Θεσμοί που αποτέλεσαν πνεύμονες πολιτισμού για την πόλη του Ρεθύμνου

Μας επηρέασε ένα δημοσίευμα του Κώστα Μαμαλάκη στη σειρά «Η πόλη που δεν σβήνει». Περιμένοντας να ξεκινήσει η πανηγυρική παράσταση του Ηφαίστειου του Παντελή Πρεβελάκη, ο διαπρεπής εκείνος λογοτέχνης μας είχε αρχίσει να φαντάζεται παρουσίες παλιών Ρεθεμνιωτών, που έστω και σαν ψυχές αιωρούνταν στο χώρο της εκδήλωσης και καμάρωναν την επιτυχία της πόλης που είχε έρθει στο επίκεντρο πανελλαδικά.

Εμείς πάλι παρακολουθώντας το πολιτιστικό γίγνεσθαι σκεφτήκαμε άθελά μας πως θα ήταν το Ρέθυμνο αν είχαμε όλους τους θεσμούς που πέρασαν αλλά τους προσπέρασαν συμφέροντα και πολιτικές.

Μουσικά Νιάτα

Ο μοναδικός θεσμός που κυριαρχεί στην πολιτιστική μας ζωή επί σειρά ετών με επιτυχία είναι τα Μουσικά Νιάτα που με τον Βαγγέλη Στεφανάκη αποτελεί κορυφαία διοργάνωση.

Οι Κυριακές σε όλη τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς γίνονται ξεχωριστές χάρις στη διοργάνωση αυτή που φέρνει στο Ρέθυμνο όλα τα κορυφαία ονόματα της κλασικής μουσικής και σολίστ που διέπρεπαν από τότε. Αυτή η προσφορά ήταν πολύτιμη για τη μουσική παιδεία μικρών και μεγάλων που μέσα από τις συναυλίες των Μουσικών Νιάτων αποκτούσαν βιωματικές γνώσεις γύρω από την κλασική μουσική.

Μέχρι και το 1980 το Ρέθυμνο παρουσιάζει πολιτιστική δράση αλλά από ομάδες. Η μεταπολίτευση μάλιστα σημαδεύτηκε με φωτεινά χρώματα από τον Πολιτιστικό Σύλλογο που αν συγκρίνουμε με τα σημερινά δεδομένα λειτουργούσε πολύ πάνω από τα όρια δράσης ενός τέτοιου φορέα.

Τι να πρωτοθυμηθούμε; Η θεατρική του ομάδα με εξαιρετικούς ερμηνευτές μας παρουσίαζε έργα σύγχρονων συγγραφέων που εξέφραζαν απόλυτα το πνεύμα της εποχής.

«Αυλή των θαυμάτων», «Το διπλανό κρεβάτι», το «Τάβλι» ήταν παραστάσεις που άφησαν εποχή. Επίσης με διάφορες εκθέσεις έδινε κίνητρα στους νέους να ενδιαφερθούν για κάθε μορφή τέχνης.

Γιορτή κρασιού-Έκθεση χειροτεχνίας

Τα καλοκαίρια γέμιζαν όμως με τη Γιορτή Κρασιού και την Παγκρήτιο Έκθεση Χειροτεχνίας.

Εκατοντάδες οι επισκέπτες, ελκυστικός τουριστικός προορισμός το Ρέθυμνο και δουλειά για πολλούς χειροτέχνες για να βγάλουν άνετα το χειμώνα τους.

Γεγονός του χειμώνα βέβαια ήταν το Καρναβάλι που παραμένει ένας θεσμός αξεπέραστος, αφού αγκαλιάζεται από χιλιάδες φίλους και οπαδούς του.

Γιορτές λόγου και τέχνης

Στα 1984 γίνονται Γιορτές Λόγου και Τέχνης επί νομαρχίας Θάνου Χαμπίπη. Ήταν κάτι το πρωτοφανές να έχουν συγκεντρωθεί στην Αγία Γαλήνη όλοι οι σπουδαίοι σύγχρονοι ποιητές για το συμπόσιο ποίησης. Αξέχαστη εμπειρία.

Εκεί είχε εμφανιστεί και η Μικτή Ρεθεμνιώτικη τότε Χορωδία του Ωδείου, με κλιμάκιο της Φιλαρμονικής και αξέχαστο κονφερανσιέ τον Γιώργο Γιανναράκη. Με τη διεύθυνση του Μπάμπη Πραματευτάκη είχε απολαύσει ο κόσμος που είχε κατακλύσει το χώρο μοναδικές στιγμές. Και μπορούμε να καταλάβουμε πόσο θα στήριξε την τοπική οικονομία μια τέτοια διοργάνωση που έφερε τόσους πολλούς και εκλεκτούς στην πόλη μας.

Ξεκινούν από το Σύλλογο Συγγραφέων Λογοτεχνών που μόλις είχε δραστηριοποιηθεί και εκθέσεις Ρεθεμνιώτικου Βιβλίου με παράλληλους λογοτεχνικούς διαγωνισμούς που έπαιρναν και πανελλήνιο χαρακτήρα.

Η ανασυγκρότηση της Δημοτικής Φιλαρμονικής ανοίγει νέες προοπτικές για τον τομέα της μουσικής στην πόλη μας.

Η Εταιρία Θεάτρου Κρήτης μας δίνει σειρά παραστάσεων με εξαιρετική επιτυχία μέχρι που έρχεται η μεγάλη στιγμή της ίδρυσης του Αναγεννησιακού Φεστιβάλ.

Η τότε Νομάρχης Βασιλική Μόσιαλου που δημιούργησε το θεσμό έφερε το Ρέθυμνο στην πρώτη σειρά των πολιτιστικών γεγονότων. Ποτέ άλλοτε το Φεστιβάλ δεν γνώρισε τόση αίγλη.

Πρωτοβουλίες της Πολιτιστικής Αναγέννησης

Ο Παναγιώτης Κλάδος στη συνέχεια, έβαλε στην άκρη το Αναγεννησιακό Φεστιβάλ αλλά υιοθέτησε διάφορες πρωτοβουλίες της Πολιτιστικής Αναγέννησης όπως την δημιουργία θεσμών σε συνεργασία με Κύπρο και Δωδεκάνησα, την Παιδική Άνοιξη και τις εκδηλώσεις Τύπου.

Οι εκδηλώσεις Τύπου που έγιναν από τους σημαντικότερους θεσμούς με συμμετοχή δημοσιογράφων από Ελλάδα και Κύπρο έφεραν και πάλι το Ρέθυμνο στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος. Μεγάλη ήταν η συμβολή του τότε Προέδρου της ΕΣΗΕΑ Μανόλη Μαθιουδάκη, του ιδρυτή των Ρεθεμνιώτικων Νέων Γιάννη Χαλκιαδάκη και του διευθυντή του Ταμείου Συντακτών Γιάννη Παπαδάκη από τον Ορθέ Μυλοποτάμου.

Οι εκδηλώσεις σηματοδότησαν και σημαντικά γεγονότα

Στο ξενοδοχείο Λευκόνοικο συγκεκριμένα, στη διάρκειας μιας από τις εκδηλώσεις έπεσε η ιδέα της Ομοσπονδίας των Ενώσεων Συντακτών ΠΟΕΣΥ που έγινε πραγματικότητα τον επόμενο χρόνο.

Οι σημαντικότεροι δημοσιογράφοι της εποχής Πάνος Σόμπολος, Σοφία Βούλτεψη, Κατερίνα Δασκαλάκη και πολλοί άλλοι πλαισίωναν τις εκδηλώσεις με ιδιαίτερη ευχαρίστηση.

Από τις καλύτερες διοργανώσεις ήταν αυτές που αφιερώθηκαν στον παράνομο τύπο της Κατοχής με σπάνιο υλικό από τον Γιάννη Πετρίτση και τον δικό μας Γιώργη Εκκεκάκη.

Οι εκδηλώσεις ξεκίνησαν στη μνήμη Κωστή Παπαδάκη και επεκτάθηκαν και στους Γιώργη Ανδρουλιδάκη, Βαγγέλη Ανδρουλιδάκη και Μανόλη Λίτινα.

Καθιερώθηκαν και χρηματικά βραβεία για αριστούχους μαθητές με τη συνεργασία της Διεύθυνσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης.

Τα βραβεία για αρκετά χρόνια δίνονταν στη διάρκεια μεγάλων εκδηλώσεων με συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας και τουλάχιστον έδιναν μεγαλύτερη ικανοποίηση στους βραβευθέντες.

Καμιά σχέση με την απονομή στο κατώφλι των «Ρεθεμνιώτικων Νέων» από την κα Ασπασία Γαλλιάκη, όταν καταργήθηκαν οι εκδηλώσεις, αλλά εκείνη είχε αναλάβει την ευθύνη με επιθυμία του Βαγγέλη Ανδρουλιδάκη της ετήσιας απονομής του δικού του βραβείου.

Η Παιδική Άνοιξη ήρθε σε μια εποχή που τα παιδιά είχαν ελάχιστες ευκαιρίες για ποιοτική ψυχαγωγία.

Ήταν ένα πολυήμερο Φεστιβάλ που έφερε τα παιδιά κοντά σε κάθε μορφή τέχνης από τα σημαντικότερα ονόματα της εποχής και τους γονείς κοντά στη σύγχρονη παιδαγωγική και σε ζητήματα υγείας του Παιδιού.

Στο Δημαρχείο Ρεθύμνου ομάδα ειδικών από το Νοσοκομείο Παίδων «Αγία Σοφία» με επικεφαλής τον καθηγητή Σταύρο Χαιδά ανέλυσε το 1991, στους γονείς, θέματα γύρω από τον παιδικό καρκίνο. Σ’ εκείνη τη συνεδρίαση ο επιμελητής τότε Στέλιος Γραφάκος ανέφερε στη δική του εισήγηση ότι μέχρι το 2000 θα συναντούσες πρώην ασθενείς με λευχαιμία απόλυτα θεραπευμένους. Έτσι κι έγινε όπως μας δείχνουν τα νεότερα στοιχεία.

Ο κ. Γραφάκος που διαπρέπει σήμερα στις μεταμοσχεύσεις μυελού των οστών είχε απόλυτο δίκιο. Αυτό αποδεικνύουν και οι εκατοντάδες επιτυχίες του στον τομέα αυτό.

Το Φεστιβάλ Παιδική Άνοιξη έφερε ξανά στο Ρέθυμνο και τον Ευγένιο Σπαθάρη που είχε λατρέψει την πόλη μας χάρις στην Ελένη Παπαδογιάννη.

Για να καταλάβουμε τη σημαντικότητα εκείνου του Φεστιβάλ θα πούμε μόνο ότι σε μια από τις παραστάσεις Καραγκιόζη στο Σπήλι τα παιδιά που είχαν συγκεντρωθεί και μιλούσαν με τον μεγάλο Καραγκιοζοπαίχτη κάποια στιγμή τον ρώτησαν «πότε θα μπει στην τηλεόραση για να δουν …Καραγκιόζη». Δεν είχαν ξαναδεί ζωντανά παράσταση.

Μέχρι και ο Μανούσος Μανουσάκης, στα πρώτα του βήματα τότε μας έφερε μια εξαιρετική παράσταση παραμυθιού που είχε εντυπωσιάσει.

Πέρασαν και πολλοί συγγραφείς Γιάννης Σμυρνιωτάκης, Άλκη Ζέη, Ζώρζ Σαρρή, Γαλάτεια Σουρέλη, Βούλα Μάστορη και τόσοι άλλοι.

Με αυτούς έγιναν και τα εποικοδομητικά εκείνα παιχνίδια λόγου όπου διακρίθηκαν παιδιά που σήμερα διαπρέπουν στην επιστήμη τους. Εξαιρετική ήταν και η παρουσία της Ξένιας Καλογεροπούλου σε μια διάλεξη για την πορεία του παιδικού θεάτρου.

Πόσες και πόσες ενδιαφέρουσες εκδόσεις δεν είχε υποστηρίξει η «Παιδική Άνοιξη».

Ολοκαυτώματα των χωριών του Κέντρους

Επί Παναγιώτη Κλάδου ξεκίνησαν και οι εκδηλώσεις Ολοκαυτωμάτων. Ήταν μια επιθυμία του Σπύρου Μαρνιέρου να γίνεται κι ένας κεντρικός εορτασμός για να τιμάται η μνήμη εκείνων που θυσιάστηκαν για την αντιστασιακή τους δράση και τα χωριά τους καταστράφηκαν εκ θεμελίων. Κι αυτό έγινε πραγματικότητα με φορέα υλοποίησης την Πολιτιστική Αναγέννηση.

Ο θεσμός καλά προχωρούσε μέχρι που μια χρονιά το τραπέζι που γινόταν την ημέρα της εκδήλωσης σ’ ένα χωριό από τα οκτώ του Κέντρου στοίχισε πολύ περισσότερο από τις εκδηλώσεις που είχαν προηγηθεί στη Φορτέτζα με συμμετοχή εκπροσώπων από άλλες μαρτυρικές πόλεις της Ελλάδας και της Ιταλίας. Αν θυμάμαι καλά κάπου 25.000 δραχμές είχαν στοιχίσει οι καλλιτεχνικές εκδηλώσεις και 70.0000 δραχμές το τραπέζι!

Αυτό προκάλεσε διαμαρτυρίες εύλογες, με αποτέλεσμα αντί να περιοριστεί η αιτία της μεγάλης αυτής δαπάνης να καταργηθούν οι ίδιες οι εκδηλώσεις. Και να συνεχίζει να τιμάται η επέτειος σε κάθε μαρτυρικό χωριό εκ περιτροπής.

Το καλοκαίρι του 1993, στο πλαίσιο του Αναγεννησιακού Φεστιβάλ που είχε αναλάβει πλέον ο Δήμος Ρεθύμνου και με φορέα υλοποίησης την Πολιτιστική Αναγέννηση ανασυστάθηκε η Συμφωνική Ορχήστρα. Ήταν το έργο ζωής του Μπάμπη Πραματευτάκη που είχε ξεκινήσει το 1955. Από σεμνότητα εκείνος ονόμασε την ορχήστρα Πειραματική. Έδωσε όμως την ευκαιρία σε πολλούς νέους μουσικούς να αποκτήσουν εμπειρίες και κάποιοι από αυτούς να διακριθούν και σαν σολίστ.

Μερικά χρόνια αργότερα η Συμφωνική Ορχήστρα έγινε με τις ενέργειες του Βαγγέλη Στεφανάκη και τη σύμφωνη γνώμη του τότε δημάρχου κ. Δημήτρη Αρχοντάκη, Νομικό Πρόσωπο του Δήμου.

Αλησμόνητες οι συναυλίες της Δημοτικής Πειραματικής Ορχήστρας κάθε καλοκαίρι στο θέατρο «Ερωφίλη». Μεγάλου καλλιτεχνικού αναστήματος οι σολίστ. Ευκαιρίες και για τη Δημοτική πλέον χορωδία που μια χρονιά ερμήνευσε αποσπάσματα από γνωστές όπερες μεταφρασμένα στα Ελληνικά από ντόπιους δημιουργούς.

Να σημειωθεί ότι εκείνη την εποχή που δεν είχαμε τα σημερινά μέσα που μας παρέχει η τεχνολογία ο Μπάμπης Πραματευτάκης για να μην επιβαρύνει το ταμείο του δήμου καθόταν ώρες ατέλειωτες και έγραφε παρτιτούρες για κάθε όργανο. Εκείνος ξέρει μόνο πόσο μόχθο απαιτούσε κάθε συναυλία. Κι όμως το έκανε ευχαρίστως.

Το 2005 μια πρόταση από την Πολιτιστική Αναγέννηση που με σύμπραξη άλλων φορέων λεγόταν Πολιτιστικός Οργανισμός διοργανώνεται το Φεστιβάλ Αρχαίου Θεάτρου στην Αρχαία Ελεύθερνα.

Για το σκοπό αυτό σε χρόνο ρεκόρ έγιναν παρεμβάσεις στο άλσος του Δάμακα και δημιουργήθηκε ένα θεατράκι με όλες τις προδιαγραφές για να υποστηρίξει το θεσμό.

Και τι έμεινε; Αν γυρίσουμε στο σήμερα τι από όλα αυτά θα δούμε;

Θεσμούς αξιώσεων συναντάμε πλέον στο Δήμο Μυλοποτάμου. Είναι η Γιορτή Κίτρου που ξεκίνησε πριν από 35 περίπου χρόνια, (από την όγδοη διοργάνωση μεταβλήθηκε σε πολυήμερο εκδηλώσεων), και τα Ταλλαία.

Θεσμοί με φιλοσοφία, όραμα και κάλυψη πολλών δραστηριοτήτων που καλύπτουν όλη την επαρχία.

Όλα τα άλλα τα πήρε ο άνεμος. Το Πολιτιστικό Ρέθυμνο κατάφερε να διασώσει αυτό το πολύτιμο αρχείο που μπορεί καθένας να το βλέπει στο κανάλι μου με ελεύθερη πρόσβαση και να έχει άποψη. Υπάρχουν επίσης στο αρχείο και πλήρη στοιχεία που ανατρέπουν πανηγυρικά προσπάθειες αναίτιου διασυρμού και κατασυκοφάντησης των πρωτοβουλιών αυτών.

Θέλουμε πολλές συνέχειες να απαριθμήσουμε τις περιπέτειες όσων προσπάθησαν να στηρίξουν αυτές τις προσπάθειες. Κάποιοι από αυτούς φέρονται ακόμα στην εφορία χρεωμένοι επειδή εκείνοι που όφειλαν δεν απέδωσαν στοιχεία. Και πληρώνουν τη νύφη αθώοι επειδή είχαν την «πετριά» να ξεκινήσουν αυτές τις πρωτοβουλίες και «να βάλουν το κεφάλι τους εκεί που δεν χωρεί», όπως είπε κάποτε χαρακτηριστικά δήμαρχος σε υπεύθυνη θεσμού. Έγινε δηλαδή εδώ σε μας, χωρίς καμιά τύψη, το μοναδικό στα παγκόσμια χρονικά, να επιτρέψουν οι αρχές να διώκονται κάποιοι απλοί εργάτες του πολιτισμού επειδή υπέγραψαν τυπικά έγγραφα ως υπεύθυνοι των σχημάτων.

Θα έλεγε κανείς ότι κάποιοι παράγοντες ικανοποιούντο να τιμωρούν κάποιους ρομαντικούς που έπαιρναν πρωτοβουλίες επειδή ήθελαν να δουν το Ρέθυμνο λίγο ψηλότερα.

Κανένας δεν ξέρει πόσοι ταλαίπωροι έζησαν μέρες φρικτές λοιδορούμενοι οι ίδιοι που κλήθηκαν να πληρώσουν αμαρτίες άλλων.

Κανένας δεν ασχολήθηκε τουλάχιστον να κρατήσει εκείνες τις μεγάλες στιγμές των διοργανώσεων. Επειδή ίσως δεν εξυπηρετούσε τις πολιτικές βλέψεις τους.

Υπήρξαν όμως και κάποιοι που ήρθαν αρωγοί από συμπάθεια στην προσπάθεια των ταλαίπωρων εκείνων διοργανωτών. Και έκαναν ότι μπορούσαν να βοηθήσουν και ηθικά και υλικά. Ανάμεσα στους χορηγούς αυτούς οι Γιάννης Κεφαλογιάννης, Μανόλης Όθωνας, Μιχάλης Νεονάκης, Κώστας Παδουβάς Αντιστράτηγος ε.α, Μανόλης Μαστορογιαννάκης και οι υπέροχοι κάτοικοι του Πρινέ Μυλοποτάμου με τον συντονισμό του εξαίρετου Βασίλη Αποστολάκη Ανώτερου Αξιωματικού ΕΛ.ΑΣ ε.α.

Κάποιοι άλλοι πάλι έκαναν ότι μπορούσαν για να σπιλώσουν αγνούς ανθρώπους του πολιτισμού και να τους οδηγήσουν σε μεγάλες περιπέτειες.

Μιζέριες ψυχής και πολιτικές πρακτικές κατάπτυστες στέρησαν από τον τόπο μας θεσμούς που θα έδιναν στο Ρέθυμνο άλλες προοπτικές ανάπτυξης μέσα από τον πολιτισμό.

Φαντάζεστε μια πόλη με όλες αυτές τις δράσεις ολοχρονίς σε ποια θέση πανελλαδικά θα είχε καταξιωθεί;

Δυστυχώς όμως ό,τι δεν προήρχετο από πρωτοβουλία αρχής ήταν καταδικασμένο να αποτύχει όσο κι αν φαινόταν σημαντικό για τον τόπο.

Στην πολιτική άλλα μετράνε. Είναι το «στραβό το ριζικό μας» να ορίζουν την πολιτιστική μοίρα αυτού του τόπου οι αιώνιες παρέες.

Αυτά τα σημειώνουμε μετά λόγου γνώσης και αυθεντικά στοιχεία για κάθε ενδιαφερόμενο.

Μπορεί να πέρασαν τα χρόνια η πικρία όμως μένει κι ένα παράπονο που δεν μπορεί να διατυπωθεί. Εκτός αν περιμένουν οι ταλαίπωροι αυτοί που τώρα θρηνούν χαμένα όνειρα πολιτιστικής νυκτός τις επόμενες εκλογές. Συνήθως στις περιόδους αυτές σε ακούνε οι πάντες μέχρι να κλείσουν οι κάλπες. Και μετά πάμε πάλι στα ίδια …Με τα παλιά θα ασχολούμαστε κι ας ήταν πνεύμονες πολιτισμού με όραμα και προοπτικές;

Άραγε θα καταλάβουν ποτέ όσοι κατέστρεψαν τόσες πρωτοβουλίες ποιον πραγματικά ζημίωσαν; Αλλά ποιος νοιάστηκε για ό,τι δεν αποφέρει κέρδος σε προβολή και ψήφους. Ας μην ξεχνάμε σε ποια χώρα ζούμε. Τουλάχιστον όμως ας θυμόμαστε.

Να ζήσουμε και να θυμόμαστε όλα αυτά τα περασμένα και θαυμαστά που αποτελούν πια κάτι τόσο μακρινό αλλά κάποτε έκαναν το Ρέθυμνο περήφανο.