Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΛΙΝΟΞΥΛΑΚΗ
«Πολλά εκφραστικά ονόματα σου χάρισαν, Παναγιά του Μασταμπά, οι Ρεθεμνιώτες. Σε είπαν ομορφοκελαρούσα, ζεστή χελιδονοφωλιά, φωτοβολούσα, ονειροκρατούσα, κι ελπιδογεννούσα. Μα κάποιου η καρδιά σ’ ονόμασε τόπο των οραμάτων κι όταν αντίκρισε το λυγερό κορμί σου σε φώναξε Αγιά Σοφιά της πόλης του Ρεθέμνους!».
Απόσπασμα από το άρθρο της Αλεξάνδρας Πολυχρονάκη «Η Αγιά Σοφιά του Ρεθέμνους», που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Ρεθεμνιώτικα Νέα» το Φεβρουάριο του 1998.
Ένας ναός στολίδι για τον Μασταμπά και για όλο το Ρέθυμνο αποτελεί ο συγκεκριμένος ναός για τον οποίο είναι αφιερωμένο το παρόν εορταστικό άρθρο, εν όψει της μεγάλης εορτής της Κοίμησης της Θεοτόκου. Η ενορία του Μασταμπά έχει μια πολυκύμαντη ιστορία την οποία θα παρουσιάσουμε πολύ επιγραμματικά, παρουσιάζοντας την πορεία που είχε από το 1934 μέχρι σήμερα.
Ο παλαιός ναός (1934 -1992)
Ο συγκεκριμένος ναός ανήκε στην οικογένεια Σταμάτη και Ελένης Ρολόγη αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου, στη μνήμη της 11χρονης κόρης τους Μαρίας που πέθανε από μηνιγγίτιδα στις 14 Απριλίου 1933. Εγκαινιάστηκε στις 15 Αυγούστου 1934 και οι διαστάσεις του ήταν 7Χ4 μέτρα και χτίστηκε στο σημείο που είναι σήμερα ο νεότερος ναός του Μασταμπά. Ο χώρος που περιέβαλλε το ναό ήταν γεμάτος πεύκα και η αυλή του ήταν γεμάτη λουλούδια. Υπήρχαν και αρκετά παγκάκια γύρω από το από το χώρο του ναού για να κάθονται οι πιστοί. Ως ιδιωτική εκκλησία λειτουργούσε κάθε 15 Αυγούστου και κάθε φορά μετά από άδεια της οικογένειας Ρολόγη πραγματοποιούνταν ιδιωτικές Θείες Λειτουργίες, με ιερέα από τον Μητροπολιτικό ναό του Ρεθύμνου, ή από τον ναό των Τεσσάρων Μαρτύρων όπου και υπάγονταν η συγκεκριμένη εκκλησία. Σε κάθε Θεία Λειτουργία πάντοτε μνημονεύονταν το όνομα της Μαρίας Ρολόγη. Για τη διευκόλυνση των πιστών έτσι ώστε να προσεγγίζουν το ναό, η οικογένεια Ρολόγη είχε δημιουργήσει δρόμο πλάτους 2 μέτρων, στο σημείο που βρίσκεται σήμερα η οδός Γερασίμου Βλάχου.
Από τη δεκαετία του 1960 ο Μασταμπάς είχε αρχίσει να αναπτύσσεται οικιστικά. Ο Ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου ήταν ιδιωτικός και οι κάτοικοι της περιοχής ήταν αναγκασμένοι, όταν επιθυμούσαν να εκκλησιαστούν να πηγαίνουν είτε στην εκκλησία των Τεσσάρων Μαρτύρων ή στο Μητροπολιτικό Ναό. Ο Σταμάτης Ρολόγης πέθανε στις 6 Δεκεμβρίου 1946, ενώ η σύζυγός του δεν συμφωνούσε να παραχωρηθεί ο ναός στη Μητρόπολη και να πραγματοποιεί Θεία Λειτουργία κάθε Κυριακή. Ώσπου μια ομάδα έξαλλων Μασταμπαδιανών πήγε κι έσπασε το λουκέτο της εκκλησίας και την κατέλαβαν, αλλά και πάλι η «Ρολόαινα» παρέμενε αμετάπειστη στο να παραχωρήσει το ναό για κοινή λατρεία. Το μόνο που έγινε, ήταν να παραχωρήσει ένα από τα δωμάτια που είχε στην περιοχή το οποίο μετατράπηκε σε εκκλησία για κάποιο διάστημα.
Η Ελένη Ρολόγη πέθανε στις 6 Νοεμβρίου 1970 και η κατάσταση του ναού δεν άλλαξε. Επί των ημερών του Μακαριστού Μητροπολίτη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου Τίτου, ο Μασταμπάς γίνεται κανονική ενορία, όμως για να καλυφθούν οι ανάγκες των Μασταμπαδιανών, όσον αφορά τη θεία λατρεία, νοικιάστηκε η οικία Φουρναράκη, στη σημερινή οδό Κνωσού και μετατράπηκε σε εκκλησία αφού ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου δεν λειτουργούσε πλέον.
Πρώτος εφημέριος της ενορίας Μασταμπά ήταν ο Γεώργιος Χουρδάκης, ο οποίος σε επιστολή προς τους γιους του Σταμάτη Ρολόγη, Γεώργιο και Εμμανουήλ τους παρότρυνε να συνεννοηθούν και να επιτρέψουν το άνοιγμα της εκκλησίας και τη λειτουργία της ύστερα από τέσσερα χρόνια διακοπής. Ο ναός παραχωρήθηκε έστω και άτυπα στις 25 Μαρτίου 1975 στην ενορία του Μασταμπά.
Δέκα χρόνια αργότερα το 1985, τα παιδιά της οικογένειας πωλούν το σπίτι και το αμπέλι, αλλά με βάση τη διαθήκη του πατέρα τους Σταμάτη Ρολόγη η εκκλησία θα περιερχόταν στην ενοριακή επιτροπή του Μητροπολιτικού Ναού του Ρεθύμνου. Εν τω μεταξύ χωρίς κανείς να γνωρίζει και να ενδιαφερθεί να μάθει τι έλεγε στη διαθήκη ο Ρολόγης, οι κάτοικοι του Μασταμπά αναζήτησαν άλλο οικόπεδο για να χτιστεί καινούργια μεγαλύτερη εκκλησία. Κατατέθηκε αίτημα στο Δήμο Ρεθύμνου και ζητήθηκε από τους Μασταμπαδιανούς οικόπεδο κοντά στη δεξαμενή του Μασταμπά, το οποίο όμως απορρίφθηκε.
Στις αρχές του 1992 τοποθετείται εφημέριος στην ενορία ο πατήρ Νικόλαος Πολάκης, που πρώτη του κίνηση ήταν το νομικό ξεκαθάρισμα της εκκλησίας και συγχρόνως την ανέγερση νέου και μεγαλύτερου ναού, στον ίδιο χώρο με την ήδη υπάρχουσα εκκλησία που δεν ικανοποιούσε πλέον καθόλου τις λατρευτικές ανάγκες του Μασταμπά. Τον Ιούλιο του ίδιου χρόνου συντάχθηκαν δύο συμβόλαια, στο πρώτο παραχωρούνταν η εκκλησία στο Μητροπολιτικό Ναό, όπως ήταν γραμμένο στη διαθήκη του Σταμάτη Ρολόγη. Στο δεύτερο, ο Μητροπολιτικός ναός παραχωρούσε το οικόπεδο με τη μικρή εκκλησία στην ενορία του Μασταμπά. Στη συνέχεια ξεκίνησε η διαδικασία της ανέγερσης του σημερινού ιερού ναού.
Ο σημερινός ναός (1992 – σήμερα)
Το χτίσιμο του σημερινού ναού ξεκίνησε το 1992 και ολοκληρώθηκε στα τέλη του 1997, τα θυρανοίξια τελέστηκαν την παραμονή των Χριστουγέννων 24 Δεκεμβρίου 1997 και η πρώτη Θεία Λειτουργία τελέστηκε την επόμενη ημέρα των Χριστουγέννων. Είναι χτισμένη σε σχήμα ροτόντας, αρχιτεκτονικός ρυθμός που επιλέχθηκε από τον πολιτικό μηχανικό Μπάμπη Πραματευτάκη, παράλληλα το εκκλησιαστικό συμβούλιο χαρακτήρισε μέγα ευεργέτη τον τέως υπουργό και πρώην βουλευτή Ρεθύμνου Γιάννη Κεφαλογιάννη που συνέβαλε οικονομικά στην αποπεράτωση του ναού. Η αγιογράφηση έγινε από τον Σπύρο Καλαϊτζαντωνάκη, ενώ την επιμέλεια του ξυλόγλυπτου τέμπλου ανέλαβε ο Ευάγγελος Καβρουλάκης.
Εφημέριοι του ναού είναι οι πρωτοπρεσβύτεροι π. Νικόλαος Πολάκης και ο π. Γεώργιος Παττακός.
Στον υπόγειο χώρο του ναού λειτουργεί η Σχολή Αγιογραφίας και Ψηφιδωτού της Iεράς Μητρόπολης.
Τέλος αξίζει να σημειωθεί ότι μετά ενός μηνός από την τελετή των θυρανοιξίων του ναού, τελέστηκε και η πρώτη βάπτιση μίας μαθήτριας από τη Βόρεια Ήπειρο που φοιτούσε στο 13ο Δημοτικό Σχολείο του Μασταμπά στην οποία νονοί ήταν όλοι οι συμμαθητές της, ένα γεγονός που δημοσιεύθηκε στον τοπικό τύπο και που προκάλεσε αίσθηση και συγκίνηση.
Πηγές: Κρητική Επιθεώρηση Νοέμβριος 1970, Μάρτιος 1975, Αύγουστος 1977, Μάρτιος 1980.
«Ρεθεμνιώτικα Νέα» Δεκέμβριος 1997, Ιανουάριος, Φεβρουάριος 1998.
Ο Μασταμπάς από το τότε μέχρι το σήμερα (2014).
Φωτογραφίες Γιώργου Λινοξυλάκη και από το αρχείο της Κρητικής Επιθεώρησης και του περιοδικού της Ιεράς Μητρόπολης Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου Παράκλητος.