Η Κρήτη αποχαιρέτησε τον Στυλιανό Αλεξίου

Γιος του αρχιμουσικού και μεταφραστή Λευτέρη Αλεξίου, ανιψιός της Γαλάτειας Καζαντζάκη και της Έλλης Αλεξίου, γαλουχήθηκε σε μια λόγια οικογένεια, από την οποία μυήθηκε στις αξίες της τέχνης και των γραμμάτων. Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών (1939-1946), στο Παρίσι (1951-1952) και στη Χαϊδελβέργη (1961-1962).

 

Χαμηλών τόνων, αθόρυβος «εργάτης» και ταυτόχρονα απλόχερος ευεργέτης του πολιτισμού και της ιστορίας του τόπου, ο Στυλιανός Αλεξίου κάλλιστα συγκαταλέγεται στους κορυφαίους των Γραμμάτων και του Πνεύματος, όχι μόνο της Κρήτης, άλλα της Ελλάδος. Υπήρξε αρχαιολόγος εγνωσμένης διεθνούς φήμης, επιμελητής αρχαιοτήτων στη Ρόδο (1947-1950), στο Ηράκλειο (1950-1960) και στα Χανιά (1960-1962),  ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης, στο οποίο δίδαξε από το 1977 έως το 1991, πρώην Γενικός Έφορος Αρχαιοτήτων Κρήτης και διευθυντής του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου (1962-1977). Επίσης ήταν αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, μέλος της Αρχαιολογικής Εταιρείας, του Γερμανικού Ινστιτούτου και επίτιμος διδάκτωρ των πανεπιστημίων Padova και Κύπρου, αλλά και ο τελευταίος επιζών της ιστορικής ηγεσίας της Εταιρίας Κρητικών Ιστορικών Μελετών.

 

Ως αρχαιολόγος, ασχολήθηκε ερευνητικά κατά κύριο λόγο με τη μινωική και αρχαϊκή περίοδο. Πραγματοποίησε ανασκαφές στον Κατσαμπά, στη Λεβήνα, στην Αγία Πελαγία Κρήτης και αλλού, ενώ ήταν εκείνος που ανακάλυψε τους υστερομινωικούς τάφους του Λιμένους Κνωσού και τους πρωτομινωικούς θολωτούς τάφους της Λεβήνος (Λέντα). Δημοσιεύσεις και έργα του έχουν μεταφραστεί στα γερμανικά, τα αγγλικά, τα γαλλικά, τα ιταλικά και τα τούρκικα. Ήταν επίσης αυτός που ίδρυσε τα Μουσεία Χανίων, Αγίου Νικολάου, μία νέα πτέρυγα στο Μουσείο Ηρακλείου, καθώς και την αίθουσα της Συλλογής Γιαμαλάκη.

Είχε ευρεία και πολύπλευρη φιλολογική δραστηριότητα. Ασχολήθηκε με θέματα ιστορικής γλωσσολογίας και ετυμολογήσεις λέξεων του κρητικού ιδιώματος και των νέων ελληνικών. Εστίασε ιδιαίτερα στη μελέτη του «σολωμικού» έργου, τα κρητικά Αναγεννησιακά έργα, όπως ο Ερωτόκριτος, τα ακριτικά έπη, τα βουκολικά ειδύλλια και άλλα.. Περίοπτη θέση στο corpus των λεγόμενων «σολωμικών σπουδών» κατέχει το ογκώδες έργο του «Διονυσίου Σολωμού Ποιήματα και Πεζά» το 1994. Με τον Διονύσιο Σολωμό έμελλε να κλείσει και το συγγραφικό έργο του. Πριν από μία εβδομάδα περίπου κυκλοφόρησε το βιβλίο του «Ο Κρητικός» του Σολωμού (εκδ. Κίχλη).

 

Το 1993 τιμήθηκε με το Ειδικό Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας για το σύνολο του έργου του, το 2003 με τον Χρυσού Σταυρό του Τάγματος της Τιμής, ενώ του είχε αποδοθεί και ο Χρυσός Σταυρός Αγίου Ανδρέου, Αρχιεπισκοπής Αυστραλίας. Είχε ανακηρυχτεί επίσης τιμητικά σε Commendatore της Ιταλικής Δημοκρατίας και επίτιμος δημότης Χανίων και Σητείας Κρήτης.

Αξίζει να σημειωθεί ότι πρόσφατα, τον περασμένο Σεπτέμβριο η Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου με ανακοίνωσή της ενημέρωνε για τέσσερις εκδόσεις, στις οποίες θα προχωρούσε το 2013, ανάμεσα τους και η «Ανθολογία από το έργο του Στυλιανού Αλεξίου, (Επιμέλεια: Κώστας Μπουρναζάκης). Το βιβλίο αυτό θα περιέχει κείμενα επιστημονικά (αρχαιολογικά και φιλολογικά) και λογοτεχνικά, του Στυλιανού Αλεξίου και αποτελεί μία ακόμα έκφραση τιμής του Δήμου Ηρακλείου προς τον εκλεκτό δημότη του». Η έκδοση έχει περάσει από την έγκριση του δημοτικού συμβούλιου Ηρακλείου κατόπιν εισήγησης του δημάρχου της πόλης κ. Κουράκη και σε συνεργασία με τον πρόεδρο της Επιτροπής Εποπτείας της Βικελαίας Δημοτικής Βιβλιοθήκης Μανόλη Βασιλάκη.

 

Σε παλιότερη συνέντευξή του στην εφημερίδα «Ελευθεροτυπία», και τον Π. Γεωργουδή για τη μελέτη του «Από τον Όμηρο στον 20ό αιώνα», εκδόσεις Στιγμή, ο αείμνηστος αρχαιολόγος και μελετητής της Ελληνικής λογοτεχνίας υπογράμμιζε τη «συνέχεια» που παρουσιάζει ο ελληνικός πολιτισμός, κυρίως δια της γλώσσας, στο πέρασμα των 30 αιώνων από την εποχή των Ομηρικών επών, μέχρι σήμερα. « «Συνέχεια» υπάρχει, όχι όμως στο εθνικιστικό-φαντασιακό επίπεδο, αλλά σε συγκεκριμένα σημεία. Όταν ο βρετανός γλωσσολόγος καθηγητής Horrocks παρατηρεί τη συνέχεια της γλώσσας μας από τις μυκηναϊκές πινακίδες ως σήμερα, είναι αστείο να το αμφισβητούμε εμείς. Δεν πρόκειται για μια «ελληνοκεντρική» θέση, αλλά απλώς για την πραγματικότητα. Αλλα δείγματα: ο συρτός χορός, ο Κλήδονας, ο Κάτω Κόσμος, ο Αδης, ο Χάρος είναι λέξεις και έννοιες της Αρχαιότητας που διατηρήθηκαν με τον προφορικό πολιτισμό. Το ίδιο ισχύει για το Βυζάντιο. Συνεχίζει την αρχαία παιδεία. Το υστεροβυζαντινό είδος του έμμετρου ερωτικού μυθιστορήματος κορυφώνεται με ιταλικές επιδράσεις στον Ερωτόκριτο του Κορνάρου. Θαυμάσια βυζαντινά ηρωικά ποιήματα διατηρήθηκαν προφορικά σε νεοελληνικά τραγούδια. Η «συνέχεια» έχει όμως και αρνητικές πλευρές: τον «αττικισμό» της Αρχαιότητας και του Βυζαντίου και την καθαρεύουσα του 19ου-20ού αιώνα, της οποίας άχρηστα κατάλοιπα υπάρχουν ακόμη και σήμερα. Οι «κρίσιμες φάσεις» για τις οποίες ρωτάτε, ήταν η ρωμαιοκρατία, η φραγκοκρατία και η τουρκοκρατία. Ξεπεράστηκαν με γόνιμες αναπροσαρμογές, αλλά και με αντίσταση».

 

Ανάμεσα σε άλλα, απαντώντας σε σχετική ερώτηση τόνιζε για το μέλλον της νεοελληνικής Λογοτεχνίας μέσα στη συγκυρία της παγκοσμιοποίησης πως «Είναι ολοφάνερο ότι απαιτείται ένας σοβαρότερος «κανόνας» των πράγματι μεγάλων της λογοτεχνίας μας βάσει ουσιαστικής γνώσης των κειμένων.  Ως προς την «παγκοσμιοποίηση», νομίζω ότι είναι η τελική «κρίσιμη στιγμή» με τον όρο που αναφέρατε στην αρχή. Σε όλο τον κόσμο, τα παραδοσιακά στοιχεία γλώσσας, σκέψης, καλαισθησίας και τρόπου ζωής κλονίζονται. Μόνη φιλοσοφία της εποχής είναι η εμπορευματοποίηση των πάντων, το χρήμα και η διαφήμιση. Ασφαλώς ο μονόδρομος αυτός οδήγησε και στη σημερινή παγκόσμια και εντόπια οικονομική κρίση. Ας ελπίσουμε πως κάποτε κι αυτά θα ξεπεραστούν».

 

Για τον Στυλιανό Αλεξίου τοποθετήθηκε με ανακοίνωσή του ο περιφερειάρχης Κρήτης Σταύρος Αρναουτάκης. «Ο θάνατος του βραβευμένου και διεθνώς αναγνωρισμένου συμπατριώτη μας λόγιου-Ακαδημαϊκού Στυλιανού Αλεξίου, αφήνει δυσαναπλήρωτο κενό στα Ελληνικά Γράμματα και τον πολιτισμό», αναφέρει σε δήλωση του ο περιφερειάρχης Κρήτης και προσθέτει: «Ο Στυλιανός Αλεξίου ήταν από τους πλέον σημαντικούς σύγχρονους Έλληνες φιλολόγους-αρχαιολόγους με πλούσιο συγγραφικό έργο, φιλολογικές μελέτες, μελέτες κοινωνικού και πολιτισμικού χαρακτήρα, αρχαιολογικές ανακαλύψεις και το πολυσήμαντο έργο του αποτελεί πολύτιμη παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές».

 

Η εργογραφία-βιβλιογραφία του μεγάλου Κρητικού παρατίθεται εκτενώς στον ιστότοπο του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου.