Τον καθοριστικό ρόλο και την σχέση της ίδιας της κοινωνίας, το πώς αυτή λειτουργεί και συμπεριφέρεται, με τις εξαρτήσεις από ναρκωτικές και όχι μόνο ουσίες ανέδειξαν μαθητές της Β Λυκείου του 3ου ΓΕΛ Ρεθύμνου μέσα από μια εργασία, την οποία παρουσίασαν το απόγευμα της Τετάρτης στο Σπίτι του Πολιτισμού.
Το θέμα της εργασίας ήταν «εξαρτησιογόνες ουσίες και κοινωνική αποσύνθεση: Φταίνε μόνο οι ουσίες ή και το «κλουβί»;». Η ομάδα των έξι μαθητών υπό την καθοδήγηση του καθηγητή τους Μανόλη Γασπαράκη από τον περασμένο Σεπτέμβριο δούλεψαν με βάση σχετική βιβλιογραφία που τους δόθηκε και μέσα από πειράματα που έγιναν αλλά και μέσα από τα επιστημονικά δεδομένα της βιολογίας και της ιστορίας επανέφεραν στο προσκήνιο τα συμπεράσματα που αφορούν στις εξαρτήσεις ουσιών, καταλήγοντας πως η κοινωνική αποσύνθεση αυξάνει τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών.
Όπως ανέφερε ο καθηγητής του 3ου ΓΕΛ η εργασία αυτή αποτελεί ουσιαστικά το δεύτερο μέρος μιας πρώτης παρουσίασης που είχε γίνει το 2007, όπου οι μαθητές ανέπτυξαν τη βιολογική συνιστώσα της εξάρτησης από ουσίες.
Σε σχετικές δηλώσεις του ο καθηγητής που είχε την επιμέλεια της εργασίας Μανόλης Γασπαράκης ανέφερε: «Δυστυχώς ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει υποδοχείς που είναι έτοιμοι να δεχθούν ναρκωτικά, ηρωίνη, κοκαΐνη επειδή ο ίδιος ο εγκέφαλος εκκρίνει οπιοειδή για να χαλαρώσει. Και αυτό είναι ξεκάθαρο όταν χτυπήσουμε που λέμε ότι δεν πονάει γιατί είναι ζεστό ακόμα. Εκείνη τη στιγμή εκκρίνονται αναλγητικά ενδορφίνες, ορισμένες από αυτές είναι 200 φορές χειρότερες από τη μορφίνη. Όμως η φύση λάθη δεν κάνει. Για 15 λεπτά δεν θα πονέσει, ώστε να απομακρυνθεί από τον τόπο του τραυματισμού και να μπορέσει να προφυλαχθεί. Μετά είναι δικό σου θέμα τι θα κάνεις. Αυτή αποτελεί την πρώτη συνιστώσα. Η δεύτερη συνιστώσα είναι πολύ πιο ενδιαφέρουσα γιατί ανακύπτει το θέμα της ευθύνης του πολίτη και της κοινωνίας. Πως δηλαδή η κοινωνική αποσύνθεση αυξάνει την πιθανότητα εξάρτησης και πως τεκμηριώνεται αυτό. Το πλέον ίσως χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η περίφημη περίπτωση του Βιετνάμ. Όταν οι Αμερικάνοι γερουσιαστές το 1971 ενημέρωσαν έντρομοι τον Nixon ότι περίπου το 21% των Αμερικανών στρατιωτών ήταν εξαρτημένοι από ηρωίνη. Δεν ήταν απλά χρήστες. Οι οικογένειες των Αμερικανών στρατιωτών ενώ στην αρχή φοβούνταν μήπως λάβουν κάποιο τηλεγράφημα να τους ενημερώνει για το θάνατο υπέρ πατρίδος των παιδιών, τώρα φοβόταν μήπως γυρίσει ζωντανό αλλά εξαρτημένο άτομο. Το καταπληκτικό ήταν ότι μια περίφημη μελέτη που έγινε, κατά παραγγελία της Αμερικανικής κυβέρνησης, κατέληξε στο εξής: το 20% των εξαρτημένων ατόμων στο Βιετνάμ, κατέληξε να είναι 1% στην πατρίδα. Που σημαίνει ότι έφυγαν από μια ξεχαρβαλωμένη κοινωνία σε έναν παράλογο πόλεμο και επέστρεψαν στο τόπο τους, στις οικογένειές τους, στους φίλους τους, και κατάφεραν να απεξαρτηθούν χωρίς ιατρική βοήθεια. Αυτό είναι το πλέον καταπληκτικό, φυσικό πείραμα που μπορεί να αναφερθεί στην ιστορία.
Η εργασία που έχουν κάνει τα παιδιά σχετίζεται ακριβώς με τα θέματα αυτά και χωρίζονται σε ενότητες. Η πρώτη αφορά την περίφημη μελέτη του Alexander όπου τα πρώτα πειράματα του Milner, τέλη της δεκαετίας του ’50, έδειχναν ότι τα ποντίκια σαν τρελά έπιναν διάλυμα μορφίνης αντί για νερό. Όμως, ήταν απομονωμένα. Δηλαδή ζούσαν στο περίφημο Skiner Box, σε ένα εξαιρετικά μικρό κλουβί. ο Alexander ήταν ένας Καναδός ψυχίατρος, αναρωτήθηκε πως θα συμπεριφερθούν τα ποντίκια ως προς τη μορφίνη ή την ηρωίνη αν βρισκόταν σε ένα διαφορετικό περιβάλλον όπως για παράδειγμα σε ένα τεράστιο πάρκο. Εκεί θα υπήρχαν αρσενικά και θηλυκά ποντίκια μαζί, με παιχνίδια, μέχρι και αφίσες από τη Βρετανική Κολομβία, τα δάση της Βρετανικής Κολομβίας έβαλε. Και παρατήρησε το εξής: τα ποντίκια είχαν δυο επιλογές να πιουν καθαρό νερό ή ζαχαρωμένο διάλυμα μορφίνης. Ζαχαρωμένη γιατί η μορφίνη είναι πικρή. Τα ποντίκια τρελαίνονται για τη ζάχαρη. Παρατηρεί έκπληκτος ότι τα ποντίκια σχεδόν αδιαφορούσαν για τη μορφίνη και έπιναν καθαρό νερό. Ένα πράγμα άλλαξε. Το περιβάλλον, αυτή η κοινωνική αποσύνθεση, αυτός ο ξεχαρβαλωμένος κοινωνικός ιστός, από ότι φαίνεται, γιατί πάντα χρησιμοποιούμε την φράση «από ότι φαίνεται» όταν πρόκειται για έρευνες και κοινωνικές μελέτες, έχει καθοριστική σημασία. Αυτό που είναι αξιοπερίεργο είναι το εξής: γιατί η κοινωνία αδιαφορεί; Η μοναδική λογική απάντηση είναι ότι πρόκειται για θέμα ευθυνών και προσωπικών και κοινωνικών. Και ο άνθρωπος δεν τα πάει πολύ καλά με τις ευθύνες».
Η μαθήτρια Χρύσα Σιαλγκανίδου, από την Β Λυκείου που συμμετέχει στην εργασία μιλώντας στα «Ρ.Ν.» ανέφερε. «Ο κ. Γασπαράκης μας έδωσε την ιδέα για το θέμα αυτό. Μας βοήθησε πάρα πολύ σχετικά με την βιβλιογραφία. Ψάξαμε, συζητούσαμε τις απορίες μας και οτιδήποτε μας απασχολούσε σχετικά με το θέμα αυτό. Μας άρεσε το θέμα. Το θεωρήσαμε ενδιαφέρον και δυστυχώς είναι και επίκαιρο. Το συμπέρασμά μου είναι ότι δυστυχώς η κοινωνία αποτελεί σημαντικό παράγοντα στη ζωή των ανθρώπων και ειδικά στη χρήση των ναρκωτικών».
Από την πλευρά της η Αγγελική Αβρουλιδάκη μας είπε: «Ήταν μια πολύ όμορφη εμπειρία. Μάθαμε σημαντικά πράγματα που θα ήταν καλό να ξέρουν όλοι και ελπίζουμε όλο και περισσότερος κόσμος να ενημερώνεται για αυτό. Δεν μπορούμε να κατηγορούμε μονάχα τον ανθρώπινο εγκέφαλο για την εξάρτηση των ναρκωτικών. Ευθυνόμαστε και εμείς. Ευθυνόμαστε όλοι».
Οι μαθητές που συμμετείχαν στην εργασία είναι οι: Άκης Χριστοδουλάκης, Ραφαέλα Γερουκάκη, Χριστίνα Ίμπρο, Γεωργία Βογιατζή, Αγγελική Αβρουλιδάκη και Χρύσα Σιαλγκανίδου.
Στην εκδήλωση για τις εξαρτησιογόνες ουσίες παραβρέθηκαν γονείς, μαθητές και εκπαιδευτικοί, ενώ χαιρετισμό απέστειλε και ο υπουργός Υγείας Ανδρέας Ξανθός.
Στο χαιρετισμό του ο Ανδρέας Ξανθός αναφέρθηκε στις δράσεις πρόληψης των εξαρτήσεων του υπουργείου Υγείας τονίζοντας μεταξύ άλλων: «Σχετικές μελέτες μας δείχνουν ότι για την εμφάνιση της χρήσης, κατάχρησης ή/και εξάρτησης από ουσίες συμβάλλουν πολλοί και σύνθετοι παράγοντες που αλληλεπιδρούν και διακρίνονται σε τρεις βασικές κατηγορίες: το οικογενειακό, κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον στο οποίο ζει το άτομο, οι βιολογικοί παράγοντες και η προσωπικότητα του ατόμου, η δράση και η διαθεσιμότητα των ουσιών. Έτσι, μιλάμε για ένα φαινόμενο πολυπαραγοντικό που, επιπλέον, εξελίσσεται διαρκώς και αλληλεπιδρά με τις γενικότερες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες.
Όλες οι έρευνες που εξετάζουν την εμφάνιση εξαρτητικών συμπεριφορών τοποθετούν το σημείο έναρξης κατά την περίοδο της εφηβείας. Η ηλικία αυτή χαρακτηρίζεται από τον πειραματισμό, την αναζήτηση νέων εμπειριών και τη σταδιακή ανεξαρτητοποίηση των ατόμων από την οικογένεια. Γίνεται εύκολα κατανοητό ότι οι κυρίαρχες συμπεριφορές και αντιλήψεις στους νέους, συνδέονται άμεσα και είναι ενδεικτικές της γενικότερης επικράτησης ψυχαγωγικής αλλά και συστηματικής χρήσης ουσιών και εξαρτήσεων άλλου τύπου σε μια χώρα.
Σύμφωνα με τις έρευνες στο μαθητικό πληθυσμό, η Ελλάδα κατατάσσεται διαχρονικά ανάμεσα στις χώρες με τη χαμηλότερη χρήση παράνομων ουσιών και αλκοόλ. Παρόλα αυτά, οι τελευταίες έρευνες εμφανίζουν στοιχεία που δεν επιτρέπουν τον εφησυχασμό όπως: αύξηση της χρήσης κάνναβης, μειωμένη αντίληψη επικινδυνότητας για την κάνναβη, εύκολη προσβασιμότητα στα οινοπνευματώδη ποτά και σχετικά υψηλή προσκόλληση των νέων στο διαδίκτυο και τα τυχερά παιχνίδια.
Ως υπουργείο Υγείας δίνουμε ιδιαίτερη έμφαση στον τομέα πρόληψης των εξαρτήσεων με διττό προσανατολισμό τόσο προς την καθολική όσο και προς τη στοχευμένη πρόληψη σε ομάδες υψηλού κινδύνου. Η ιδέα της πρόληψης ξεπερνά τα όρια της απλής ενημέρωσης, λειτουργεί σε πολλά επίπεδα και έχει να κάνει με την ουσιαστική διαχείριση της καθημερινότητας του ατόμου. Εμπεριέχει τόσο την αναχαίτιση επιβαρυντικών παραγόντων που οδηγούν έναν νέο στον πειραματισμό με τη χρήση ουσιών, όσο και την ενίσχυση των λεγόμενων προστατευτικών, δηλαδή την υποστήριξη και ενδυνάμωση του ατόμου με στόχο την καλλιέργεια και ανάπτυξη μιας στάσης ζωής μακριά από εξαρτήσεις.
Κλείνοντας θέλω να επισημάνω τον καθοριστικό ρόλο του σχολείου και της οικογένειας στην πρόληψη της χρήσης ουσιών, να συγχαρώ του διοργανωτές της εκδήλωσης για την πρωτοβουλία τους και τους μαθητές για την ενεργή συμμετοχή τους».