Η Ιταλική κατοχή στην Ελλάδα 1941 – 1943

Στο τέλος του Μαΐου 1941 η Κρήτη καταλήφθηκε από τους Γερμανούς, αν όμως η ιστορία είναι γενναιόδωρη με την Κρήτη αυτό δεν σημαίνει ότι αφορά όλο το νησί. Δυστυχώς η Μάχη της Κρήτης περιορίζεται από τα Χανιά μέχρι το Ηράκλειο, όπου δηλαδή έπεσαν οι Γερμανοί αλεξιπτωτιστές στους τρεις από τους τέσσερις νομούς. Γιατί το Λασίθι το κατέλαβαν οι Ιταλοί, οι οποίοι κατάφεραν εύκολα να πείσουν τους συμμάχους τους να καταλάβουν την ανατολική μεριά του νησιού και καθ’ υπόδειξη του Μουσολίνι. Οι Γερμανοί δεν είχαν κανένα ενδιαφέρον να πάνε στο Λασίθι που δεν είχε ούτε αεροδρόμιο, ούτε μεγάλο λιμάνι. Την περιοχή του Λασιθίου την κατέλαβε η μεραρχία Σιένα υπό τον στρατηγό Κάρτα (αντιφασίστας στην πραγματικότητα) που απλώθηκε σε όλο το νομό. Σε αντίθεση με άλλες περιοχές της Ελλάδας, στο Λασίθι οι Ιταλοί ήταν ηπιότεροι και η συμπεριφορά τους δεν ήταν σκληρή όπως συνέβαινε στην υπόλοιπη Κρήτη με τους Γερμανούς. Δεν σημειώθηκαν ούτε ομαδικές εκτελέσεις, ούτε καταστροφές χωριών. Οι Ιταλοί περιορίστηκαν μόνο σε φθορές περιουσιών και αφαίρεση γεωργικών προϊόντων, σε αγγαρείες ντόπιων κ.ά. Όμως παρ’ όλα αυτά οι κατακτητές δεν κατόρθωσαν να εμπνεύσουν το σεβασμό των κατακτημένων ούτε και φόβο σε σχέση με τους Γερμανούς. Μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας το Σεπτέμβριο του 1943, το Λασίθι πέρασε στα χέρια των Γερμανών. Οι αντιφασίστες αξιωματικοί Άγγελος Κάρτα και ο υπασπιστής του υπολοχαγός Ταβάνα φυγαδεύτηκαν στη Μέση Ανατολή.

Η Ιταλική κατοχή υπήρξε ιδιαίτερα σκληρή κυρίως στις περιοχές όπου οι Ιταλοί στόχευαν μελλοντικά να προσαρτήσουν στο κράτος τους. Έχοντας οι Ιταλοί δικά τους σχέδια για την επαναχάραξη των συνόρων στα Βαλκάνια προωθούσαν σχέδια διαμελισμού της Ελλάδας. Στο πλαίσιο αυτών των σχεδίων καλλιέργησαν αίσθημα αλυτρωτισμού σε πληθυσμιακές ομάδες, όπως οι Τσάμηδες που ζούσαν κυρίως στην περιοχή της Θεσπρωτίας. Ενθάρρυναν επίσης τη δράση εξτρεμιστικών ομάδων Τσάμηδων εναντίον του ελληνικού πληθυσμού της Ηπείρου. Εκτός από την Τσαμουριά η ιταλική πολιτική προώθησε και τη δημιουργία κράτους που θα περιλάμβανε τον βλαχόφωνο πληθυσμό της περιοχής της Πίνδου. Το κράτος, που το ονόμασε Πριγκιπάτο της Πίνδου, περιελάμβανε κυρίως ορεινές περιοχές της Ηπείρου, της Θεσσαλίας και της Δυτικής Μακεδονίας. Η ιδέα αντί για ανταπόκριση συνάντησε την αποδοκιμασία του βλαχόφωνου πληθυσμού και το πριγκιπάτο διαλύθηκε γρήγορα, όταν άρχισε η δράση του ΕΑΜ στην περιοχή.

Λόγω της κατοχής των περισσότερων περιοχών της ελληνικής υπαίθρου, οι Ιταλοί αντιμετώπισαν πρώτοι το αυξανόμενο κίνημα εθνικής αντίστασης. Για την αντιμετώπισή του κατέφυγαν στην τακτική των αντιποίνων πραγματοποιώντας αγριότητες αντίστοιχες των Γερμανών. Χαρακτηριστικότερη περίπτωση ήταν η σφαγή στο χωριό Δομένικο, όπου στις 13 Φεβρουαρίου του 1943 Ιταλοί στρατιώτες έκαψαν το χωριό και σκότωσαν 194 κατοίκους. Περίπου στην ίδια περιοχή ένα μήνα μετά, στις 12 Μαρτίου 1943, έκαψαν την Τσαρίτσανη και εκτέλεσαν 40 κατοίκους του χωριού. Τον Δεκέμβριο του 1942 σε αντίποινα για το κίνημα αντίστασης που αντιμετώπισαν στην περιοχή της Ευρυτανίας, έκαψαν τα χωριά Χρύσω και Μικρό Χωριό και εκτέλεσαν κατοίκους της περιοχής. Στις 6 Ιουνίου 1943, ως αντίποινα για την ανατίναξη από τους αντάρτες της σιδηροδρομικής σήραγγας στην περιοχή του Κουρνόβου (Τρίλοφο Φθιώτιδας), εκτέλεσαν στην περιοχή 106 κρατουμένους. Μεγάλες ήταν επίσης και οι καταστροφές που προκαλούσαν ιταλικές φάλαγγες που κινούνταν στην ελληνική ύπαιθρο. Ιταλική φάλαγγα που αναγκάστηκε να στρατοπεδεύσει στα Σέρβια στις 6 Μαρτίου 1943, κατέστρεψε ολοσχερώς το χωριό.

Μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας, στις 8 Σεπτεμβρίου του 1943, ο διοικητής των ιταλικών στρατευμάτων στην Eλλάδα υπέγραψε σύμφωνο παράδοσης των ιταλικών μονάδων στους Γερμανούς. Από αυτές δεν υπάκουσαν άμεσα δύο μεραρχίες, η μεραρχία Pinerolo στη Θεσσαλία και η μεραρχία Acqui στην Κεφαλονιά. Η τελευταία αριθμούσε 12.000 στρατιώτες. Στις 15 Σεπτεμβρίου οι Γερμανοί ξεκίνησαν επιχείρηση για την εξουδετέρωση της μεραρχίας Acqui. Μέχρι τις 25 Σεπτεμβρίου, οπότε και αναγγέλθηκε η εξουδετέρωση της μεραρχίας, υπήρξε διαρκές σφυροκόπημα της Κεφαλονιάς με αεροπορικούς βομβαρδισμούς και ομαδικές εκτελέσεις Ιταλών στρατιωτών που συλλαμβάνονταν από γερμανικές στρατιωτικές μονάδες. Το σύνολο των εκτελεσθέντων Ιταλών στρατιωτών υπολογίζεται σε 9.500, με αποτέλεσμα το γεγονός αυτό να αποτελεί τη μεγαλύτερη σφαγή ένστολων κατά τον B’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αντίστοιχα στην Κω πραγματοποιήθηκε στις 3 Οκτωβρίου 1943 γερμανική επίθεση κατά των ιταλικών ταγμάτων που παρέμεναν στο νησί. Οι Ιταλοί στρατιώτες συνελήφθησαν και φυλακίστηκαν στο κάστρο της Κω, ενώ 103 αξιωματικοί τους εκτελέστηκαν.

Μετά τη λήξη του Β’ Παγκόσμιου πολέμου εκπρόσωποι των νικητών είχαν αρχίσει στο Παρίσι διαπραγματεύσεις, για να καθορίσουν τις οικονομικές υποχρεώσεις των ηττημένων κρατών. Η Ελλάδα ευελπιστούσε ότι οι διεκδικήσεις της θα αντιμετωπίζονταν με ευνοϊκή διάθεση από τους συμμάχους της, δεδομένου ότι είχε υποστεί μεγάλες καταστροφές τόσο κατά τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο όσο και κατά την περίοδο της Κατοχής. Γρήγορα όμως οι προσδοκίες της διαψεύστηκαν. Αυτό φάνηκε ήδη από το φθινόπωρο του 1946. Βούληση των Αμερικανών και των Άγγλων ήταν η οικονομική ανόρθωση της Γερμανίας και της Ιταλίας, γεγονός που αντιστρατευόταν τα ελληνικά συμφέροντα. Έτσι στις αρχές Οκτωβρίου 1946 πρότειναν οι ιταλικές πολεμικές επανορθώσεις προς την Ελλάδα να ανέλθουν στο ποσό των 100.000.000 δολαρίων. Αν και οι Ιταλοί – σε αντίθεση με τους Γερμανούς και τους Βούλγαρους – έδειξαν διάθεση να βοηθήσουν στην οικονομική ανασυγκρότηση της χώρας μας, οι επανορθώσεις που μας έδωσαν όμως δεν αξιοποιήθηκαν. Εκτός της οικονομικές και υλικές επανορθώσεις συμπεριλαμβάνονταν και παροχή νέων πολεμικών πλοίων όπως το Ευγένιος της Σαβοΐας σε αντικατάσταση του αντιτορπιλικού Έλλη που τορπιλίστηκε από το ιταλικό υποβρύχιο Ντελφίνο στις 15 Αυγούστου 1940.

Κωτούλας Ιωάννης, Εγκλήματα πολέμου του άξονα, Αθήνα: Περισκόπιο 2007