Θεωρώ γεγονός υψίστης σημασίας για τον τόπο, την καταγραφή της ιστορίας του κάθε χωριού χωριστά. Κάθε τέτοια καταγραφή- ακόμα και του μικρότερου οικιστικού χώρου- αποτελεί, οπωσδήποτε, γεγονός εξαιρετικής σημασίας, μεγίστη συνεισφορά και ουσιαστική συμβολή στην τοπική και, κατ’ επέκταση, στη Γενική Ιστορία. Μακάρι να βρίσκονται οι κατάλληλοι κάθε φορά άνθρωποι, που θα σκύψουν με αγάπη πάνω από τα χωριά μας, μικρά και μεγάλα, για μια έστω και μικρή, αφετηριακή αποτύπωση της ιστορίας και του πολιτισμού τους, αν δεν είναι δυνατή μια ουσιωδέστερη και επιστημονικά τεκμηριωμένη ιστορική και όχι μόνο προσέγγιση. Και κάτι τέτοιο, βέβαια, αποτελεί πράξη επίσημη και εξαιρετική που, συνήθως, πραγματώνεται και υλοποιείται από ανθρώπους που οι ίδιοι κατάγονται από τον συγκεκριμένο τόπο που καταγράφουν, ώστε, σε τελική ανάλυση, η εργασία τους αυτή να αποτελεί καρπό εύχυμο και αρωματικό ερωτικής αγάπης και βαθιάς νοσταλγίας των πρώτων παιδικών αναμνήσεων τού τόπου καταγωγής.
Μια τέτοια δουλειά, που εμφανώς έγινε με πολύ κέφι και μεράκι και είναι απόρροια της εθελοντικής συνεισφοράς πολλών συντελεστών, είναι και το βιβλίο που γνώρισε πρόσφατα το φως της δημοσιότητας, με τον τίτλο: «Κρύα Βρύση», και αποτελεί έκδοση του «Πολιτιστικού Συλλόγου Κρύας Βρύσης», που, για τον ίδιο λόγο, και αυτός, παράλληλα προς τους λοιπούς συντελεστές της εν λόγω έκδοσης, είναι άξιος τιμής και πολλών συγχαρητηρίων.
Συγγραφείς τού νέου αυτού συλλογικού έργου είναι οι:
1. Γιώργης Εμμ. Μαυροτσουπάκης
2. Θεόδωρος Στ. Πελαντάκης
3. Παπά- Γιώργης Ν. Φωτάκης
4. Μαρία π. Η. Βαβουράκη- Μανωλούδη
5. Γιώργος Αικατερινίδης
6. Ειρήνη Χ. Λαγουδάκη- Χατήρη
7. Ηρακλής Κανακάκης: Ομιλία στις 22-8-1984 (στην επέτειο του ολοκαυτώματος της Κρύας Βρύσης)
8. Θεόδωρος Στ. Πελαντάκης: Ομιλία στις 22-8-2011 (για την ολοκαύτωμα των οκτώ χωριών του Κέδρους στην Κρύα Βρύση)
9. Στον εν λόγω τόμο περιλαμβάνονται ακόμη: Τα οικογενειακά δέντρα όλων (συνολικά 32) των οικογενειών της Κρύας Βρύσης.
Στην επιμέλεια του υλικού αναφέρονται οι: Θεόδωρος Στ. Πελαντάκης και Γιώργης Εμμ. Μαυροτσουπάκης, ενώ την ηλεκτρονική επεξεργασία φέρεται ότι είχε ο παπά- Γιώργης Ν. Φωτάκης.
Το πρώτο που μας εντυπωσίασε στον εν λόγω συλλογικό τόμο είναι το γεγονός ότι το περιεχόμενό του, απαρχής μέχρι τέλους, αποτελεί, βασικά, καρπό πρωτογενούς έρευνας, χωρίς οι συγγραφείς του να νιώσουν την ανάγκη να καταφύγουν σε συστηματική βιβλιογραφική στήριξη ή σε αναδίφηση άλλων πηγών. Αυτό, ακριβώς, δείχνει την ευαισθησία τους στο να διασώσουν πράγματα που βρίσκονται «απλά» στη μνήμη των ανθρώπων και που αν δεν σωθούνε, όσο είναι καιρός, και δεν καταγραφούν και δημοσιευθούν εγκαίρως θα χαθούν και θα σβήσουν, αλίμονο, οριστικά και αμετάκλητα από τη θύμηση των ανθρώπων και την αναγκαία, περαιτέρω, γνώση των νεοτέρων. Καταγράφουν, έτσι, από μνήμης, πάντα, ή με συνεντεύξεις τους προς ηλικιωμένους συγχωριανούς τους τις αναμνήσεις τους, όπως τις έζησαν στα παιδικά τους χρόνια, τα ήθη, τις παραδόσεις και τα ποικίλα εορταστικά έθιμα, τις ασχολίες και την εν γένει πολιτιστική και κοινωνική ζωή των χωριών τους.
Ειδικότερα, ο εκ των συγγραφέων τού συλλογικού τόμου Γιώργης Εμμ. Μαυροτσουπάκης παρουσιάζει τα γενικά στοιχεία για το χωριό του. μας προσδιορίζει τη θέση του στον χώρο και τον χρόνο, μας κάνει έναν γοητευτικό περίπατο στο παρελθόν (πολιτιστικά – κοινωνικά δεδομένα, φορείς, οικογένειες) και αναφέρεται, τέλος, λεπτομερώς στη Νεότερη Ιστορία του χωριού και, κυρίως, στο Ολοκαύτωμά του από τους Γερμανούς, στις 22 Αυγούστου 1944, παραθέτοντας, μάλιστα, το βιογραφικό και τη φωτογραφία ενός εκάστου εκ των 35 εκτελεσθέντων Κρυοβρυσανών Μαρτύρων. Ενδιαφέρουσα, στη συνέχεια, και η θαυμάσια αναφορά του στα λαογραφικά, με έμφαση στα παραδοσιακά επαγγέλματα και στις ασχολίες των κατοίκων τού χωριού στο πρώτο μισό τού 20ου αιώνα.
Ο δεύτερος εκ των συγγραφέων Θεόδωρος Στ. Πελαντάκης αναφέρεται κυρίως στην τοπωνυμική πραγματικότητα του χωριού, μέσα από εκτενείς ενότητες σχετικές με τα τοπωνύμια, εντός και εκτός, του χωριού, την οριοθέτηση της Κρυοβρυσανής Κτηματικής Περιφέρειας, με τους παλιούς οικισμούς της, τα μετόχια της και τη ζωή των κατοίκων της κοντά στο χιλιοτραγουδισμένο Κέδρος, «που ’χει εκατό βρύσες στα τρίγυρά του» και πλούσια τρεχούμενα νερά, κατά τον Μαρίνο Τζάνε Μπουνιαλή. Ιδιαίτερα εντυπωσιακό και το κεφάλαιο το σχετικό με τον «ετήσιο κύκλο ζωής στην Κρύα Βρύση» (ασχολίες του βοσκού, του γεωργού, μεταφορές, αλώνια, θρησκευτική ζωή κ.λπ.) και, κυρίως, οι λαογραφικές σελίδες που ακολουθούν από τη «Λαογραφική Συλλογή» του κ. Θεοδώρου Πελαντάκη, που, όπως διευκρινίζει ο συλλογέας, πρόκειται για εργασία των φοιτητικών του χρόνων (τέλος δεκαετίας του ’50), που έγινε υπό την σοφή καθοδήγηση του τότε γνωστού Καθηγητή της Λαογραφίας, στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας, Γεωργίου Μέγα. Τη μελέτη του αυτήν ο κ. Πελαντάκης είχε την ευκαιρία να συμπληρώσει και ολοκληρώσει περαιτέρω, παίρνοντας νέες, από ειδικούς ερευνητές – συνέδρους, πληροφορίες, με τους οποίους είχε την ευκαιρία να συζητήσει κατά τη διάρκεια των πενθήμερων εργασιών τού Διεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου για την πρώην επαρχία Αγίου Βασιλείου, στο ξενοδοχείο «Καλυψώ», στον Πλακιά, από 19 έως 23 Οκτωβρίου 2008. Στην εμπεριστατωμένη και ικανή αυτή Λαογραφική Συλλογή έχουν καταγραφεί πλήθος τοπικές παραδόσεις, δεκάδες λαϊκά τραγούδια, παραμύθια, γητειές, παροιμίες, θυμόσοφες φράσεις και αινίγματα.
Τρίτος συγγραφέας του συλλογικού τόμου είναι ο π. Γεώργιος Νικ. Φωτάκης, ο οποίος συμμετέχει στο εν λόγω έργο με μια θαυμάσια, πρωτότυπη όσο και υποδειγματική εργασία του πάνω στα 254 τοπωνύμια του όρους Κέδρους (Κρυοβρυσανού Αοριού), τα οποία απεικονίζει, με απόλυτη αλφαβητική σειρά, τόσο φωτογραφικά (παρατίθενται 254 φωτογραφίες, στις οποίες με έναν κύκλο εστιάζεται η ακριβής θέση του κάθε τοπωνυμίου), όσο και σε ηλεκτρονική μορφή, έχοντας χωρέσει όλα τα τοπωνύμια τού χωριού σε ένα dvd, απ’ όπου μπορούμε να έχουμε πανοραμική άποψη των θέσεων του κάθε τοπωνυμίου χωριστά. Το επίπονο έργο της τοποθέτησης των τοπωνυμίων στον μεγάλο τρίπτυχο χάρτη που εμπλουτίζει το βιβλίο ανέλαβε ο Θοδωρής Πελαντάκης, που το έφερε σε πέρας με τη βοήθεια, κυρίως, του Στυλιανού Λαγουδάκη, ο οποίος ανατράφηκε στο βουνό. Ενδιαφέρουσα είναι, στη συνέχεια, μετά την παραπάνω τοπωνυμική εργασία, και η Λαογραφική Συλλογή, του έτους 1979, του π. Γεωργίου Ν. Φωτάκη, που αποτελείται από 46 λαϊκά τραγούδια.
Ακολουθεί η Συλλογή Λαογραφικού υλικού από την Κρύα Βρύση (χρόνος συλλογής 1978) της κ. Μαρίας Ηλ. Βαβουράκη-Μανωλούδη, στην οποία καταγράφονται ο υλικός βίος στην παλιά Κρύα Βρύση (κατοικία, ένδυση), ο επαγγελματικός, ποιμενικός, κοινωνικός (γέννηση, γάμος, τελευτή κ.λπ.) και πνευματικός βίος (θρησκεία, μαγεία, λαϊκή ιατρική, δημοτική ποίηση, παραμύθια, παραδόσεις, αινίγματα, λογοπαίγνια κ.λπ.).
Ως φιλική συμμετοχή, στην προσπάθεια πλειάδας Κρυοβρυσανών να συγκεντρώσουν και διασώσουν τον ιστορικό, γλωσσικό και λαογραφικό θησαυρό τού τόπου τους, μπορούμε να θεωρήσουμε την παράθεση, στον παρουσιαζόμενο τόμο, του «Πρωτογενούς λαογραφικού υλικού από επιτόπια έρευνα στην Κρύα Βρύση τον Ιούλιο τού 1965», που συγκέντρωσε ο Δρ. Φιλοσοφίας κ. Γεώργιος Ν. Αικατερινίδης, ως ειδικός επιστήμονας και συνεργάτης τού τότε Διευθυντή τού Λαογραφικού Αρχείου και (σήμερα Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας) της Ακαδημίας Αθηνών, αοιδίμου Καθηγητή Γ. Κ. Σπυριδάκη, στα πλαίσια ενός πρωτοποριακού για την εποχή προγράμματος προς συλλογή λαογραφικού υλικού με μεταβάσεις σε διάφορα μέρη του ελληνισμού. Το πολύτιμο υλικό που ο κ. Αικατερινίδης αποθησαύρισε, με την ερευνητική του αυτήν αποστολή στην Κρύα Βρύση της δεκαετίας του ’60, βρισκόταν, έκτοτε, στα αρχεία τού Κέντρου Λαογραφίας και, όπως ο ίδιος σημειώνει, δημοσιευόμενο σήμερα- ύστερα από μισό σχεδόν αιώνα από την καταγραφή του- επιστρέφει στην κοιτίδα του, με έντυπη πλέον μορφή, προσφορά τού εν λόγω συγγραφέα – ερευνητή στις νεότερες γενιές τού χωριού προς πληρέστερη γνωριμία και επαφή με την παραδοσιακή ζωή των γονέων και των παππούδων τους. Στο λαογραφικό αυτό υλικό περιλαμβάνεται ένας μεγάλος αριθμός ηχογραφημένων τραγουδιών και οργανικών μελωδιών, καθώς, επίσης, και στοιχεία της γεωργικής και ποιμενικής ζωής των κατοίκων, παραδόσεις, ήθη και έθιμα, παροιμίες, δίστιχα, γνωμικά.
Ένα, ακόμα, ενδιαφέρον κεφάλαιο αποτελεί και η συμμετοχή στον παρουσιαζόμενο τόμο της Ειρήνης Λαγουδάκη- Χατήρη υπό τον τίτλο: «Ο οικισμός της Νέας Κρύας Βρύσης και η ίδρυση μουσείου», μέσα από το οποίο γίνεται μία λεπτομερής αναφορά στη Νέα Κρύα Βρύση, η οποία κτίστηκε από το Υπουργείο Ανοικοδόμησης το 1946-49 με σχέδιο πόλης και στόχο να στεγάσει όλο το χωριό.
Εκτός από τις παραπάνω εργασίες – μελέτες, ως τελευταίο και σπουδαιότερο, κατά τους συγγραφείς, κεφάλαιο τού τόμου, τέθηκαν τα γενεαλογικά- οικογενειακά δέντρα των 32 οικογενειών (σογιών) του πολύπαθου αγιοβασιλειώτικου χωριού, πολλά από τα οποία δεν υπάρχουν σήμερα. Η κοπιώδης και δύσκολη αυτή εργασία έγινε από πολλούς εθελοντές και περιλαμβάνει όλους όσοι γεννήθηκαν στην Κρύα Βρύση και από εκεί έχουν εξαπλωθεί όχι μόνο σε όλη την Κρήτη, αλλά και στην υπόλοιπη Ελλάδα και τον κόσμο ολόκληρο. Πιστεύουν, ασφαλώς, οι συγγραφείς με τα ευγενικά και λεπτά αισθήματα ότι «αναφέροντας» έναν νεκρό είναι σαν να τον «ανασταίνεις» μέσα σου. Έτσι, λοιπόν, γίνεται μια αποτελεσματική όσο και ουσιαστική προσπάθεια οι συγγραφείς- και μέσω αυτών και οι λοιποί συγχωριανοί τους- να αναστηθούν και να ξαναζήσουν ειρηνικά με τους νεκρούς τους, με τους δικούς τους ανθρώπους, τους συγχωριανούς τους, μέσω του ονόματός τους, ισοδύναμου και φορέα της προσωπικότητας του ανθρώπου.
Βασικό χαρακτηριστικό τού παρουσιαζόμενου συλλογικού έργου για την Κρύα Βρύση είναι, θεωρούμε, ότι οι Κρυοβρυσανοί συγγραφείς του αναδεικνύονται σπουδαίοι συλλογείς λαογραφικού υλικού, συμβάλλοντας προς τον τελικό σκοπό ο καθένας ανάλογα με τα εφόδια και τις δεξιότητές του. Τέσσερις συλλογείς- τρεις Κρυοβρυσανοί εκπαιδευτικοί και ένας Ακαδημαϊκός- ερευνητής- κατάφεραν να καταγράψουν λεπτομερώς τη λαογραφία του χωριού τους, σε τέσσερις, βασικά, διαφορετικές χρονικές περιόδους (1950, 1965, 1978, 2007) με τέσσερις εντυπωσιακές όσο και σπουδαίες λαογραφικές συλλογές, που συναποτελούν μίαν ολότητα, αφού αλληλοσυμπληρώνονται, χωρίς, πάντως, και να αλληλεπικαλύπτονται. Η εργασία τους είναι ευσυνείδητη και αποτελεί καρπό περισσότερο ώριμης αγάπης, χρέους και αφοσίωσης προς τους συγχωριανούς τους και τον τόπο που τους ανέστησε και πρωταντίκρισαν το φως της ζωής.
Τα κείμενα του βιβλίου συνοδεύονται με μια πλουσιότατη εικονογράφηση σε τετραχρωμία, από παλιές φωτογραφίες «εποχής», που ζωντανεύουν και κυριολεκτικά ανασταίνουν βήμα προς βήμα την παλιά ζωή του χωριού και κάνουν την έκδοση ιδιαίτερα ελκυστική και ευχάριστη στην ανάγνωσή της.
Πρόκειται για ένα βιβλίο που πραγματικά τιμά την Κρύα Βρύση. Είναι από τα λίγα βιβλία που έχω δει να απευθύνονται τόσο άμεσα και δυναμικά από την ψυχή του συγγραφέα τους προς την ψυχή, άμεσα, όλων των συγχωριανών τους, τιμώντας τους απεριόριστα. Πιστεύουμε ότι οι εκλεκτοί και δημιουργικά ανήσυχοι επιμελητές και συγγραφείς του παρόντος μεγαλόπνοου έργου, επιτέλεσαν το καθήκον τους στο ακέραιο. Η αίσθηση του χρέους απέναντι στους συγχωριανούς τους είναι εκείνη που καθοδήγησε τις προσπάθειες τους και συνέβαλε στο ξεπέρασμα των οποιωνδήποτε δυσχερειών. Είναι, γι’ αυτό, άξιοι του «δικαίου επαίνου» αλλά και της αγάπης όλων μας για τη μεγάλη αυτήν προσφορά τους στον τόπο που τους γέννησε και για πρώτη φορά αντίκρισαν το φως της ζωής.
www.ret-anadromes.blogspot.com
