε καθημερινά στην Ελλάδα: πριν προλάβεις να συνειδητοποιήσεις το ένα ψέμα, την πρώτη απάτη, το αρχικό τέχνασμα, ακολουθεί και δεύτερο και τρίτο, με καταιγιστικούς ρυθμούς.
Στον τόπο όπου γεννήθηκε ο δυτικός πολιτισμός, κάνουμε πια αγώνα οπισθοφυλακών, για να προστατεύσουμε τα ελάχιστα που μας απόμειναν. Και δεν μπορώ παρά να αναρωτιέμαι καθημερινά γιατί το «όχι» να είναι ισχυρότερο από το «ναι», γιατί αυτοί που πιστεύουν στο δίκιο και την αλήθεια να έχουν παραδώσει τα όπλα τους και την ισχύ του λόγου, αυτήν που δίδαξε σοφά ο Αριστοτέλης, στην απόλυτη διαχείριση των τυχοδιωκτικών ηγεσιών.
*Ο Μιχαήλ Πασχάλης είναι ομότιμος καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης -Τμήμα Φιλολογίας
