Η Παγκόσμια Ημέρα Κατά των Ναρκωτικών είναι η κατάλληλη μέρα να μιλήσουμε για την πρόληψη και την καλλιέργεια δεξιοτήτων ζωής, που θα ενισχύσουν τα παιδιά και τους νέους απέναντι σε κάθε μορφής εξάρτηση. Η πρόληψη περιλαμβάνει όλες εκείνες τις ενέργειες που λαμβάνουν χώρα πριν την εμφάνιση ενός προβλήματος και αφορά στην εκπαίδευση των παιδιών και των νέων σε προσωπικές και κοινωνικές δεξιότητες για να αντεπεξέρχονται στις προκλήσεις και τις δυσκολίες της ζωής. Ενδυναμώνει τα άτομα και τα συστήματα (οικογένεια, σχολείο, κοινότητα), ώστε να μπορούν να διαχειρίζονται καθημερινές δύσκολες καταστάσεις, να αντιστέκονται στις πιέσεις, να αναγνωρίζουν τις ικανότητές τους και να επιλέγουν θετικές στάσεις ζωής.
Στα πλαίσια αυτής της μέρας, με ιδιαίτερη χαρά μοιραζόμαστε την έγκριση του εκπαιδευτικού υλικού πρόληψης «Μαθαίνω-Επικοινωνώ-Συνεργάζομαι» από το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής, το οποίο δημιουργήθηκε από τα στελέχη του Κέντρου Πρόληψης Π.Ε. Ρεθύμνου. Το εκπαιδευτικό υλικό σχεδιάστηκε με σκοπό να βελτιώσει την επικοινωνία και τη συνεργασία των μαθητών, στα πλαίσια της σχολικής τάξης, μέσω της καλλιέργειας προσωπικών και κοινωνικών δεξιοτήτων.
Το συγκεκριμένο υλικό απευθύνεται σε παιδιά Ε’ και ΣΤ’ τάξης του Δημοτικού, βασίζεται στη βιωματική – ενεργητική μάθηση και προορίζεται για διδασκαλία στον σχολικό χώρο, είτε από δασκάλους, είτε από στελέχη πρόληψης. Αποτελείται από 20 συναντήσεις, διάρκειας μιας διδακτικής ώρας και μπορεί να υλοποιηθεί στη διάρκεια ενός σχολικού έτους.
Το εκπαιδευτικό υλικό πρόληψης «Μαθαίνω-Επικοινωνώ-Συνεργάζομαι», δημιουργήθηκε με αφορμή τη συνεργασία του Κέντρου Πρόληψης με τον διευθυντή του 2ου Δημοτικού σχολείου, κ. Αλέκο Πεδιαβίτη και τις δασκάλες των τριών τμημάτων της ΣΤ’, κατά το σχολικό έτος 2018-2019. Το αίτημα του σχολείου αφορούσε στην ενίσχυση των προσωπικών και κοινωνικών δεξιοτήτων των μαθητών τους, με στόχο την καλύτερη προετοιμασία τους για μια ομαλή μετάβαση από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο.
Κατά τη διάρκεια των 15 συναντήσεών μας τα παιδιά είχαν την ευκαιρία, μέσω των βιωματικών ασκήσεων και της εμπειρικής μάθησης να καλλιεργήσουν και να ενισχύσουν δεξιότητες, όπως: την αποτελεσματική επικοινωνία με τους γύρω τους, την αναγνώριση και θετική έκφραση του θυμού τους, την κριτική σκέψη, την αναγνώριση των χαρακτηριστικών ενός καλού φίλου και την κατανόηση της δύναμης των επιρροών από τους συνομηλίκους, την αξιοποίηση των δυνατοτήτων και των ικανοτήτων τους, τη συνεργασία, τη δημιουργία και διατήρηση καλών σχέσεων, μέσα από την ενσυναίσθηση.
Η αξιοποίηση τέτοιου είδους προληπτικών παρεμβάσεων, από την πρώιμη κιόλας παιδική ηλικία, μπορεί να συμβάλλει στην ανάπτυξη μιας συνεργατικής και δημοκρατικής κουλτούρας, στην εκπαίδευση των παιδιών στην αναγνώριση και έκφραση των συναισθημάτων τους, καθώς και στην ενίσχυση ενός κλίματος ασφάλειας στο σχολικό περιβάλλον. Έτσι, επιτυγχάνεται μακροπρόθεσμα η ενίσχυση της αυτοεκτίμησης των παιδιών και η καλλιέργεια της ικανότητάς τους να προστατεύουν τον εαυτό τους, μέσα από θετικές επιλογές και συμπεριφορές, που αποτελεί και στόχο της πρόληψης.
«Η μετάβαση από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο»
Το Κέντρο Πρόληψης Π.Ε. Ρεθύμνου στα πλαίσια των δράσεών του, αξιοποιώντας ένα τμήμα του εκπαιδευτικού υλικού «Μαθαίνω, Επικοινωνώ, Συνεργάζομαι», υλοποίησε το πρόγραμμα «Η μετάβαση από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο», σε σχολικές μονάδες του Ν. Ρεθύμνου, σε συνεργασία με τη Διεύθυνση Α/θμιας Εκπαίδευσης. Το πρόγραμμα αυτό απευθύνεται σε μαθητές της ΣΤ’ δημοτικού και ολοκληρώνεται σε δύο συναντήσεις διάρκειας δύο διδακτικών ωρών έκαστη. Ειδικότερα, τη φετινή χρονιά συμμετείχαν στο πρόγραμμα 15 Δημοτικά σχολεία του Νομού, με 28 τμήματα της ΣΤ’ δημοτικού και 478 μαθητές συνολικά.
Η υλοποίηση του προγράμματος έγινε από τα στελέχη του Κέντρου Πρόληψης, τοποθετώντας στο επίκεντρο της διαδικασίας τους μαθητές και τις ανάγκες τους. Απώτερος σκοπός ήταν να μοιραστούν οι μαθητές ιδέες, συναισθήματα, εμπειρίες, σχετικά με τη μετάβαση στο γυμνάσιο, αλλά και να ανακαλύψουν όλοι μαζί ικανότητες, δεξιότητες και πηγές δύναμης που θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν, ώστε το πέρασμα από το δημοτικό στο γυμνάσιο να γίνει ομαλά και δημιουργικά.
Η αναγκαιότητα του συγκεκριμένου προγράμματος κρίθηκε ακόμα πιο επιτακτική λόγω των ιδιαίτερων συνθηκών που επικράτησαν στην εκπαίδευση εξαιτίας του εγκλεισμού και των πρωτόγνωρων συνθηκών λειτουργίας των σχολείων, που έχουν σοβαρές επιπτώσεις στον ψυχισμό, την κοινωνικότητα και την προσαρμογή των παιδιών στο εκπαιδευτικό πλαίσιο. Η ανάγκη για ψυχική ανθεκτικότητα και αναζήτηση στηριγμάτων, τόσο στον ίδιο τον εαυτό, όσο και στους ανθρώπους που μας πλαισιώνουν γίνεται πιο κρίσιμη από ποτέ εν καιρώ πανδημίας, κάτι που αποτυπώθηκε στην αλληλεπίδρασή μας με τους μαθητές.
Επιχειρώντας μια ανασκόπηση του πλούσιου εμπειρικού υλικού που προέκυψε από τις συζητήσεις μας με τα παιδιά, αξίζει να αναφερθούμε στα ακόλουθα:
Αρχικά, όπως θα περίμενε κανείς, οι περισσότεροι μαθητές διακατέχονται από κοινές ανησυχίες και φόβους σχετικά με τη μετάβασή τους στο γυμνάσιο, που πολύ συχνά εντείνουν το άγχος τους ή δυσκολεύουν την προσαρμογή τους στο νέο πλαίσιο.
Οι πιο συχνές ανησυχίες των νέων μαθητών έχουν να κάνουν με το ζήτημα των σχολικών επιδόσεων, των απαιτήσεων του νέου σχολείου ως προς τις εξετάσεις, και τα διαγωνίσματα, αλλά και τους γενικότερους κανόνες και υποχρεώσεις της μαθητικής ζωής.
Ο μειωμένος ελεύθερος χρόνος, η αυξημένη μελέτη και η κούραση φαίνεται ότι προβληματίζουν επίσης. Επιπλέον, οι μαθητές συχνά αγχώνονται για απλά καθημερινά πράγματα της σχολικής ζωής όπως η πρωινή προσέλευση, οι απουσίες, τα σχολικά εγχειρίδια ή οι νέοι καθηγητές.
Η ανησυχία που ανέφεραν σχεδόν όλοι οι μαθητές περιστρέφεται γύρω από το ζήτημα των φίλων. Η απώλεια των φίλων, η δυσκολία δημιουργίας νέων, η δυσκολία διάκρισης ανάμεσα σε αληθινούς ή μη φίλους και το στοίχημα της αποδοχής από τους άλλους στο νέο περιβάλλον προβληματίζουν όλους τους μαθητές, άλλους λιγότερο, άλλους περισσότερο. Τέλος, αναφέρθηκε το ζήτημα του σχολικού εκφοβισμού όπως και των επικίνδυνων συμπεριφορών και των εξαρτήσεων.
Στο πλαίσιο της παρέμβασής μας προσπαθήσαμε να κάνουμε τους μαθητές να σκεφτούν ότι πίσω από κάθε εμπόδιο βρίσκεται και μια ευκαιρία. Μέσα από παραδείγματα αλλά και δουλεύοντας σε ομάδες και ανταλλάσσοντας εμπειρίες και ιδέες, οι μαθητές άρχισαν να ανακαλύπτουν τις πηγές δύναμης που διαθέτουν, βασικές ικανότητες και δεξιότητες που θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν, αλλά και τους σημαντικούς άλλους που έχουν στο πλάι τους και μπορούν να τους χρησιμοποιήσουν ως στηρίγματα στη νέα τους προσπάθεια.
Μέσα από αυτή τη βιωματική προσέγγιση προέκυψαν εξαιρετικές πηγές δύναμης και ανθεκτικότητας από τους ίδιους τους μαθητές. Ικανότητες, δεξιότητες και στοιχεία της προσωπικότητάς τους που είναι ανάγκη να συνειδητοποιήσουν και να μάθουν να αξιοποιούν, ώστε να βελτιώνουν τη ζωή τους και να ξεπερνούν τις δυσκολίες αποτελεσματικά. Ειδικότερα, οι μαθητές αναγνώρισαν την αξία των θετικών συναισθημάτων, της ηρεμίας, της υπομονής, του χιούμορ, της αυτοπεποίθησης, της καλοσύνης, της ευαισθησίας, της αλληλεγγύης, της αισιοδοξίας, του θάρρους, αλλά και του αυτοσαρκασμού. Επίσης, ανέδειξαν την σημασία της προσαρμοστικότητας, της ευελιξίας, της κοινωνικότητας, της ευγένειας, της ομαδικότητας και της οργάνωσης. Οι μαθητές αναφέρθηκαν ακόμη στην αγάπη για το διάβασμα, στην αξία του να κάνεις όνειρα για το μέλλον και να θέτεις στόχους και τέλος στη δύναμη και την αξία της φροντίδας του εαυτού. Σχετικά με τους σημαντικούς άλλους, οι μαθητές αναγνωρίζουν τους φίλους ως σημαντικά στηρίγματα στο νέο ξεκίνημα, όπως φυσικά και τους γονείς, τα αδέλφια και συγγενικά τους πρόσωπα.
Αξιολογώντας την παρέμβαση, πολλοί από τους μαθητές μας ανέφεραν ότι μειώθηκε η ένταση των αρνητικών συναισθημάτων που ένιωθαν σχετικά με τη μετάβαση στο γυμνάσιο, όπως άγχος, ανησυχίες και φόβος. Καταλύτες για να συμβεί αυτό ήταν η δυνατότητα που είχαν να συνομιλήσουν με φίλους και συμμαθητές και να συνειδητοποιήσουν ότι μοιράζονται κοινές ανησυχίες και συναισθήματα, η δυνατότητα που τους δόθηκε να εκφραστούν για θέματα που τους απασχολούν, αλλά και η πρακτική ενημέρωση που έλαβαν για τη ζωή στο γυμνάσιο. Τα παιδιά αναφέρθηκαν επίσης στην ενίσχυση των θετικών συναισθημάτων τους, όπως θάρρος και αισιοδοξία σχετικά με το νέο ξεκίνημα, στην αίσθηση ομαδικότητας, συνεργασίας και αλληλοϋποστήριξης και όλα αυτά τα συνέδεσαν με την αξία και τη δύναμη της φιλίας.
Τέλος, πολλοί μαθητές ανέφεραν την επιθυμία τους να υπάρχουν πολλά τέτοια προγράμματα στο σχολείο γιατί τα αντιλαμβάνονται ως πολύ βοηθητικά. Χαρακτηριστικά είναι τα παρακάτω σχόλια μαθητών που περιγράφουν την εμπειρία τους από την υλοποίηση αυτού του προγράμματος.
Τι είπαν οι μαθητές…
– Πέρασα πολύ ωραία γιατί μου λύσατε πολλές απορίες για το γυμνάσιο, ξεπέρασα τους φόβους μου και κάναμε πολλές ζωγραφιές.
– Αυτές οι συναντήσεις μου άρεσαν πάρα πολύ και μείωσαν τις ανησυχίες που είχα για το γυμνάσιο.
– Έμαθα πολλά πράγματα και είμαι καλύτερα προετοιμασμένη για το τι με περιμένει.
– Από αυτή τη συνάντηση σίγουρα δεν θα ξεχάσω το θάρρος που μου δώσατε για να κάνω αυτό το ταξίδι χωρίς φόβο.
– Πέρασα πολύ ωραία μαζί σας, με βοηθήσατε να ξεπεράσω το άγχος και το φόβο μου για το γυμνάσιο.
– Με βοήθησαν πολύ οι συναντήσεις μας και μου έδωσαν δύναμη για το γυμνάσιο.
– Ήταν πολύ ωραίες οι συναντήσεις μας, μας βοηθήσατε με τις συμβουλές σας και θα θέλαμε να σας ξαναδούμε.
– Αν ερχόσασταν συχνότερα θα μας βοηθούσατε περισσότερο.
– Ευχαριστούμε πολύ που ήρθατε στο σχολείο μας και μας εξηγήσατε τόσο ωραία πράγματα για τη νέα μας ζωή.
– Μου άρεσαν οι συναντήσεις μας γιατί έμαθα τι δυσκολίες έχουν οι συμμαθητές μου.
Αναστοχαζόμενοι την εμπειρία μας από την επαφή με τους μαθητές, διαπιστώνουμε ακόμη μια φορά, πόσο σημαντικές και απαραίτητες είναι οι στοχευμένες και έγκυρες ενημερώσεις, που μπορούν να βοηθήσουν στην αναζήτηση τρόπων αντιμετώπισης και διαχείρισης ψυχοπιεστικών καταστάσεων με τις οποίες είναι πολύ πιθανόν να έρθουν αντιμέτωποι οι μαθητές.
Η φετινή χρονιά ήταν γεμάτη με πολλές αβεβαιότητες, έντονα συναισθήματα, κρίσεις, ανησυχίες και προβληματισμούς. Μια χρονιά που ανέδειξε την αξία της ψυχικής ενδυνάμωσης και ανθεκτικότητας, τη σημασία της φροντίδας εαυτού και την ανάγκη της ενίσχυσης των προσωπικών και κοινωνικών δεξιοτήτων που θα συμβάλλουν στην καλύτερη δυνατή προσαρμογή σε συνθήκες που διαρκώς μεταβάλλονται. Προβάλλει, λοιπόν, ακόμη πιο επιτακτική η ανάγκη ύπαρξης προγραμμάτων και δράσεων ενίσχυσης εκείνων των δεξιοτήτων των παιδιών, που θα συμβάλλουν στην ενδυνάμωσή τους και την καλλιέργεια μιας θετικής και αισιόδοξης στάσης ζωής.
