Τα παλικάρια της 5ης Κρητικής Μεραρχίας είχαν στρατευθεί στη Βόρειο Ήπειρο, κατά τον Ελληνο-ιταλικό πόλεμο το 1940. Όταν στα τέλη Απριλίου 1941, τα γερμανικά στρατεύματα κατέλαβαν την ηπειρωτική Ελλάδα, ο Βασιλεύς των Ελλήνων Γεώργιος ο Β’, ο Κρητικός Έλληνας πρωθυπουργός Εμμανουήλ Τσουδερός και η ελληνική πολιτική ηγεσία, με 474 αξιωματικούς και 10.997 οπλίτες του Ελληνικού Στρατού, μεταφέρονται στα Χανιά της Κρήτης. Η Ελλάδα έχει πέσει στα χέρια ενός σκληρού και αδυσώπητου εχθρού.
«Εμπρός της Ελλάδος παιδιά». Οι Έλληνες της Κύπρου άκουσαν τη φωνή στης σκλαβωμένης Ελλάδας και πάνω από 30.000 Έλληνες Κύπριοι πολέμησαν για μια Ελλάδα ελεύθερη και ενωμένη με τη Μεγαλόνησο Κύπρο.
Στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στην Κρήτη, το Κυπριακό Σύνταγμα έγραψε σελίδες τιμής και δόξας.
Οι Κύπριοι πολέμησαν στην κρητική εκστρατεία δίπλα στους ήρωες Έλληνες αδελφούς τους στα μέτωπα της περιοχής του κόλπου της Σούδας, στο αεροδρόμιο Μάλεμε, στο χωριό Γαλάτα, στα Χανιά, στα Πλανάνια, στο Δαράτσου Σφακίων και αλλού. Ο εκπληκτικός αυτός αγώνας κράτησε έως τις 31 Μαΐου 1941, στις πόλεις του Ρεθύμνου και του Ηρακλείου.
Τον Ιούνιο του 2010, στο Ρέθυμνο, σε συνέντευξη που μου παραχώρησε ο 83χρονος Ρεθεμνιώτης Κρητικός, Γεώργιος Σταματάκης, μου είπε: «Ήμουν 14 χρόνων τότε όταν έγιναν σκληρές μάχες μεταξύ Ελλήνων και Κυπρίων εναντίον των Γερμανών. Από εδώ, 500 μέτρα από το ξενοδοχείο «Park», έναντι του Δημοτικού Κήπου και εκεί που είναι ο ναός του Αγίου Ιωάννου, εκεί η μάχη κράτησε 11 μέρες, μέχρι τις 31 Μαΐου 1941…».
Η Μάχη της Κρήτης τελείωσε… Ξημέρωσε όμως η άλλη μάχη της Αντίστασης μέχρι τη νίκη κατά του Άξονα.
Μετά την κατάληψη της Κρήτης, οι μαχητές είχαν ανασυγκροτηθεί και κατέφυγαν στα Λευκά Όρη και στο όρος Ίδη. Εκεί συγκρότησαν ένοπλες ομάδες ανταρτών.
Σε συνέντευξη που μου παραχώρησε ο 90χρονος Κύπριος Καλοψιδιώτης ήρωας Θεράποντας Ιωάννου Γ. Μιτσή, μου είπε: «Χρωστάω τη ζωή μου στους Κρητικούς αδελφούς μας, γιατί προστάτευσαν και φρόντιζαν τους Κύπριους. Αν ανακάλυπταν οι Γερμανοί ότι ένας Κρητικός είχε βοηθήσει κάποιον στρατιώτη, οι Ναζί σκότωναν ολόκληρο το χωριό τους. Έτσι, η βοήθεια είχε τεράστιο ανθρώπινο κόστος…».
Η μαύρη, σκοτεινή κατοχή της Κρήτης είχε αρχίσει.
Στη Μεγαλόνησο Κύπρο υπήρξε βαθύτατη συγκίνηση και οργανώθηκε Παγκύπριος Εθνικός Έρανος υπέρ των Κρητών αδελφών. Στο νησί φιλοξενήθηκαν χιλιάδες Έλληνες πρόσφυγες αδελφοί από την Κρήτη και τα νησιά του Αιγαίου (Σάμος, Χίος, Λέσβος). Στην Κύπρο εντείνονται οι φόβοι και οι ανησυχίες για αεροπορική απόβαση των γερμανικών στρατευμάτων, όπως έγινε ακριβώς και στην Κρήτη. Πέντε χιλιάδες Κύπριοι εντάχθηκαν στο Κυπριακό Εθελοντικό Σώμα, το οποίο άρχισε να στρατολογεί εθελοντές από τον Μάιο του 1941, μετά τη Μάχη της Κρήτης, για δράση εντός της Κύπρου σε περίπτωση εισβολής.
Το Κυπριακό Σύνταγμα στις μάχες της Κρήτης, έδειξε ηρωισμό και περιφρόνηση στη θυσία της ζωής. Έχυσαν μέχρι και την τελευταία σταγόνα του αίματός τους για τη λευτεριά του Κράτους.
Περισσότεροι από 450 Κύπριοι έπεσαν νεκροί. Μόνον δύο Κύπριοι βρίσκονται στο Στρατιωτικό Νεκροταφείο της Σούδας. Οι άλλοι 448 Κύπριοι ήρωες στρατιώτες είναι αγνοούμενοι μέχρι σήμερα. Υπολογίζεται ότι έχουν σκοτωθεί σε μάχες, βομβαρδισμούς ή εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς, που τους έθαψαν σε ομαδικούς τάφους.
Τα ονόματα των Κυπρίων ηρώων είναι γραμμένα στα στρατιωτικά μνημεία στο Φάληρο και στην Αθήνα. Εξάλλου, 3.000 Κύπριοι τραυματίες στρατιώτες αιχμαλωτίστηκαν.
Μερικοί από τους πεσόντες στην Κρήτη:
– Χαμπή Σταύρος, στρατιώτης (CY4055), εκ Καλοψίδας Κύπρου. Έπεσε σε μάχη στο Δαρράτσο Σούδας, στις 27/5/1941.
– Χαράλαμπος Αντώνιος, στρατιώτης (CY3759), εκ Κύπρου. Έπεσε στη μάχη της Σούδας, στις 21/5/1941.
– Χριστοφή Προδρομής, στρατιώτης (CY5200), εκ Κύπρου. Έπεσε σε μάχη στην περιοχή Πλανανιά της Κρήτης, στις 22/5/1941. Βρίσκεται θαμμένος στη Σούδα.
– Ψαρά Π. Α., υποδεκανέας (CY3887), εκ Κύπρου. Έπεσε σε μάχη στην περιοχή Αεροδρομίου Μάλεμε στις 31/5/1941. Βρίσκεται θαμμένος στη Σούδα.
– Παύλου Αγαμέμνων, υποδεκανέας (CY3696), από τα Κατύδατα. Έπεσε σε μάχη στην περιοχή της Σούδας, στις 30/5/1941.
– Τελεβάνος Κυριάκος, στρατιώτης (CY2063), εκ Κύπρου. Έπεσε στη μάχη της Γαλάτας, στις 25/5/1941.
– Ιωάννου Αλέξανδρος, στρατιώτης (CY2063), από το Σύσκληπο. Έπεσε στη μάχη των Σφακιών, στις 31/5/1941.
Πηγές: Πολεμικό Μουσείο Αθηνών.
* Ο Αντώνης Κυριάκου Γεωργίου είναι ιστορικός – ερευνητής
