Κυψέλη πολιτισμού και μοχλός ανάπτυξης για τον τόπο το Μουσείο Αρχαίας Ελεύθερνας

Ξεπερνούν τους 200.000 οι επισκέπτες του μουσείου της Αρχαίας Ελεύθερνας, το οποίο συμπλήρωσε δυόμιση χρόνια λειτουργίας. Ένα μουσείο και ένας αρχαιολογικός χώρος μοναδικών προδιαγραφών, που από τον Ιούνιο του 2016, οπότε και εγκαινιάστηκε μέχρι και σήμερα έχει καταφέρει να «μαγνητίσει» επισκέπτες από όλο τον κόσμο, οι οποίοι βρέθηκαν στην περιοχή για να δουν από κοντά τα αρχαιολογικά ευρήματα που έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη του καθηγητή Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, Νίκου Σταμπολίδη και των συνεργατών του από το 1985 μέχρι και σήμερα αλλά και να γνωρίσουν το φυσικό περιβάλλον που περιβάλλει την περιοχή.

Ευρήματα, τα οποία φυλάσσονται στον ιδιαίτερο χώρο του μουσείου σε συνδυασμό με αυτά του αρχαιολογικού χώρου, αλλά και με εκείνα που ήρθαν πρόσφατα στο φως από ανασκαφές που είναι σε εξέλιξη από την πλευρά της Αρχαίας Ελεύθερνας, ελληνιστικά, ρωμαϊκά, χριστιανικά, συμπληρώνουν το ψηφιδωτό της περιοχής, που αποτελεί μια κυψέλη πολιτισμού ανεκτίμητης αξίας. Μια περιοχή η οποία καθίσταται πλέον ξεχωριστή και μοναδική, αφού συγκεντρώνει ευρήματα από τον Όμηρο, ταυτόχρονα με προϊστορικά, ελληνιστικά, ρωμαϊκά και χριστιανικά δίδοντας τη μοναδική ευκαιρία στον επισκέπτη να ξεναγηθεί σε διαφορετικές πόλεις, χρόνους, χωρίς να χρειάζεται να επισκεφτεί διαφορετικούς αρχαιολογικούς χώρους σε διαφορετικές περιοχές.

Μια περιοχή που διαρκώς εξελίσσεται τόσο σε ό,τι αφορά το ίδιο το μουσείο, τον περιβάλλοντα χώρο του, τον αρχαιολογικό χώρο αλλά και τις ανασκαφές που συνεχίζονται στην περιοχή υπό το άγρυπνο μάτι του καθηγητή Νίκου Σταμπολίδη, που διαρκώς μεριμνά, ώστε όλος ο χώρος και η λειτουργία του να είναι απρόσκοπτη και ευχάριστη για τον επισκέπτη, προσφέροντάς του βιωματικές εμπειρίες που θα γεμίζουν το μάτι, το μυαλό και την ψυχή του.

Δυστυχώς, ωστόσο τα προβλήματα της καθημερινότητας δεν λείπουν δημιουργώντας ζητήματα στην απρόσκοπτη λειτουργία του χώρου. Ζητήματα τα οποία επιλύονται έγκαιρα χάρη στις χορηγίες που λαμβάνει μέσω του πανεπιστήμιου ο καθηγητής από ιδιώτες και οργανισμούς, που επιθυμούν να ενισχύσουν την λειτουργία του μουσείου της Αρχαίας Ελεύθερνας. Ως γνωστό οι εισπράξεις των εισιτήριων αποδίδονται στο σύνολό τους στο υπουργείο Πολιτισμού, το οποίο έχει την αρμοδιότητα να στελεχώνει το μουσείο με φύλακες. Όμως η φύλαξη εξακολουθεί να είναι προβληματική από τη μια λόγω των καθυστερήσεων στις προκηρύξεις και από την άλλη λόγω των αγκυλώσεων που δημιουργούνται για διάφορους λόγους, είτε επειδή ο αριθμός των φυλάκων δεν επαρκεί είτε επειδή κάποιος από τους προσληφθέντες φύλακες επιθυμεί να αποχωρήσει, χωρίς όμως να έχει προβλεφτεί άμεση αντικατάστασή του, με αποτέλεσμα μια νέα προκήρυξη που είναι η λύση να συνοδεύεται με τεράστιες καθυστερήσεις με ότι αυτές συνεπάγονται ως προς την αποτελεσματική λειτουργία ενός μουσείου. Αυτά, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο καθηγητής Αρχαιολογίας είναι ζητήματα της πολιτείας, τα οποία καλείται άμεσα να αντιμετώπισε και να μην μένουν εκτεθειμένοι οι αρχαιολογικοί χώροι. Παράλληλα, όπως ανέφερε χαρακτηριστικά ο κ. Σταμπολίδης, μέσα από χορηγίες που λαμβάνει το πανεπιστήμιο για το μουσείο καθ’ όλη την διάρκεια πληρώνονται και δυο φύλακες-εργατοτεχνίτες, οι οποίοι ασχολούνται με τον περιβάλλοντα χώρο, αλλά και με διάφορες εργασίες, μερεμέτια, συντηρήσεις που είναι απαραίτητες σχεδόν σε καθημερινή βάση για τον ευπρεπισμό του χώρου.

Υπηρέτης του μουσείου και του αρχαιολογικού χώρου ο Νίκος Σταμπολίδης καθημερινά προσπαθεί για ένα καλύτερο μέλλον, για ένα καλύτερο αύριο για την ευρύτερη περιοχή. Ποτέ δεν σταμάτησε να κάνει βήματα προόδου και να σκέφτεται την επόμενη μέρα. Όραμά του να εδραιωθεί η Ελεύθερνα ως χώρος «προορισμού» με διεθνή απήχηση που θα συνδυάζει το απαράμιλλο φυσικό κάλλος, με τον αρχαιολογικό πλούτο και την ενδοχώρα της Κρήτης με σημαντικά οφέλη στην ανάπτυξη, την οικονομία και τον πολιτισμό. Ένα όραμα φιλόδοξο, το οποίο όμως απαιτεί συνέργειες και συνεργασίες όλων των εμπλεκόμενων φορέων: περιφέρειας, δήμου, ξενοδόχων, τουριστικών πρακτόρων, ξεναγών, επιχειρηματιών, ιδιωτών. Μια στουχευμένη στρατηγική που θα μπορέσει να αναδείξει την δυναμική του μουσείου και της ευρύτερης περιοχής καθιστώντας την πόλο έλξης και αναδεικνύοντάς την σε ισχυρό μοχλό ανάπτυξης καθ’ όλη την διάρκεια του έτους.

Σε σχετικές δηλώσεις του στα «Ρ.Ν.», ο Νίκος Σταμπολίδης, κάνοντας έναν απολογισμό, τόνισε: «Ως προς την επισκεψιμότητα ο απολογισμός είναι εξαιρετικά κάλος, καθώς στα δυο χρόνια λειτουργίας του μουσείου, έχουμε πάνω από 200 χιλιάδες επισκέψεις. Εμείς προχωράμε παράλληλα και τις ανασκαφές από την ανατολική πλευρά και σε ένα-δυο χρόνια μαζί με την Αρχαία Ελεύθερνα, η ευρύτερη περιοχή, θα ‘ναι ένας τόπος που δεν θα μπορείς να τον αποφύγεις. Όμως πρέπει να γίνει σαφές ότι ό,τι γίνεται στην περιοχή είναι από χορηγίες ιδιωτών, οργανισμών και φορέων που με αγαπούν και με σέβονται. Χορηγίες μέσω του Πανεπιστημίου Κρήτης. Σε όλο το κομμάτι εκτός από τους φύλακες που προσλαμβάνονται από το υπουργείο με όλα τα γνωστά προβλήματα των καθυστερήσεων. Ως γνωστόν, οι εισπράξεις από εισιτήρια πάνε στο υπουργείο Πολιτισμού. Εμείς δεν παίρνουμε ούτε ένα ευρώ. Οι ανασκαφές χρηματοδοτούνται από το Πανεπιστήμιο Κρήτης, το οποίο κάνει μια πολύ σοβαρή δουλεία και ότι άλλο γίνεται στην περιοχή και αφορά σε ανάπτυξη, σε συντήρηση, σε κήπους, σε περιφράξεις, σε ετοιμασία για να γίνει επισκέψιμος και ο ανατολικός χώρος, τα πάντα γίνονται από χορηγίες προς τον κ. Σταμπολίδη από οργανισμούς, φορείς και ιδιώτες μέσω του πανεπιστημίου Κρήτης. Αυτό είναι ξεκάθαρο».

Μια ποιοτική ανάλυση στην επισκεψιμότητα του μουσείου της Ελεύθερνας, σύμφωνα με τον καθηγητή Αρχαιολογίας, Νίκο Σταμπολίδη, αποδεικνύει τις επιπτώσεις του μαζικού τουρισμού στην χώρα μας. Όπως ανέφερε χαρακτηριστικά, το δίμηνο Ιουλίου – Αυγούστου, που είναι και η αιχμή της τουριστικής περιόδου δεν καταγράφηκε αντίστοιχη αύξηση των εισιτηρίων στο μουσείο, τα οποία παρέμειναν σταθερά στα επίπεδα των προηγούμενων μηνών. Αυτό σύμφωνα με τον ίδιο δείχνει την ποιότητα των ξένων επισκεπτών όχι μόνο σε ό,τι αφορά την οικονομική τους κατάσταση αλλά και τη διάθεσή τους στον τρόπο των διακοπών τους, αφού η επιλογή του μοντέλου ήλιου και θάλασσα δείχνει να είναι για τους τουρίστες μας προτεραιότητα. Σύμφωνα με τον κ. Σταμπολίδη η ποιοτική αυτή ανάλυση μπορεί να αξιοποιηθεί από τους υπεύθυνους σε σχέση με το τι τουρισμό θέλουμε αναφέροντας ως χαρακτηριστικό παράδειγμα άλλες περιοχές, όπως το Μπουτάν, ενώ ο ίδιος υποστήριξε πως ο όγκος των επισκεπτών πολλές φορές προκαλεί φθορά αντί για όφελος. Μεταξύ άλλων μιλώντας στα «Ρ.Ν.», ο κ. Σταμπολίδης υπογράμμισε: «Αυτό που παρατηρήσαμε φέτος όμως είναι ότι η Ελεύθερνα, ο χώρος της και το μουσείο έχουν μια διαφορετική ποιότητα επισκεπτών όλο το χρόνο εκτός από τον Ιούλιο και τον Αύγουστο. Δηλαδή ενώ περιμένεις τον Ιούλιο και τον Αύγουστο να είναι ο κόσμος περισσότερος λόγω του τουρισμού, αυτό δεν συμβαίνει με την έννοια την αναλογική. Δεν μπορεί δηλαδή να έχουμε τον Οκτώβριο ή τον Απρίλιο 10.000 επισκέπτες και να έχουμε πάλι 8.000-10.000 τον Ιούλιο ή τον Αύγουστο. Αυτό δείχνει ότι η ποιότητα των επισκεπτών του καλοκαιριού (Ιούλιο-Αύγουστο) έχει μια άλλη διάσταση. Είναι μικρός ο χρόνος που έρχονται, ελάχιστος σε σχέση με αυτό που θέλουν να ξοδέψουν και δεν εννοώ μόνο οικονομικά αλλά εννοώ και μέσα τους. Να ξοδέψουν δηλαδή σε αυτό που αυτοί αντιλαμβάνονται ως ξεκούραση. Και επομένως τον σπαταλούν, την ξοδεύουν στον ήλιο, στην θάλασσα στην περιήγηση, στο φαγητό. Όχι όμως τόσο βαθιά όσο οι υπόλοιποι δέκα μήνες του χρόνου που αυτοί που έρχονται στην πατρίδα μας και εννοώ ιδιαίτερα στην Κρήτη, έχουν άλλους προσανατολισμούς. Νιώθουν βαθύτερα όχι μόνο τον πολιτισμό αρχαίο ή σύγχρονο, νιώθουν καλύτερα το φάσμα της ζωής. Αυτό είναι μια ανάλυση ποιοτική όχι αριθμητική απαραίτητα των ανθρώπων που μας επισκέπτονται. Περηφανευόμαστε για τους τεράστιους αριθμούς των τουριστών. Εγώ θέλω να ρωτήσω ποιο είναι συμφερότερο να έχεις 10 εκ. ανθρώπους που σου αποφέρουν 15 δισ. ή 20 εκ. ανθρώπους που σου αποφέρουν 16 δισ.; Αυτό σημαίνει ότι βαθμιαία χαλάς τη χώρα σου χωρίς να κερδίζεις κάτι. Αυτό το έχουν αντιληφτεί πόλεις όπως η Φλωρεντία, η Βενετία κτλ. και σταματούν πια από έναν αριθμό και πάνω να δέχονται τουρίστες. Πρέπει να γίνουν μελέτες για αύξηση του ποιοτικού τουρισμού, γιατί ο αριθμός χαλάει τα πράγματα. Είναι τελείως διαφορετικό να πατούν τις πέτρες του ανακτόρου της Κνωσού 2 εκατομμύρια άνθρωποι και τελείως διαφορετικό να τις πατούν 500 χιλιάδες άνθρωποι. Η φθορά είναι γιγαντιαία. Από τα 2 εκ. αυτοί που αφήνουν ένα απότοκο οικονομικό δεν είναι ούτε οι 500 χιλιάδες. Είναι οι 100 ποιοτικές χιλιάδες που σου φέρνουν το οικονομικό σου απότοκο. Οι άλλοι σε γεμίζουν σκουπίδια. Για παράδειγμα το Μπουτάν είναι μια πολύ μικρή χώρα, δεν έχει πρεσβείες σε ολόκληρη την Ευρώπη πάρα μόνο στις Βρυξέλλες. Μια χώρα 700 χιλιάδων κατοίκων που δεν δέχεται πάνω από 700 χιλιάδες τουρίστες το χρόνο για να μην χαλάσει η χώρα. Τι σημαίνει αυτό; Ότι δεν κερδίζουν χρήματα; Όχι. Φυσικά και κερδίζουν διότι οι όροι που τους έχουν επιβάλλει τα ταξιδιωτικά γραφεία κτλ., λένε ότι δεν μπορείς να κάνεις αυτό το ταξίδι με λιγότερο από τόσα χρήματα. Επομένως λάθος τραβούμε δρόμο… Προσπαθούμε να δεχτούμε τεράστιους αριθμούς ανθρώπων που δεν τους σηκώνουμε πια. Αφού το οικονομικό μας απότοκο είναι λιγότερο από των υπόλοιπων 9-10 μηνών».

Για μια ακόμα φορά ο καθηγητής Αρχαιολογίας κατέστησε σαφές ότι από μόνο του το μουσείο, ο αρχαιολογικός χώρος αλλά και ο νέος χώρος που θα είναι επισκέψιμος σε δυο χρόνια, αφού είναι σε εξέλιξη οι ανασκαφές που θα φέρουν στο φως νέα στοιχεία που έχουν να κάνουν με την ελληνιστική και τη χριστιανική εποχή, δεν μπορούν να φέρουν την ανάπτυξη στην περιοχή αλλά απαιτείται όπως επανέλαβε μια στρατηγική αποκεντρωμένης πολιτικής με ενωμένες όλες τις δυνάμεις του τόπου, ώστε να μπορέσει να επιτευχθεί η πρόοδος και η ανάπτυξη στην ευρύτερη περιοχή της Ελεύθερνας και να καταστεί ένας διεθνής πόλος έλξης.

Δήμος, Περιφέρεια, τουριστικά γραφεία και πρακτορεία, καθώς και οι ιδιώτες επιχειρηματίες καλούνται συγκροτημένα να συνεργαστούν και να προχωρήσουν σε δράσεις και παρεμβάσεις καθιστώντας την περιοχή ως τόπο προορισμού των επισκεπτών, υπό την ομπρέλα της Περιφέρειας Κρήτης. Ειδικότερα, ο κ. Σταμπολίδης τόνισε: «Αυτό που δεν με ικανοποιεί είναι ότι οι άνθρωποι που επισκέπτονται το μουσείο, και το χώρο δεν μένουν στην Ελεύθερνα. Έρχονται και φεύγουν. Και αυτό έχει να κάνει με την ανάπτυξη και την οικονομία του τόπου. Όχι βέβαια ότι θεωρώ ότι δεν υπάρχουν σφάλματα από παντού. Γιατί και να ‘θελαν να έρθουν δεν μπορούν τα πέντε καταστήματα στα δύο χωριά να εξυπηρετήσουν τις χιλιάδες κόσμου. Θέλω να δω λοιπόν τι συμβαίνει. Είναι θέμα πρακτορείων; Ξεναγών; Διοχέτευσης των ανθρώπων; Δηλαδή στο οικονομικοτεχνικό κομμάτι που εκεί θα πρέπει να εμπλακεί η πόλη, ο Δήμος, η Περιφέρεια, τα τουριστικά γραφεία για να υπάρχει διοχέτευση όχι όμως για δυσφήμιση. Δηλαδή να μην έρθουν οι επισκέπτες και τα μαγαζιά να είναι πέντε και να μην μπορούν να τους εξυπηρετήσουν. Άρα, θέλει μια αποκεντρωμένη πολιτική που ο Δήμος και η Περιφέρεια, τα γραφεία μαζί με τους ιδιώτες θα πρέπει να κάνουν ένα μοντέλο και ένα σχέδιο για το πώς προβλέπουν την ανάπτυξη για την επόμενη πενταετία, ούτως ώστε όλοι να κερδίζουν και κανείς να μη χάνει. Δεν έχει στρέψει ο επιχειρηματικός, ιδιωτικός, πολιτικός, δημοτικός, περιφερειακός και συγκροτημένα όλος ο κόσμος, για να κάνει αυτό που βλέπω εγώ εδώ και τριάντα χρόνια. Δηλαδή ότι μιλάμε για έναν προορισμό μοναδικό που σου δίνει προϊστορία, Όμηρο, ελληνιστικά, ρωμαϊκά και χριστιανικά. Όλα σε ένα τόπο. Επαναλαμβάνω έχει προϊστορικά, έχει Όμηρο που δεν έχει αλλού, έχει ελληνιστικά, ρωμαϊκά χριστιανικά. Θα υπάρχουν όλα σε ένα τόπο, σε ένα νησί που κάθε χρόνο δέχεται εκατομμύρια επισκεπτών. Μιλώ λοιπόν για ένα προορισμό. Δηλαδή έρχεται κάποιος στην Ελούντα, στον Άγιο Νικόλαο, στα Χανιά ή στο Ηράκλειο. Που θα πάει; Θα πάει οπωσδήποτε στην Κνωσό και στην Ελεύθερνα. Ή στη Φαιστό και στην Ελεύθερνα, δεν ορίζω χώρο. Αυτό δεν έχει γίνει ακόμα κατανοητό. Πρέπει να το ορίζεις στον επισκέπτη από πριν. Να υπάρχει ένα σχέδιο να πάει για παράδειγμα από την Κνωσό στην Ελεύθερνα, στην Κίσσαμο ή το αντίθετο. Όλο αυτό απαιτεί συνέργειες όλων. Κάθε ένας στον τομέα ευθύνης του. Ξενοδόχοι, ξεναγοί, τουριστικά γραφεία, Περιφέρεια, Δήμος, επιχειρηματίες, ιδιώτες. Εγώ θα επιμένω όσο ζω σε αυτό».

Εν τω μεταξύ, απρόσκοπτα συνεχίζονται οι ανασκαφές στο χώρο της Ελεύθερνας, όπου νέα ευρήματα έρχονται στο φως. Όπως μας ανέφερε ο κ. Σταμπολίδης σε δυο χρόνια θα είναι επισκέψιμος ο χώρος που βρίσκεται στην ανατολική πλευρά της Αρχαίας Ελεύθερνας, όπου θα παρουσιάζονται τέσσερις Βασιλικές και θα υπάρχει ουσιαστικά η πόλη η ελληνιστική, η ρωμαϊκή και η χριστιανική συμπληρώνοντας την ψηφίδα του Ομήρου και καθιστώντας τον χώρο ολοκληρωμένο δίδοντας την δυνατότητα στον επισκέπτη να δει την Ελληνιστική Ρωμαϊκή πόλη και κυρίως το πέρασμα από την ειδωλολατρία στον Χριστιανισμό με τις Βασιλικές, θα αποτελέσουν το αντίβαρο της Ανατολικής πλευράς της πόλης. «Σε λίγο η Ελεύθερνα θα έχει και το κομμάτι που λείπει συνήθως από τους αρχαιολογικούς χώρους. Δεν είναι μόνο Όμηρος, είναι και η πόλη η ελληνιστική, η ρωμαϊκή και πώς μετατρέπεται σε χριστιανική και βυζαντινή πόλη. Θα έχει δηλαδή και θρησκευτικό τουρισμό. Θα έχει επισκέψιμες σε δυο χρόνια τρεις-τέσσερις Βασιλικές. Αυτό ευτυχώς βρίσκεται στην άλλη πλευρά του λόφου, βρίσκεται στην ανατολική πλευρά στην Αρχαία Ελεύθερνα και επομένως εγώ ισορρόπησα το χώρο. Εγώ σαν αρχαιολόγος, ολοκληρώνω, ωστόσο δεν υπάρχει η αντιστοιχία η συνολική για το πώς πρέπει να αναπτυχτεί η περιοχή αυτή από τη στιγμή που ξεκίνησε το μουσείο. Έχουν περάσει 2μιση χρόνια και δεν βλέπω να γίνεται κάτι» τόνισε.

Υπενθυμίζεται ότι χρηματοδότηση από το πρόγραμμα «Ολοκληρωμένες Χωρικές Επενδύσεις» έχει εξασφαλίσει το έργο που αφορά στις πολιτιστικές διαδρομές, με «σταθμό» το Ρέθυμνο και την Ελεύθερνα μέσα από το οποίο θα αναδεικνύονται οι τοπικοί «θησαυροί» της περιοχής, οπού μέσα από συγκεκριμένες παρεμβάσεις θα καθοδηγούν τον επισκέπτη από το Ρέθυμνο, το Αρκάδι, την Ελεύθερνα και τις Μαργαρίτες.