Του ΝΙΚΟΥ ΠΑΓΩΝΗ*
«Έμοιαζε του πατέρα του η φωτογραφία/ του τήνε γύρισα ίσια κι είδα πάλι/ τον αγνοούμενο με το κεφάλι κάτω» γράφει στο ποίημά του ο Κυριάκος Χαραλαμπίδης. Η περιγραφή των στίχων αντικατοπτρίζει πλήρως τα αποτελέσματα της τουρκικής εισβολής στην Κύπροκαι το θέμα που πραγματεύεται το βιβλίο του κυρίου Ι. Πυργιωτάκη, το οποίο θα παρουσιαστεί και θα αναλυθεί στις παρακάτω γραμμές.
Το συγκεκριμένο βιβλίο παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον γιατί πραγματεύεται πέντε διαφορετικές ιστορίες με έναν κοινό παρανομαστή: την τραγικότητα του ανθρώπου σε διάφορες στιγμές της ανθρώπινης ζωής. Άξιον θαυμασμού για το βιβλίο αποτελεί το πώς περιπλέκονται και εξελίσσονται αυτές οι ιστορίες κάθε μία ξεχωριστά αλλά και τα μηνύματά τους, τα οποία περιμένουν τον αναγνώστη να τα ανακαλύψει. Το βιβλίο έχει τίτλο «Οι Αγνοούμενοι και Άλλα Διηγήματα» και έχει εκδοθεί το 2021 από τα Ελληνικά Γράμματα. Αποτελείται από 288 σελίδες και χωρίζεται σε δύο μέρη. Το πρώτο μέρος περιλαμβάνει τον πρόλογο του Φώτη Φωτίου (Επιτρόπου Προεδρίας της Κυπριακής Κυβερνήσεως για τα Ανθρωπιστικά Δικαιώματα), τον πρόλογο και τις ευχαριστίες του συγγραφέα και, την εισαγωγή της καθηγήτριας Ελπινίκης Νικολουδάκη-Σουρή. Στο δεύτερο μέρος ακολουθούν τα πεζογραφήματα. Τέλος, το βιβλίο κοσμούν τα ανέκδοτα έργα σε χαρακτική μορφή του γνωστού Κύπριου εικαστικού Γιώργου Κωνσταντίνου.
Ήταν αποφράδα μέρα του Αυγούστου 1974, όταν οι Τούρκοι εισέβαλαν στο νησί της Αφροδίτης και κατέλαβαν δια της βίας το «χρυσοπράσινο φύλλο» του ελληνισμού. Συντελείται έτσι η απαρχή της μαύρης σελίδας της ιστορίας του νησιού. Ως αποτέλεσμα των γεγονότων αυτών υπήρξε η διχοτόμηση του νησιού. Περίπου 200.000 Ελληνοκύπριοι έχασαν τα πατρογονικά τους σπίτια ενώ 1.619 αγνοούνται μέχρι και σήμερα. Οι Τούρκοι ξεκίνησαν άμεσα τον εποικισμό του νησιού και αγνόησαν (μέχρι και σήμερα) τα ψηφίσματα του ΟΗΕ. Απαντώντας στο πρώτο ψήφισμα του Οργανισμού στις 20 Ιουλίου 1974, οι Τούρκοι προέταξαν την σημασία της δύναμης των όπλων.
Αυτά τα γεγονότα και τις κοινωνικές τους διαστάσεις παρουσιάζει το βιβλίο του καθηγητή και τέως αντιπρύτανη του Πανεπιστημίου Κρήτης, κυρίου Πυργιωτάκη με τίτλο: «Οι αγνοούμενοι και άλλα διηγήματα». Αν και η Ιστορία (history) αποτελεί μια ανδρική υπόθεση, αγνοώντας την γυναικεία πλευρά (hertory) και πολλές φορές χάνει την κοινωνική της διάσταση, η παρούσα νουβέλα έρχεται να διαφωτίσει με στοιχεία ρεαλισμού και έντονου ψυχισμού την ιστορία των ανθρώπων, που αγνοούν μέχρι και σήμερα τους συγγενείς τους και, να προβληματίσει τον αναγνώστη. Οι ήρωες των διηγημάτων έχουν ένα κοινό: τον ανθρώπινο πόνο και την ελπίδα της προσμονής για κάτι που θα έρθει. Επίσης, η ηθογραφία των ηρώων θυμίζει έντονα τους ήρωες του Παπαδιαμάντη ενώ το ύφος στις περιγραφές του τοπίου και στην σχέση του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον αλλά και με τους γύρω του μπορεί να ενταχθεί με ευκολία στο λογοτεχνικό ρεύμα της μεταπολεμικής λογοτεχνίας.
Παρουσιάζονται δύο ιστορίες να εμπλέκονται: η μία του τραγικού ήρωα Φρίξου με τους τέσσερεις φίλους του και η ιστορία της Μάρως με τον γιό της Γιώργο. Η πρώτη ιστορία αποτελεί έναν ύμνο στη φιλία που ενισχύεται μέσα από την τραγική κατάσταση των ηρώων. Από την άλλη, η τελευταία ιστορία (το επεισόδιο με την πορτοκαλιά) δημιουργεί ιδιαίτερη συγκίνηση και προβληματισμό στον αναγνώστη εξαιτίας του μηνύματος που περνάει. Το διήγημα ξεκινάει με την περιγραφή του τοπίου και την «τριαδική» διατύπωση της ομορφιάς της Λευκωσίας. Αξίζει να σημειωθεί η κριτική και το αντιπολεμικό μήνυμα σε ένα σημείο. Διατυπώνονται με ετεροδιηγητικό τρόπο και με εξωτερική εστίαση τα λόγια του Κ. Καραμανλή για «την Κύπρο που βρίσκεται μακριά» από τον παντογνώστη αφηγητή. Οι «Καλαμαράδες» (Έλληνες κατά τους Κυπρίους) εξαιτίας της αποδυνάμωσης του στρατού από την Χούντα δεν βοήθησαν την Κύπρο κατά την εισβολή και άργησαν να στείλουν στρατεύματα. Αντίθετα, οι Κρητικοί με την VΜεραρχία Κρητών βοήθησαν σθεναρά την Κύπρο και εξ ου κάποιοι ήρωες του διηγήματος έχουν στενούς δεσμούς με κρητικούς.
Το δεύτερο διήγημα με τίτλο: «Μπίλλυ Καμπίλη» περιγράφει την ιστορία ενός παρακμιακού ανθρώπου με έντονη παραβατική δράση και πατριωτική διάθεση. Ακροβατεί μεταξύ Έβρου, Τουρκίας και φυλακών. Προτάσσεται η αντίθεση της προσωπικότητας του ήρωα: Από την μία είναι ένας λαθρέμπορος και κακοποιός, αλλά από την άλλη έχει μια ανθρώπινη πλευρά. Αισθάνεται βαθύ πόνο εξαιτίας της εξορίας από το σπίτι του.
Το τρίτο διήγημα, το «Μεγάλο Ταξίδι», αναφέρεται στον εσωτερικό και στον εξωτερικό πόνο της Ισμήνης. Το πιο μεγάλο μέρος του πόνου της έγκειται στην επιθυμία της να αφήσει ο πατέρας της την τελευταία του πνοή στο σπίτι. Η επικαιρότητα του θέματος εμφανίζεται αυτές τις μέρες στο ζήτημα της ταφής του μεγάλου μας συνθέτη και την. Επιθυμία του να πεθάνει στο σπίτι του, όχι στο νοσοκομείο. Η ηρωίδα για να γλυκάνει τον πόνο της αναπολεί την οικογένειά της και φέρνει στο νου της τις αναμνήσεις από τα παιδικά της χρόνια.
Στο τέταρτο διήγημα (και αγαπημένο του γράφοντος), η «Μεταμόσχευση», περιγράφεται η συγκλονιστική ιστορία της Τασούλας. Παρουσιάζεται μια δραματική ιστορία (που κόβει την ανάσα και προβληματίζει βαθιά τον αναγνώστη) με σημαντικά ηθικά διδάγματα και μηνύματα. Τέλος, το τελευταίο διήγημα με τίτλο: «Σαν Παραμύθι» παρουσιάζει τεράστιο ενδιαφέρον γιατί περιέχει στοιχεία από την κρητική διάλεκτο ενδεδυμένα με την σύγχρονη ελληνική γλώσσα. Στο διήγημα αυτό διαφαίνονται τα κρητικά λαογραφικά στοιχεία και οι αντιλήψεις της παραδοσιακής Κρήτης. Κοινό στοιχείο που το συνδέει με τα υπόλοιπα διηγήματα αποτελεί το μοτίβο του πόνου που καθιστά και αυτούς τους ήρωες ως τραγικά πρόσωπα. Εξιστορείται ο πόνος μιας οικογένειας στο τέλος του πολέμου με πλούσια κοινωνικά στοιχεία, όπως επίσης εξιστορούνται και οι χαρακτήρες των ηρώων που αντικατοπτρίζουν τις παραδοσιακές αρχές της Κρήτης.
Η εξέλιξη των ιστοριών στα διηγήματα γίνεται μέσω μιας ζωντανής και ρεαλιστικής αφήγησης, που ενισχύεται μέσω της υψηλής ποιότητας της γραφής. Η ποιότητα της γραφής μπορεί εξ όψεως να φαίνεται απλή αλλά παρουσιάζει μια περιπλοκότητα με σκοπό να αναδείξει την περίπλοκη συναισθηματική κατάσταση των ηρώων. Τέλος, μέσα στο ίδιο το έργο διαφαίνεται μια μεγάλη προσήλωση στις αξίες, οι οποίες καθορίζουν την στάση των ηρώων μέσα στη δράση. Όπως προαναφέρθηκε, παρουσιάζονται συνδυαστικά με καθαρό τρόπο οι αξίες του Παπαδιαμάντη, οι σύγχρονες του συγγραφέα αλλά και οι αξίες της κρητικής παράδοσης, τις οποίες μπορεί κανείς να διακρίνει στο διήγημα «Σαν Παραμύθι».
Στο παρόν βιβλίο μπορεί κανείς να διακρίνει τα εξαιρετικά ανέκδοτα έργα του Γιώργου Κωνσταντίνου να κοσμούν το εξώφυλλο και την αρχή των διηγημάτων. Αυτά τα έργα μέσα στο βιβλίο έχουν επίσης να πουν την δική τους ιστορία και συνοδεύουν επάξια τα κείμενα.
Καταληκτικά, υπάρχουν πολλοί λόγοι για να διαβάσει κάποιος το συγκεκριμένο βιβλίο. Οι περισσότεροι έχουν αναφερθεί ήδη στην αρχή του παρόντος άρθρου. Αυτό, όμως, που θα πρέπει να μείνει από την ανάγνωση του βιβλίου είναι τα ηθικά και παιδαγωγικά διδάγματα που παρουσιάζει ο Δάσκαλος (πάνω από όλα) – συγγραφέας- αφηγητής και τα μηνύματα που θέλει να περάσει, τα οποία βρίσκονται πίσω από τις γραμμές των διηγημάτων και περιμένουν τον αναγνώστη να σταθεί, να στοχαστεί και στο τέλος να τα ανακαλύψει.
* Ο Νίκος Παγώνης είναι ιστορικός – αρχαιολόγος, φιλόλογος
