Μαθαίνοντας να αλλάζουμε το μέλλον μας: ευκαιρία και ανάγκη

O Άγιος Αύγουστος σύμφωνα με τον Καζαντζάκη αποτελεί για την πλειονότητα από εμάς τον μήνα του τρύγου, της θερινής ραστώνης αλλά και της μελαγχολικής θρησκευτικότητας. Για τους αρκετές χιλιάδες από τους νέους μας, αποτελεί το προοίμιο μιας νέας φάσης της ζωής τους. Ο Αύγουστος έχει συνδεθεί στην συνείδησή μας με την ανακοίνωση των βάσεων για την τριτοβάθμια εκπαίδευση και την είσοδο των υποψηφίων των πανελλαδικών εξετάσεων πανεπιστημιακά ιδρύματα.

Ο αριθμός των εισακτέων για το ακαδημαϊκό έτος 2019-2020 ανέρχεται στους 77.970 (παραμένοντας ο ίδιος με τον περυσινό), ενώ ο αριθμός των υποψηφίων ήταν 82.159. Πρακτικά δηλαδή, αυτό που αποκαλείται «ελεύθερη πρόσβαση» στην τριτοβάθμια εκπαίδευση έχει επιτευχθεί! Όμως, πέρα από την τριτοβάθμια εκπαίδευση, τον κεντρικό πυλώνα του παραγωγικού υποδείγματος του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού εξαιρετικά σημαντική είναι η Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση (ΕΕΚ), η οποία μπορεί να μετασχηματιστεί στην πυξίδα μιας νέας γενιάς ανθρώπων στη χώρα μας. Τους βασικούς πυλώνες του νέου θεσμικού πλαισίου για τη μεταρρύθμιση της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης, παρουσίασε πρόσφατα η Υπουργός κα Ν. Κεραμέως, στο συνέδριο που συνδιοργανώθηκε από το Ευρωπαϊκό Κέντρο για την Ανάπτυξη της Επαγγελματικής Κατάρτισης (CEDEFOP) και το Ευρωπαϊκό Ίδρυμα Κατάρτισης (ETF). Διαβάζοντας τα συμπεράσματα, προσωπικά θεωρώ την άμεση σύνδεση της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης, Κατάρτισης και Δια Βίου Μάθησης και της αγοράς εργασίας, με την ουσιαστική συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων στο σχεδιασμό τους, ως τον σημαντικότερο.

Στη χώρα μας, σε αντίθεση με άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η επαγγελματική εκπαίδευση θεωρείται από τους νέους (και τους γονείς τους) ως προοπτική δεύτερης και συχνά τρίτης επιλογής. Είναι συχνό το φαινόμενο αρκετοί από τους νέους να προτιμούν πανεπιστημιακές σπουδές που δεν ταιριάζουν στο προφίλ τους από το να επιλέξουν την εξειδίκευση τους σε κάποιο από τα λεγόμενα τεχνικά επαγγέλματα. Βέβαια η επιλογή αυτή δεν είναι τυχαία αλλά σχετίζεται και με την γενικότερη (ιστορική) απαξίωση της επαγγελματικής εκπαίδευσης και θεσμικά. Το νέο ΕΠΑΛ, η καθιέρωση του (τέταρτου) μεταλυκειακού έτους της μαθητείας αλλά η δυνατότητα των αποφοίτων των επαγγελματικών λυκείων μετάσχουν επί ίσοις όροις για την είσοδο τους στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, αποτέλεσαν τους παράγοντες που κατέστησαν τα τελευταία χρόνια, περισσότερο ελκυστική την επαγγελματική εκπαίδευση. Υπάρχει όμως δρόμος ακόμα θεωρώ, και εξηγούμαι:

Με την πανδημία του Covid-19 να έχει αλλάξει περαιτέρω τα δεδομένα, ο ρόλος της επαγγελματικής εκπαίδευσης επαναπροσδιορίζεται εκ νέου. Ειδικά για τους νέους, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σε ανακοίνωσή της την 1η Ιουλίου 2020, γνωστοποίησε ένα πακέτο μέτρων, που συνθέτουν μία γέφυρα προς την απασχόληση (Youth Employment Support: A Bridge to Jobs for the Next Generation) για την επόμενη γενιά. Κεντρικό άξονα της Ευρωπαϊκής νέας αυτής δέσμης μέτρων αποτελεί η Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση για την υποστήριξη του βιομηχανικού μετασχηματισμού και της μετάβασης στην ψηφιακή και πράσινη οικονομία.

Η μεταστροφή του παραγωγικού υποδείγματος και η ενίσχυση των εγχώριων αλυσίδων αξίας θα δημιουργήσουν την ανάγκη τεχνικών επαγγελμάτων καθιστώντας την σημασία της επαγγελματικής εκπαίδευσης ιδιαίτερα κρίσιμη. Οι προκλήσεις που θα αντιμετωπίσει η ελληνική οικονομία στο άμεσο μέλλον προϋποθέτουν μια μεταστροφή του καταμερισμού της εργασίας, η οποία θα πρέπει να έχει στον πυρήνα της την ενίσχυση του ανθρωπίνου κεφαλαίου σε όλα τα επίπεδα της παραγωγικής διαδικασίας.

Επιπρόσθετα, η αναβάθμιση της επαγγελματικής εκπαίδευσης είναι κρίσιμης σημασίας και για τις επιχειρήσεις αφού, όπως διαφαίνεται και από τους περιφερειακούς μηχανισμούς διάγνωσης των αναγκών των αγορών εργασίας, υπάρχει μια αναντιστοιχία μεταξύ των της δεξαμενής των δεξιοτήτων (soft skills) του εργατικού δυναμικού και των αναγκών των επιχειρήσεων. Η βελτίωση της σύνδεσης της παρεχόμενης εκπαίδευσης με τις ιδιαίτερες ανάγκες των επιχειρήσεων θα αυξήσει την παραγωγικότητα και θα δημιουργήσει ποιοτικές θέσεις εργασίας.

Στην Ευρώπη, η συζήτηση για τη διαμόρφωση του πλαισίου πολιτικής που θα διαδεχθεί την ευρωπαϊκή στρατηγική για την «Εκπαίδευση και Κατάρτιση 2020» έχει ήδη ξεκινήσει. Η απόσταση που έχει να καλύψει η χώρα μας για να πετύχει τη σύγκλιση με την υπόλοιπη Ευρώπη είναι μεγάλη. Η υστέρηση αυτή πρέπει να καλυφθεί τάχιστα, με εντατικοποίηση της προσπάθειας και την συμμετοχή όλων, με καίριας σημασίας αυτή των εκπροσώπων του επιχειρείν.

Σύμφωνα με στοιχεία των ετών 2015-2017 (πρόσφατη έρευνα ΣΕΒ), στην Ελλάδα, το 2017, μόνο το 28,8% των σπουδαστών της ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (έναντι 29,9 %, το 2015) επιλέγει την αρχική επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο να είναι στο 47,8%. Επίσης, στην Ελλάδα η απασχόληση των αποφοίτων της αρχικής ΕΕΚ είναι σχεδόν κατά μία ποσοστιαία μονάδα χαμηλότερη από την αντίστοιχη των αποφοίτων της γενικής εκπαίδευσης, όταν στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες οι απόφοιτοι της αρχικής ΕΕΚ απολαμβάνουν υψηλότερα ποσοστά απασχόλησης. Η μαθητεία, αν και προσφέρεται πλέον μέσω τριών εκπαιδευτικών διαδρομών ΕΕΚ (ΕΠΑΣ ΟΑΕΔ, ΙΕΚ, Μεταλυκειακό έτος – Τάξη Μαθητείας ΕΠΑΛ), παραμένει περιθωριακή, ενώ η πρακτική άσκηση, παρά την χρησιμότητά της, έχει επίσης εξαιρετικά περιορισμένη εφαρμογή. Αυτό αναδεικνύει και τη δυσκολία κάλυψης κενών θέσεων εργασίας που αντιμετωπίζουν οι επιχειρήσεις.

Ένα από τα πιο αισιόδοξα μηνύματα πάντως, είναι πως, σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat η Ελλάδα βρίσκεται στην τρίτη θέση στην Ευρωπαϊκή Ένωση όσον αφορά στις ψηφιακές δεξιότητες των νέων (16-24). Το στοιχείο αυτό δείχνει την διαφαινόμενη θέληση, αλλά και ικανότητα για προσαρμογή του εκκολαπτόμενου εργατικού δυναμικού της χώρας μας στις απαιτήσεις της 4^ης Βιομηχανικής Επανάστασης.

Κλείνω με ένα δεύτερο αισιόδοξο στοιχείο. Μέχρι να γίνουν τα απαραίτητα βήματα, η σημασία έστω και διάσπαρτων πρωτοβουλιών για υλοποίηση υποδειγμάτων και κατευθυντήριων γραμμών, είναι εξαιρετικά σημαντική για τους νέους μας. Για παράδειγμα, σε επίπεδο της περιφέρειας Κρήτης, η επιτυχημένη συνεργασία της Περιφέρειας με το The Tipping Point in Education, όπου 294 μέντορες μετατρέπονται σε πρεσβευτές του επαγγέλματος τους και διαχέουν τη γνώση τους στους μαθητές, κρίνεται ως εξαιρετικά επιτυχημένη για να μπορέσει ο κάθε μαθητής να δει πέρα από τα κοινωνικά στεγανά σε σχέση με την επαγγελματική του σταδιοδρομία.

Καλά αποτελέσματα σε όλες και όλους. Η ζωή βρίσκεται μπροστά σας, έχετε τις ευχές όλων μας!