Από τους μεγάλους αγωνιστές της Κρήτης και ο Κωνσταντίνος Λαγουβάρδος.
Η λαϊκή μούσα έχει διασώσει ότι στο μεγάλο ξεσηκωμό του 66, ο γενναίος αυτός τελευταίος εγκατέλειπε κάθε μάχη, αδιαφορώντας για τις φονικές σφαίρες που σφύριζαν δαιμονισμένα.
Από μεγάλη οικογένεια αγωνιστών
Γεννήθηκε το 1845 στους Αποστόλους Αμαρίου. Ήταν γιος του Δημητρίου Λαγουβάρδου, που πολεμώντας κοντά στον Πάνο Κορωναίο είχε φθάσει στο βαθμό του χιλιάρχου. Ανεξάρτητα από την συμπόρευση στους αγώνες ο Κορωναίος έτρεφε μεγάλο σεβασμό και αγάπη για την οικογένεια που θαύμαζε ιδιαίτερα.
Ο Κωστής μεγαλώνοντας σε αυτό το περιβάλλον ήταν φυσικό ότι θα αποκτήσει μια φλογερή αγάπη για την πατρίδα του. Από νωρίς έδειχνε πόσο γενναίος ήταν.
Ήταν μόλις 20 χρόνων όταν μαζί με άλλους γενναίους όπως ο Χατζησυμεών και οι Νεονάκηδες, κάνανε γιουρούσι στον αιματωβαμένο Αρκαδιώτικο Κάμπο κατά των ορδών του Μουσταφά, με την ελπίδα ότι θα βοηθήσουν τους έγκλειστους ήρωες να απομακρύνουν τον κίνδυνο από το μοναστήρι.
Ανήμερα του Αη Γιωργιού 23 Απριλίου του 1867, έξαλλοι οι Τουρκοκρητικοί από τους Ρωμιούς που σήκωσαν κεφάλι και τους απειλούσαν σοβαρά, πάνε στο ορμητήριο της δράσης, τους Αποστόλους Αμαρίου, να «πατήσουν» το χωριό και να πάρουν εκδίκηση.
Για να μη χαθούν είχαν πάρει μαζί και μερικούς Τούρκους από την Αμπαδιά να τους δείχνουν τον δρόμο. Κάποια στιγμή έφθασαν στου «Κρουσταλί τη βάρδια» είκοσι λεπτά περίπου μακριά από τους Αποστόλους.
Βαρδιάνος εκείνη την ώρα ήταν ένας ατρόμητος πολεμιστής ο Δημήτριος Νεονάκης, που σιγοκουβέντιαζε με τον χιλίαρχο για να μην ανησυχήσουν τα παλικάρια που έπαιρναν μια ανάσα ξεκούρασης πριν συνεχίσουν τον αγώνα τους.
Παράτολμη ενέργεια
Ο Νεονάκης εκεί κοντά στο ξημέρωμα αντιλήφθηκε έναν αδιόρατο ήχο σαν «τσουτσούρισμα». Πετιέται αμέσως πάνω και φωνάζει προς τη μεριά που ακουγόταν ο θόρυβος.
«Ποιοι είστε μωρέ;».
Οι Αμπαδιώτες Τούρκοι τον γνώρισαν από τη φωνή και του απάντησαν:
«Εμείς ήμαστονε μωρέ Δημήτρη μον’ έλα επαέ».
Ο έμπειρος χιλίαρχος Δημήτριος Λαγουβάρδος, δεν ξεγελάστηκε και λέει του νεαρού Νεόνη
«Μωρέ συ σύνομε, σαν πολλοί μου φαίνουνται. Δεν είναι χριστιανοί μόνο κάτσε αρνικός».
«Σώπα δα καπετάνιο» αποκρίθηκε ο Νεονάκης, μόνο Μερωνιανοί είναι».
Και παίρνει προς τα κάτω. Αυτή όμως ήταν και η μοιραία κίνηση που του έκοψε το νήμα της ζωής. Εκατό τουφέκια έδειξαν το μέγεθος της επιπολαιότητάς του αυτής στέλνοντάς τον στον Άδη.
Ακολούθησε άγρια μάχη
Άγριο τουφεκίδι ακολούθησε. Οι στιγμές ήταν εξαιρετικά κρίσιμες. Τότε ο χιλίαρχος στρέφεται στο γιο του και του ζητά να βάλει φτερά στα πόδια και να τρέξει στο χωριό να τους ξυπνήσει πριν προλάβουν οι Τούρκοι να πάνε και τους σφάξουν.
Κάνει όπως έπρεπε ο Κωστής Λαγουβάρδος και μάλιστα επιβλέπει ο ίδιος την οργανωμένη αναχώρηση χωρικών με τα ζώα τους κιόλας. Μόλις είχαν ξεμακρύνει τα γυναικόπαιδα και φάνηκαν οι Τούρκοι που είχαν στο μεταξύ σπάσει τη βάρδια.
Ο Κωστής αντί να σπεύσει να κρυφτεί συνεχίζει να βοηθά όσους δεν είχαν τη δύναμη να απομακρυνθούν γρηγορότερα. Οι Τούρκοι έχουν πια πλησιάσει για τα καλά και σφάζουν δέκα Αποστολιανούς. Ο νεαρός Λαγκουβάρδος και πάλι δεν κάνει καμιά κίνηση για να προστατεύσει τον εαυτό του. Αντίθετα τρέχει στο σπίτι του και προβάλει από ένα παράθυρο το ντουφέκι του έτοιμος για όλα. Οι Τούρκοι πιστεύοντας ότι ο νεαρός έχει στήσει ενέδρα με άλλους δεν πλησιάζουν.
Στο μεταξύ έχουν ειδοποιηθεί οι κάτοικοι των γύρω χωριών που τρέχουν να βοηθήσουν. Η θέα τόσων αποφασισμένων παλικαριών τρέπει σε φυγή τους Τούρκους που κατάλαβαν ότι δεν μπορούσαν να πετύχουν το σκοπό τους. Στο κατόπι τους οι λεβέντες με πρώτο τον Κωστή, τους έδωσαν ένα μάθημα που για καιρό συζητούσαν αφρίζοντας από λύσσα για το χουνέρι που τους έκανε ο νεαρός Λαγκουβάρδος και οι άλλοι γενναίοι.
Λίγο καιρό αργότερα οι Αποστολιανοί φιλοξενούν έναν οπλαρχηγό από τα Βορύζα στο σπίτι του Κώστα Νεονάκη που ήταν κουνιάδος του Δημήτρη Λαγουβάρδος. Εκεί σμίγουν και κάνουν σχέδια για να αντιμετωπίσουν τους Τούρκους.
Απίστευτη γενναιότητα
Σε λίγες μέρες άρχισαν οι μάχες του Γερακαρίου. Οι Τούρκοι προλαβαίνουν να κάψουν το Μέρωνα αλλά παθαίνουν πανωλεθρία στις Ελένες από τους ατρόμητους Αμαριώτες.
Η απίστευτη γενναιότητα που δείχνει ο Κωστής Λαγουβάρδος εντυπωσιάζει τους πάντες που τον διορίζουν βαρδιάμπαση (αρχηγό φρουρών) της περιφέρειας μαζί με τον Ιωάννη Νεονάκη και με αρχηγό της Περιφέρειας τον Χριστόδουλο Γαβρά.
Ο Κωστής Λαγουβάρδος δεν λείπει από καμιά επανάσταση στη συνέχεια.
Στις 18 Ιανουαρίου 1897 βρίσκεται στου Καλογέρου. Ενώ ετοιμάζεται το χωριό να τιμήσει τη μνήμη των Αγίων Αθανασίου και Κυρίλλου, φθάνει ένας απεσταλμένος από το Ρέθυμνο και ενημερώνει πως την ίδια νύχτα αναχωρούν Τούρκοι από πολλά χωριά με σκοπό να μπούνε στην πόλη του Ρεθύμνου και να σφάξουν Χριστιανούς.
Χωρίς δεύτερη σκέψη ο Λαγουβάρδος ξεκινά με συγχωριανούς του αλλά και άλλους αγωνιστές από Καλογέρου και Θρόνος, πιάνουν θέση στους Αρμούς και με τη βοήθεια πολλών άλλων από τα γύρω χωριά Αμαριωτών υποχρεώνουν τους Τούρκους να γυρίσουν στο Κλεισίδι χωρίς να μπορούν να προχωρήσουν προς Ρέθυμνο. Έτσι ματαιώθηκε μια επιχείρηση που θα στοίχιζε πολλές ζωές Ρεθεμνιωτών.
Εκπρόσωπος στη συνθηκολόγηση
Η αποφασιστικότητα των αγωνιστών στο Ρέθυμνο υποχρεώνει τον πασά να προχωρήσει σε συνθηκολόγηση. Αμέσως και οι δυο πλευρές προχωρούν στο επόμενο βήμα που ήταν η ανταλλαγή αιχμαλώτων. Η συνάντηση γίνεται στο χωριό Μέση. Ο Κωστής Λαγουβάρδος παίρνει μέρος στη συζήτηση με σύμφωνη γνώμη των άλλων, επειδή ήταν γνωστή πέρα από τη γενναιότητά του και η ευθυκρισία του. Όλοι τον θαύμαζαν και ιδιαίτερα οι νέοι τον είχαν πρότυπο αγωνιστή.
Το σπίτι του στους Αποστόλους το είχε μεταβάλλει σε πολεμικό κέντρο.
Όταν το επέτρεψαν οι καιροί ο Κωστής αποφάσισε να κάνει οικογένεια.
Διαλέγει μια όμορφη κοπέλα από την ιστορική οικογένεια των Δραμιτινών και αποκτά δυο γιους που από βρέφη ακόμα γαλουχεί με τις ηθικές αξίες της φυλής. Ο στόχος του πετυχαίνει πέρα ως πέρα. Οι γιοι του γίνονται αληθινοί πατριώτες.
Θα πιει όμως και πικρό ποτήρι όταν ο γιος του Χαρίδημος σκοτώνεται στο πεδίο της τιμής στην Ουκρανία. Ο γαμπρός του επίσης Σπύρος Δραμιτινός χάθηκε κάπου στο Σαγγάριο χωρίς ποτέ κανείς να μάθει για την τύχη του.
Γιος του ο θρυλικός Ηγούμενος Πρέβελη
Ο δεύτερος γιος του ήταν ο Αγαθάγγελος ο μετέπειτα Ηγούμενος Πρέβελη μια θρυλική μορφή που γεννήθηκε το 1887 στους Αποστόλους.
Διετέλεσε ηγούμενος της μονής Ασωμάτων στο Αμάρι και συμμετείχε στον πόλεμο του 1912-13 ως οπλαρχηγός της Μακεδονίας και της Ηπείρου. Ο Αγαθάγγελος, υπήρξε τοποτηρητής της επισκοπής Λάμπης και Σφακίων (1928-33), ενώ την περίοδο που η Κρήτη κατεχόταν από τα γερμανικά στρατεύματα, ήταν ηγούμενος της μονής Πρέβελης (1936-44). Την περίοδο εκείνη περίθαλψε πολλούς Άγγλους στρατιωτικούς και τους βοήθησε να διαφύγουν στη Μέση Ανατολή, δραστηριότητα που προκάλεσε την επικήρυξή του από τους Γερμανούς. Τελικά, ο ηγούμενος κατάφερε να διαφύγει στη Μέση Ανατολή, όπου υπηρέτησε στον εκεί ελληνικό στρατό ως στρατιωτικός ιερέας με τον βαθμό του λοχαγού.
Αξίζει να τονιστεί ότι εκείνες τις μέρες της μάχης της Κρήτης, πλάι στους συνεργάτες και συμπολεμιστές του δε χορηγούσε μόνο υλικά αγαθά για τον αγώνα αυτό, αλλά έδινε θάρρος και ψυχή για την ενίσχυση των ελληνοχριστιανικών ιδεωδών του εθνικού αγώνα της Κρήτης μας. Και όταν οι Γερμανοί πάτησαν την Κρήτη, ο Ηγούμενος εμψύχωνε τον αγωνιζόμενο λαό, φρόντιζε τους κατατρεγμένους και βοηθούσε όσους κατέφευγαν στο Μοναστήρι ζητώντας προστασία.
Σύμφωνα και με τον παπα-Αντώνη Ξυδάκη αποτελούσε έναν από τους σημαντικότερους συνδέσμους των αντιστασιακών ομάδων με τη Μέση Ανατολή. Η κλονισμένη υγεία του δεν τον άφησε να χαρεί τη λευτεριά για την οποία τόσο αγωνίστηκε. Πέρασε στο πάνθεον των ηρώων το 1944, μένοντας πάντα η εμβληματική μορφή που δεσπόζει σε κάθε αναφορά που γίνεται στη Μάχη της Κρήτης.
Η δράση του Λαγουβάρδου σε καιρό ειρήνης
Ο Κωστής Λαγουβάρδος και σε καιρούς ειρήνης πρόσφερε στον τόπο του με κάθε τρόπο. Κτίζει εκκλησίες, κάνει μεγάλες δωρεές στα σχολεία, εξημερώνει 4.000 άγρια δέντρα και αγωνίζεται για τη διατήρηση και προστασία των ιστορικών μνημείων.
Λάτρης της παράδοσης γίνεται απόστολος της συνέχισης με την διατήρηση ηθών και εθίμων.
Έφυγε σε βαθειά γεράματα, σε ηλικία 92 χρόνων, στις 23 Νοεμβρίου 1937.
Είναι εντυπωσιακός ο τρόπος που ανακοινώνεται ο θάνατός του στον τοπικό τύπο.
Η κηδεία του γίνεται με συμμετοχή πάνω από 2.000 κόσμου από το Αμάρι και τις άλλες επαρχίες. Της νεκρώσιμης ακολουθίας προΐστανται οι Μητροπολίτες Ρεθύμνης Αθανάσιος και Λάμπης και Σφακίων Ευμένιος. Συμμετέχουν ηγούμενοι των ιερών μονών και πολλοί ιερείς.
Συγκινητικός ήταν ο αποχαιρετισμός από τον Μητροπολίτη Ευμένιο, που στάθηκε περισσότερο στην αγωνιστική δράση του γενναίου νεκρού.
Μεστός περιεχομένου ήταν και ο επικήδειος λόγος του προέδρου Καλογέρου Εμμανουήλ Κυδωνάκη, ενώ τελευταίος εκφώνησε επικήδειο ο πρόεδρος της Κοινότητας Θρόνους Σταύρος Σταυρουλάκης, που αναφέρθηκε στο κοινωνικό έργο του Λαγουβάρδου, στα σχολεία που έκτισε, στις βρύσες που έφτιαξε για να ξεδιψάζουν οι περαστικοί, στα δέντρα που εξημέρωσε, και όλα τα άλλα έργα του που συνθέτουν ένα σπουδαίο απολογισμό ζωής. Τόνισε επίσης την πραότητα του χαρακτήρα του και τη μειλιχιότητά του σε καιρούς ειρήνης, γιατί μόνο σε περίοδο επαναστάσεων θύμιζε ανήμερο θεριό.
Στεφάνους κατέθεσεν η Ιερά Μονή Αρκαδίου τιμώντας τη συμμετοχή του Λαγουβάρδου στην υπεράσπισή της το Νοέμβρη του 1866, τα σχολεία Αποστόλων και Καλογέρου, η κοινότητα Καλογέρου και πολλοί ιδιώτες.
Αυτό που τονίστηκε ιδιαίτερα είναι ότι παρά το γεγονός ότι ο Κωστής Λαγουβάρδος ανάλωσε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του συμμετέχοντας σε όλες τις εξεγέρσεις μέχρι την ανατολή της λευτεριάς στο νησί ποτέ δεν διεκδίκησε το παραμικρό και ποτέ δεν ζήτησε ανταλλάγματα και διακρίσεις για τη δράση του.
Το όνομά του δεν υπάρχει μεταξύ των αγωνιστών που έκαναν αίτηση για πολεμική σύνταξη επί Κρητικής Πολιτείας.
Αυτός ήταν ο Κωνσταντίνος Λαγουβάρδος ο γενναίος αγωνιστής που τίμησε τον τόπο του με τη δράση του σε όλους τους ξεσηκωμούς.
Ο θάνατος του σπουδαίου αυτού ανθρώπου, προκάλεσε έντονη συγκίνηση και για έναν ακόμα λόγο. Ήταν από τους τελευταίους επιζήσαντες αγωνιστές του Αρκαδίου.
