Δεν είναι η πρώτη φορά που υπουργοί της κυβέρνησης εκφέρουν έναν δημόσιο λόγο που δεν συνάδει με τον ρόλο τους. Δεν είναι η πρώτη φορά που υπουργοί προκαλούν με τις δηλώσεις τους κοινωνικούς φορείς και πολίτες. Αποτελεί σχεδόν σύνηθες φαινόμενο υπουργοί να συγχέουν την προσωπική ιδεολογία τους με τον δημόσιο ρόλο τους, με αποτέλεσμα να προκαλούνται εντάσεις και συγχύσεις.
Η περίπτωση του υπουργού Παιδείας, ωστόσο, φαίνεται να ξεχωρίζει, λόγω της έντασης, της διάρκειας και των συνεπειών της.
Με αφορμή, λοιπόν, αυτή την περίπτωση, ας προσπαθήσουμε να αποσαφηνίσουμε κάποια βασικά πράγματα, ξεκινώντας από την αποσαφήνιση του όρου «θεσμικός ρόλος», μιας και όλοι οι υπουργοί (και όχι μόνο αυτοί) είναι φορείς συγκεκριμένων θεσμικών ρόλων.
Σύμφωνα με την επιστήμη (της κοινωνιολογίας), οι κοινωνικοί ρόλοι είναι μια δέσμη προσδοκιών, οι οποίες συνδέονται με τη συμπεριφορά του φορέα μιας κοινωνικής θέσης. Με άλλα λόγια, όποιος καταλάβει μια θέση και θέλει να πραγματώσει τον αντίστοιχο ρόλο, οφείλει να έχει συνείδηση, ότι ο κόσμος προσδοκά από αυτόν συγκεκριμένη συμπεριφορά, αλλά και εμφάνιση (η εμφάνιση με ή χωρίς γραβάτα έχει τα δικά της σημαινόμενα). Αυτό ισχύει ακόμα περισσότερο για όσους καταλαμβάνουν μια θεσμική-κρατική θέση, όπως είναι αυτή του υπουργού.
Καθένας από εμάς δεν είναι φορέας μόνο μιας θέσης και ενός ρόλου, αλλά πολλών, οι οποίοι μάλιστα μπορεί να είναι αντιθετικοί μεταξύ τους και να βρίσκονται σε σύγκρουση (διαρολική σύγκρουση). Συγκρούσεις βέβαια μπορεί να υπάρχουν και εντός ενός και του αυτού ρόλου, (για παράδειγμα ενδορολική σύγκρουση έχουμε, όταν οι προσδοκίες και τα αιτήματα φοιτητών και καθηγητών προς τον υπουργό είναι αντιθετικά μεταξύ τους).
Η εξομάλυνση και η υπέρβαση των διαρολικών ή ενδορολικών συγκρούσεων συναρτώνται άμεσα με τη συνείδηση που έχει ο φορέας για τους ρόλους του, δηλαδή με την ερμηνεία και την προτεραιότητα που τους δίδει. Εξαρτώνται όμως και από την ευκαμψία, την ευφυΐα και τις ευαισθησίες του εκάστοτε φορέα ενός ρόλου. Εξάλλου, γι αυτό ο ίδιος ρόλος δεν πραγματώνεται με τον ίδιο τρόπο από τους διαφορετικούς φορείς του.
Ο υπουργός Παιδείας βρέθηκε, κατά τα λεγόμενά του, ανάμεσα στον ρόλο του μέχρι πρότινος δημοσιογράφου (ο οποίος είχε υποστηρίξει, ότι η σφαγή των Ποντίων από τους Νεότουρκους δεν είναι γενοκτονία, αλλά εθνοκάθαρση) και του νυν υπουργού Παιδείας, ο οποίος εκ της θέσεως και του ρόλου του όφειλε τουλάχιστον να σεβαστεί την απόφαση της βουλής των ελλήνων που αναγνωρίζει τη σφαγή των Ποντίων ως γενοκτονία.
Ο υπουργός με τη συγκεκριμένη συμπεριφορά του ουσιαστικά προέταξε τον ρόλο του πρώην δημοσιογράφου εκείνου του νυν υπουργού. Έτσι προκάλεσε όχι μόνο τους Ποντίους, αλλά και την ιστορική μνήμη και συνείδηση πολλών ελλήνων- αν όχι της συντριπτικής πλειοψηφίας.
Αυτό είναι το πρωτογενές πρόβλημα, όσα ακολούθησαν σε σχέση με τη Ν.Δ. είναι μεν προβλήματα, αλλά δευτερογενή. Ο υπερβάλλων εθνικός ζήλος της Ν.Δ. (και λόγω των δικών της εσωτερικών προβλημάτων) συνέτεινε στην αύξηση της έντασης, αλλά δεν την προκάλεσε πρωτογενώς.
Ως προς τη στάση της Χρυσής Αυγής, αυτή αποτελεί ξεχωριστή, αυτοτελή περίπτωση, γιατί η Χ.Α. είναι από μόνη της ένα πρωτογενές πρόβλημα. Ωστόσο, ότι θα κεφαλαιοποιούσε, για λογαριασμό της, την συγκεκριμένη περίπτωση ήταν αναμενόμενο.
Κοντολογίς, κάποια δευτερογενή προβλήματα θα μπορούσαν να έχουν αποφευχθεί, αν οι δηλώσεις και οι μετέπειτα αντιδράσεις του υπουργού κινούνταν εντός του πλαισίου του θεσμικού του ρόλου.
Η απόκλιση από τις προσδοκίες και τις υποχρεώσεις που συνδέονται με θεσμικούς ρόλους συνήθως δεν μένει χωρίς συνέπειες. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, μάλιστα, εκτός από τις αντιδράσεις στο εσωτερικό της χώρας, υπήρξαν αντιδράσεις και εκτός αυτής, Οι γείτονές μας, από την άλλη πλευρά του Αιγαίου, δεν άφησαν ανεκμετάλλευτη την ευκαιρία. Ανέδειξαν τις δηλώσεις και τις απόψεις του υπουργού και τις κρατούν για μελλοντική χρήση.
Βλέπεις, η συγκεκριμένη περίπτωση αφορά σε ένα εθνικό θέμα. Και μπορεί οι οπαδοί (όχι και οι ψηφοφόροι) του ΣΥΡΙΖΑ να διακατέχονται από έναν «αντι-εθνοκεντρισμό», δεν επιτρέπεται ωστόσο να ξεχνούν, ότι ως κυβέρνηση διαχειρίζονται την τύχη ενός εθνικού κράτους και ότι τα μέλη της κυβέρνησης είναι φορείς κρατικών-θεσμικών ρόλων.
*Ο Μιχάλης Δαμανάκης είναι ομότιμος καθηγητής και τέως αντιπρύτανης του πανεπιστημίου Κρήτης
