Στον παλμό της επικαιρότητας τις πανελλαδικές εξετάσεις αξίζει να τιμήσουμε τους Ρεθεμνιώτες εκείνους που έδιναν ευκαιρίες στα φτωχά παιδιά να σπουδάσουν.
Γιατί μπορεί το Ρέθυμνο να στέναζε από τη φτώχεια αλλά οι σπουδές ήταν ένα μεγάλο όνειρο για πολλά παιδιά κι ας ήταν οι παιδαγωγικές μέθοδοι απάνθρωπες με τους ανελέητους ξυλοδαρμούς στην ημερήσια διάταξη.
Εκείνες τις εποχές που δεν υπήρχε και συγκοινωνία ο μαθητόκοσμος έκανε χιλιόμετρα με τα πόδια για να πάει στο σχολείο. Και επειδή τα μαθήματα γίνονταν πρωί βράδυ ο ποδαρόδρομος γινόταν εις διπλούν.
Οι Ρεθεμνιώτες έδιναν μεγάλη σημασία στη μόρφωση. Ένας δάσκαλος μάλιστα από τη Μικρή Γωνιά ο Σπύρος Λίτινας είχε αμέσως μετά την απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό δημιουργήσει στον Πρινέ νυκτερινό σχολείο για ενήλικες που η συμμετοχή στις επαναστάσεις δεν τους επέτρεψαν να μορφωθούν.
Κληροδότημα Καλούδη
Στα 1909 εμφανίστηκε ένας δικηγόρος που έκανε ν’ ανθίσουν τα όνειρα πολλών παιδιών που διψούσαν για μάθηση. Ήταν ο διαχειριστής του κληροδοτήματος Μάρκου Καλούδη.
Ο Καλούδης ήταν ένας από τους ευεργέτες της παιδείας στο Ρέθυμνο αλλά ελάχιστοι γνώριζαν την πλούσια σε περιπέτειες ζωή του και τις μεγάλες του υπηρεσίες που πρόσφερε στην πατρίδα.
Γεννήθηκε στον Πρινέ στα 1795. Ο πατέρας του από τους πρωτονυκοκυραίους και με ανοικτό μυαλό. Ήξερε πως για την προκοπή του γιου του χρειάζονται και εφόδια στη ζωή. Κι αφού είχε τη δυνατότητα έστειλε τον Μάρκο, παιδί ακόμα, στη Μικρά Ασία. Εκεί στη Σμύρνη ζούσε ένας θείος, καλά αποκατεστημένος που θα μπορούσε ο Μάρκος να κάνει λαμπρές σπουδές. Έτσι κι έγινε μα όχι για πολύ. Ακολούθησε σύντομη παραμονή στην Κωνσταντινούπολη και μετά ο Μάρκος πήγε στην Οδησσό, γη της επαγγελίας για τους ικανούς ανθρώπους που διέθεταν επιχειρηματικό πνεύμα.
Το νεοσύστατο γυμνάσιο όμως ήταν για τον Μάρκο το μοναδικό κίνητρο να καταφύγει στην πόλη αυτή. Αλλά πριν ακόμα εγκατασταθεί καλά-καλά και χαρεί τις σπουδές του, μια πρόκληση ήρθε να τον ξεσηκώσει. Ήταν ο Ιερός Λόχος που δημιούργησε ο Αλέξανδρος Υψηλάντης.
Ο Μάρκος Καλούδης συμμετείχε με ενθουσιασμό. Πήρε μέρος και στο μοιραία μάχη που δόθηκε στο Δραγατσάνι και ήταν από τους 136 τυχερούς που διασώθηκαν όταν έφθασε για βοήθεια ο Γιωργάκης Ολύμπιος.
Η πρώτη αυτή πανωλεθρία δεν πτόησε στο ελάχιστο το αγωνιστικό φρόνημα του Μάρκου. Έτσι με την έκρηξη της επανάστασης καταφέρνει να διασχίσει με τα πόδια τη Γερμανία, να φθάσει με μύριους κόπους στην Αγκώνα και να βρει πλοίο που τον μετέφερε στον τόπο του για να πολεμήσει. Αγωνίζεται με γενναιότητα και διακρίνεται σε όλες τις μάχες. Μια από αυτές και του Φραγκοκάστελλου, όπου πολέμησε στο πλευρό του Χατζημιχάλη Νταλιάνη που ο Καλούδης θαύμαζε ιδιαίτερα. Για μια φορά ακόμα στάθηκε τυχερός και δεν έγινε ένας από τους «δροσουλίτες».
Στο μεταξύ είχε μεστώσει από τις πολεμικές επιχειρήσεις και τις άλλες περιπέτειες και είχε αρχίσει να ξεχωρίζει η ομορφιά του που αποσπούσε το γενικό θαυμασμό. Κρίμα που δεν έχει διασωθεί κάποια εικόνα. Αυτή η αρρενωπή ομορφιά ήταν και το πρώτο χαρακτηριστικό που ανέφεραν και όσοι τον γνώριζαν υμνώντας παράλληλα τη γενναιότητα και τη λεβεντιά του. Η φήμη του απλωνόταν πανελλαδικά. Ήταν αξιαγάπητος.
Tο 1828 συμμετέχει στην προσωρινή κρητική κυβέρνηση, το γνωστό «Kρητικό συμβούλιο», ως αντιπρόσωπος των Pεθυμνιωτών μαζί με το Βασίλειο Χάλη (Χανίων) και τον Φραγκίσκο Λιμπρίτη (Ηρακλείου). Στη συνέχεια παίρνει εντολή να μεταβεί στο Nαύπλιο, για να στρατολογήσει σώμα από ιππείς. Από κει γρήγορα κατεβαίνει στην Κρήτη με 60 ιππείς και παίρνει ενεργό μέρος στις πολεμικές επιχειρήσεις της περιόδου αυτής.
Το χειμώνα του ίδιου έτους συναποτελεί με τον Φρ. Λυμπρίτη (αντιπρόσωπο της επαρχίας Mονοφατσίου) και τον Bασίλειο Xάλη την επιτροπή εκείνη που ανέλαβε τον διακανονισμό της ουδέτερης ζώνης, γύρω από τα τουρκοκρατούμενα φρούρια Ιεράπετρας, Χανίων και Ρεθύμνου.
Στο μεταξύ η φήμη του απλώνεται σαν θρύλος από στόμα σε στόμα. Λέγεται ότι ο βασιλιάς Όθωνας είχε μάθει για τον πανέμορφο Ρεθεμνιώτη και θέλησε να τον φέρει κοντά του για να κοσμεί τη φρουρά του. Σε ένα εξαιρετικό αφιέρωμά του ο λόγιος του τόπου μας ερευνητής κ. Γιώργος Εκκεκάκης αναφέρει ότι ο Καλούδης απέκτησε τόσο την εύνοια του Όθωνα, με το επιβλητικό του παράστημα και την ομορφιά του, που ήταν και ο μόνος που παρέστη στο μυστικό γάμο του βασιλιά με την Αμαλία στη Βαυαρία το 1836.
Μετά την απομάκρυνση του Όθωνα, παραμένει στο παλάτι ο Καλούδης, καθώς ο επόμενος βασιλιάς Γεώργιος ο Α’ τον έκανε υπασπιστή του παρά το γεγονός ότι είχε πια μεγαλώσει αρκετά κι είχε κουραστεί από την περιπετειώδη ζωή του.
Είναι παράξενο πως αυτός ο χαρισματικός άνθρωπος που «έκαιγε καρδιές» με την ομορφιά του δεν απέκτησε οικογένεια. Σε βαθιά γεράματα αποσύρθηκε στο κτήμα του και ασχολείτο με τις αγαπημένες του γεωργικές εργασίες όσο οι δυνάμεις του το επέτρεπαν.
Πέθανε ήσυχα και ειρηνικά στην Αθήνα σε ηλικία 86 χρόνων.
Όταν ανοίχτηκε η διαθήκη του διαπιστώθηκε για μια ακόμα φορά πόσο πατριώτης. Άφησε όλη την περιουσία του, για να εκπαιδεύονται με τα έξοδα αυτά, τρεις δάσκαλοι κάθε χρόνο. Ιδιαίτερα από τον τόπο του. Γιατί ποτέ δεν έφευγε ο Πρινές από τον νου του.
Σύμφωνα με τον Γιώργη Εκκεκάκη από το κληροδότημα αυτό ωφελήθηκαν ο Γεώργιος Ηλιακάκης από το Γεράνι, ο Χριστος Τζιφάκης και ο Ιωάννης Ε. Καλούδης από τον Πρινέ. Για τον Τζιφάκη δημιουργήθηκε ένα θέμα και δεν κατάφερε τελικά να πάρει την υποτροφία. Ενώ για μια στιγμή φάνηκε ότι από το κληροδότημα αυτό θα εκπλήρωνε το όνειρό του. Δυστυχώς δεν έλειψαν οι περιπέτειες. Δίνει εξετάσεις στο Διδασκαλείο Ηρακλείου, αλλά τον ίδιο χρόνο αυτό καταργείται. Με τα πολλά καταφέρνει να εγγραφεί στη Μαράσλειο. Μένει σε ένα μικρό δωμάτιο στο Κολωνάκι -άσημη τότε γειτονιά της Αθήνας -και μοιράζεται το ενοίκιο με τον Στυλιανό Δημητρακάκη.
Ευτυχώς που ο πατέρας του τον είχε εφοδιάσει με μερικά χρήματα, γιατί από το κληροδότημα σπάνια είχε να λαμβάνει.
Υπερασπιστής όμως του δικαίου από νωρίς, διεκδίκησε κάποτε τα χρήματα που του είχαν υποσχεθεί. Κι όταν απελπίστηκε να περιμένει, παίρνοντας στη χάση και στη φέξη το ελάχιστο από αυτό το ποσόν που του αναλογούσε, κατέφυγε σε κάποιον παράγοντα τον Βάρδα Τσόντο για να διαμαρτυρηθεί.
Εκείνος; προθυμοποιήθηκε να του δώσει δικά του χρήματα αλλά ο Χρίστος ούτε που θέλησε να ακούσει, πόσο μάλλον να καταδεχτεί να τα πάρει. Δεν ήταν ζητιάνος.
Οι δυσκολίες αυτές συνεχίστηκαν. Οι γονείς του έκαναν το παν να ανταποκριθούν, αλλά ο φιλότιμος νεαρός Τζιφάκης υπέφερε με την κατάσταση αυτή γιατί δεν ήθελε να σπουδάζει σε βάρος των αδελφών του. Κι όταν η κατάσταση έφτασε στο απροχώρητο, χωρίς να πει τίποτα σε κανένα ούτε και στο συγκάτοικό του «ζαλώνεται» τα πράγματά του και κατεβαίνει στον Πειραιά. Επιστρέφει στο Ρέθυμνο με το ατμόπλοιο της γραμμής ταξιδεύοντας κατάστρωμα. Είναι δυστυχισμένος γιατί δεν κατάφερε να εκπληρώσει το όνειρό του. Αποφασίζει όμως να μη συμβιβαστεί με τη μοίρα του.
Σίγουρα θα «έτριζαν»τα κόκκαλα του ευεργέτη Μάρκου Καλούδη με αυτά τα καμώματα της ελληνικής γραφειοκρατίας Σημασία έχει ότι δεν αξιοποιήθηκε το κληροδότημά του όπως θα ήθελε.
Ο Ανωγειανός Μιχαήλ Σταυρακάκης
Ένας ακόμα μεγάλος ευεργέτης της παιδείας ήταν ο Ανωγειανός Μιχαήλ Σταυρακάκης και η γυναίκα του Λετίτσια. Ο Μιχαήλ γεννήθηκε στα Ανώγεια μεταξύ 12 και 15 Μαίου 1879
Τον Σεπτέμβριο του 1890 όταν ο μικρός Μιχάλης ήταν έντεκα χρονών, ήρθε στα Ανώγεια ένας εξάδελφός του που ζούσε στη Σμύρνη, ο οποίος πρότεινε στον πατέρα του Μιχάλη να τον πάρει στη Σμύρνη «για να τον βάλει στο σχολειό να μάθει γράμματα». Έτσι και έγινε. Τον ίδιο μήνα κιόλας φτάσανε στη Σμύρνη. Ο εξάδελφος όμως ξέχασε την υπόσχεσή του και αντί για σχολειό έβαλε το Μιχάλη να δουλεύει σε αρχοντικά σπίτια ως παραγιός. Και όχι μόνο αυτό, αλλά του κρατούσε και τα τυχερά. Μέχρι που μια ημέρα εξαφανίστηκε ο εξάδελφος.
Στο μεταξύ ο Μιχάλης είχε γνωρίσει οικογένειες που τον αγάπησαν και σιγά-σιγά έμαθε μοναχός του εμπειρικά λίγη πρακτική αριθμητική και λίγα γράμματα και άρχισε να δουλεύει σε καταστήματα. Μέχρι το 1898, οπόταν γνώρισε στη Σμύρνη τον Ελληνοαμερικάνο καπνοβιομήχανο της Νέας Υόρκης Νικόλαο Νοταρά από τον οποίο μαθαίνει πολλά πράγματα. Ένα όμως του κάνει πολύ μεγάλη εντύπωση, ότι στην Αμερική οι μισθοί είναι πενταπλάσιοι.
Έτσι, το παίρνει απόφαση και στις 17 Αυγούστου του 1898 φεύγει από τη Σμύρνη με το ιταλικό πλοίο «Φλώριο Ριπατίνο» για τη Γένοβα της Ιταλίας και από εκεί με υπερωκεάνιο στην Αμερική. Έφτασε στη Νέα Υόρκη και στη τσέπη του κρατούσε 23 δολάρια, τίποτα άλλο.
Από εδώ ξεκινάει η μεγάλη περιπέτεια της ζωής του. Στη Νέα Υόρκη εργάζεται αρχικά ως καπνεργάτης. Από εκεί φεύγει, πάει στο Τέξας για να καταλήξει τελικά στην Καλιφόρνια. Κάνει τον εστιάτορα, αλλά τα χρόνια είναι δύσκολα. Κάποια στιγμή αρρωσταίνει βαριά. Εκτός από φρικτούς πονοκεφάλους, οι οποίοι τελικά τον άφησαν στα 60 του, αποκτά μια πολύ βαριά πληγή στο πόδι που συνεχώς αιμορραγεί. Βρισκόμαστε κοντά στο 1904. Ο ίδιος λέει ότι ήταν η χειρότερη περίοδος της ζωής του, ασθενής, δίχως δουλειά και δίχως χρήματα.
Τότε όμως, εκεί στην Καλιφόρνια, γνωρίζει και ερωτεύεται τη Λετίτσια Κέρν, την κόρη της σπιτονοικοκυράς του, η οποία καταγόταν από το Χάμιλτον του Καναδά. Αυτές οι δύο γυναίκες του συμπαραστάθηκαν σαν μάνα και αδελφή. Με τη Λετίτσια παντρεύτηκε ο Μιχάλης στα 32 του χρόνια, τον Αύγουστο του 1911, όταν πλέον είχαν αρχίσει να ξεκινούν οι καλές ημέρες.
Από το 1916 είχε αρχίσει να επεκτείνει τις επιχειρηματικές του δραστηριότητες στον χώρο των ξενοδοχείων, οι οποίες του απέφεραν σοβαρό εισόδημα. Από εκεί και ύστερα το ζεύγος Σταυράκη απόλαυσε μια άνετη και γαλήνια ζωή. Είχε έρθει και στην Κρήτη κάποιες φορές. Μάλιστα το 1923 ήρθε στα Ανώγεια για τρεις μήνες για να δει για τελευταία φορά τη μητέρα του.
Ο Σταυράκης δεν απέκτησε παιδιά. Ούτε μπόρεσε ποτέ στη ζωή του να πάει σε σχολείο. Για τον λόγο αυτό, και ειδικά μετά το ολοκαύτωμα των Ανωγείων το 1944 που πολύ τον συγκίνησε, προσέφερε όλο του το βιος για να δώσει την ευκαιρία στα νέα παιδιά της γενέτειράς του να απολαύσουν αυτό που έμεινε ανεκπλήρωτο όνειρο για αυτόν: ΝΑ ΠΑΕΙ ΣΤΟ ΣΚΟΛΕΙΟ ΝΑ ΜΑΘΕΙ ΓΡΑΜΜΑΤΑ.
Το Σταυράκειο Γυμνάσιο Ανωγείων κτίστηκε από τον ευεργέτη Μιχαήλ Σταυράκη και τη σύζυγό του Λετίτσια κατόπιν προσωπικής συνεννοήσεως με τον υπουργό Παιδείας της Ελλάδος και λειτούργησε για πρώτη φορά το 1954. Ο ιδρυτής του γυμνασίου Μιχαήλ Σταυράκης δαπάνησε για την ανέγερση του κτιρίου 35.000 δολάρια, ποσό υπέρογκο για την εποχή εκείνη
Το πλήθος των αριστούχων και επιμελών ξένων μαθητών και μαθητριών και η συγκινητική ευγενής άμιλλα με τους Ανωγειανούς μαθητές, έφεραν τη δεκαετία του ’70 και του ’80 το Γυμνάσιο Ανωγείων στις πρώτες θέσεις μεταξύ των σχολείων της Κρήτης, όπως έδειχναν οι μεγάλες επιτυχίες στα ΑΕΙ. Φυσικά, μετά την μεταπολίτευση, το εξατάξιο Σταυράκειο Γυμνάσιο, όπως όλα τα σχολεία της Ελλάδας, χωρίστηκε σε γυμνάσιο και λύκειο και με αυτή τη μορφή ακολούθησε την καλή του πορεία μέχρι σήμερα.
Αυτός ήταν ο Μιχαήλ Σταυρακάκης που σαν γνήσιος Ανωγειανός τη γενέθλια γη του ευεργέτησε όταν η ζωή του έδειξε την όμορφη πλευρά της μετά από σκληρούς προσωπικούς του αγώνες για την επιβίωση. Και οι Ανωγειανοί πάντα τον θυμούνται με αγάπη και με εκδηλώσεις που δείχνουν ακριβώς και το επίπεδο του πολιτισμού που τους διακρίνει.
Από τους μεγάλους ευεργέτες της παιδείας και ο μέγας Κρητικάρχης Γεώργιος Βογιατζάκης Φρόντιζε να εξασφαλίζει την επιβίωση πολλών νεαρών από το νησί που πήγαιναν για σπουδές στην Αθήνα αλλά δεν είχαν οικονομική δύναμη να σπουδάσουν.
Η αξέχαστη Έλλη Βότζη, εκείνος ο άγγελος καλοσύνης είχε φροντίσει πολλά άπορα φοιτητάκια χωρίς ποτέ κανένας να αντιληφθεί το παραμικρό.
Ο Στυλιανός Αναστασάκης
Ο Στυλιανός Αναστασάκης επίσης θα πρέπει να συμπεριληφθεί στους ευεργέτες παιδείας με το γνωστό κληροδότημά του.
Και βέβαια δεν μπορεί κανένας να ξεχάσει τον παπά Γιάννη Πίτερη , τη Μαρία Λιονή και τους πρωτεργάτες της παιδικής στέγης που εξασφάλιζαν τις προϋποθέσεις για να παρακολουθούν τα μαθήματά τους παιδιά από τα γύρω χωριά που δεν είχαν συγγενείς στην πόλη.
Στους ευεργέτες παιδείας θα επανέλθουμε με νεότερα στοιχεία.
Πηγές:
Κρήτη αφιέρωμα
Γιώργου Εκκεκάκη: Φημισμένοι Ρεθεμνιώτες και λησμονημένοι «Ρεθεμνιώτικα Νέα» (1998)
Σταύρου Κατζουράκη: Ένας φλογερός πατριώτης «Ρεθεμνιώτικα Νέα» – (Ιούλιος 2000)
Εύας Λαδιά: Ρεθεμνιώτες ήρωες στην επανάσταση του 21.
Wikipedia: Ιερός Λόχος
Πολιτιστικό Ρέθυμνο: Ευεργέτες του Ρεθύμνου
Εύας Λαδιά: Μάρκος Καλούδης Ο πανέμορφος αγωνιστής και ευεργέτης
Μιχαήλ Σταυράκη, Αυτοβιογραφία, Αθήνα 1954
Κώστα Νεονάκη, Μια όμορφη σελίδα στην ανωγειανή ιστορία, εφημ. «Πατρίς», 23/7/2004
Αρχείο Γυμνασίου Ανωγείων (Από το άρθρο «Μια όμορφη σελίδα στην ανωγειανή ιστορία» της εφημερίδας «Πατρίς», 23/7/2004).
