Ο Ζ. – Ζ. Ρουσσώ (1712 – 1778) στους περισσότερους από τους Έλληνες, ευκαιριακούς κυρίως, αναγνώστες του έργου του, είναι πιο γνωστός ως στοχαστής του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού. Και συγκεκριμένα, γνωρίζουμε τον «Αιμίλιο» και το «Κοινωνικό Συμβόλαιο», τα οποία ξεπέρασαν, θαρρώ, τα στενά χωροχρονικά πλαίσια της Γαλλίας του 18ου αιώνα και επηρέασαν σημαντικά την παγκόσμια κατοπινή Ιστορία και Διανόηση.
Στο παρόν, όμως, σημείωμα, θα παρουσιάσουμε το Ρουσσώ ως νομοθέτη. Συγκεκριμένα, θ’ αναφερθούμε στο «Σχέδιο Συντάγματος για την Κορσική» και στους «Σχεδιασμούς για τη διακυβέρνηση της Πολωνίας και τη σχεδιαζόμενη μεταρρύθμισή της». Και τα δύο εν λόγω νομοθετικά έργα του Ζ. – Ζ. Ρουσσώ, αν και δεν υλοποιήθηκαν ποτέ, παραμένουν σημαντικότατα πολιτειακά κείμενα και, τώρα, παρουσιάζονται, για το ελληνόγλωσσο κοινό, από τις εκδόσεις «Πολύτροπον» σ’ έναν ενιαίο τόμο, χάρη στη μετάφραση της Κατερίνας Κέη και με εισαγωγή – επιμέλεια του Αλ. Χρύση.
Τα δύο αυτά κείμενα εγράφησαν στο β’ μισό του 18ου αιώνα. Προσκαλεσμένος ο Ρουσσώ από το λαό της Κορσικής, ήθελε (Ιανουάριος – Σεπτέμβρης 1765) να θέσει, με ιστορικά παραδείγματα, τις βάσεις για μιαν ελεύθερη πολιτεία, που θα στηρίζεται στην ισότητα των πολιτών και στο ρουσσωικό κολεκτιβισμό και το κρατικό σοσιαλισμό, καταδικάζοντας τον πλούτο και τα πολιτικά καθεστώτα, που εξαρτώνται απ’ αυτόν! Στην ταραγμένη και γεμάτη σοβαρά κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα Πολωνία του 1770 – ’71, ο Ρουσσώ, προβάλλοντας τις απόψεις του για κάθε πτυχή της κοινωνικοπολιτικής ζωής, αποδίδει μεγάλη σημασία στο ρόλο που παίζουν οι οργανωμένοι πολιτειακοί θεσμοί στη διαμόρφωση της ταυτότητας ενός λαού. Ο λαός μόνο με τη φιλοπατρία και την αγωγή θ’ αναπτύξει τον πατριωτισμό και την ενεργό συμμετοχή στα κοινά, μακριά από κάθε αναρχία και κοινωνικοοικονομική δυσπραγία.
Και θα κλείσουμε το σημείωμά μας, μ’ ένα απόσπασμα από κάθε κείμενο.
Για την Πολωνία, μεταξύ άλλων, έγραφε: «[…] Καθώς όλοι είναι ίσοι απ’ τη συγκρότηση του κράτους, θα πρέπει ν’ ανατρέφονται μαζί και κατά τον ίδιο τρόπο· ενώ, εάν δεν μπορούμε να επιβάλλουμε μια παιδεία δημόσια κι εντελώς δωρεάν, θα πρέπει τουλάχιστον να επιβάλλουμε ένα αντίτιμο, το οποίο οι φτωχοί θα είναι σε θέση να καταβάλλουν[…]» (βλ. σελ. 168 του παρόντος τόμου).
Στο «Σχέδιο Συντάγματος για την Κορσική», εξάλλου, ο Ρουσσώ σημείωνε (βλ. σελ. 120 του τομιδίου μας): «[…] Ας φυλαχτούμε απ’ την αύξηση του χρηματικού πλούτου σε βάρος του ηθικού πλούτου· είναι ο δεύτερος, που μας επιτρέπει να έχουμε στη διάθεσή μας τους ανθρώπους, μαζί και όλη τους τη δύναμη, ενώ με τον πρώτο δεν αποκτούμε παρά μια επίφαση προσφοράς· όμως, η βούληση δεν αγοράζεται. […]».
* Ο Γεώργιος Η. Ορφανός είναι υποψήφιος διδάκτωρ στο Α.Π.Θ.
