Επεισοδιακό μπήκε το 1925 στο Ρέθυμνο. Μια μεγάλη διαδήλωση που έγινε έξω από τη Μητρόπολη, σημάδεψε τις πρώτες του μέρες.
Το συλλαλητήριο αυτό προκάλεσε ο Εμπορικός Σύλλογος μετά τις έντονες φήμες για κατάργηση ή υποβάθμιση κεντρικών υπηρεσιών.
Μια πύρινη ομιλία
Κεντρικός ομιλητής ήταν ο Μάνος Τσάκωνας που εξέθεσε και όλα τα αιτήματα που απασχολούσαν τον τόπο.
Ο Μάνος Τσάκωνας σημειωτέον ήταν από τις προσωπικότητες της πόλης και από τους πρωτοστάτες σε κάθε πρωτοβουλία ανάπτυξης.
Ο επιφανής Ρεθύμνιος παράγων στον πύρινο πράγματι λόγο του αναφέρθηκε πρώτα στην ήπια φύση των Ρεθεμνιωτών, κοινωνίας απόλυτα πειθαρχημένης που απεχθάνεται τις φασαρίες και τα επεισόδια. Ξεσηκώνονται μόνο όταν απειλείται το μέλλον της πόλης τους.
Κι αυτή τη φορά είχε φθάσει ο «κόμπος στο χτένι» λόγω της ακραίας πολιτικής του αθηνοκεντρικού κράτους που έπρεπε να έχει τον πρώτο λόγο για το κάθε τι κι ας γινόταν τόση κουβέντα για αποκέντρωση.
Ακόμα κι ο Νομίατρος του Ρεθύμνου έπαιρνε εντολές από το Υπουργείο αντί να εξαρτάται από τον εκάστοτε νομάρχη και να επιλύονται θέματα αρμοδιότητάς του χωρίς να παρεμβαίνει το τέρας της γραφειοκρατίας.
Το Τελωνείο, ενώ είναι μια τόσο σπουδαία υπηρεσία από Α τάξης υποβιβάστηκε σε Β χωρίς να ληφθεί υπόψη η αντίρρηση της τοπικής κοινωνίας.
Αυτό σήμαινε ότι για την παραλαβή εμπορεύματος από το εξωτερικό έπρεπε ο ενδιαφερόμενος να μεταβεί στο Ηράκλειο διαφορετικά δεν υπήρχε περίπτωση να παραλάβει τη παραγγελία του.
Αδικήθηκε επίσης και το Σύνταγμα που ποτέ δεν απουσίασε από το κάλεσμα της πατρίδας. Κι όμως τα Συντάγματα Χανίων και Ηρακλείου είχαν τον πρώτο λόγο για την τήρηση της τάξης. Άλλη μεγάλη αδικία για το Σύνταγμα του Ρεθύμνου που δεν θα έχανε η «Βενετιά βελόνι» (εν προκειμένω οι γείτονες) αν γινόταν μια «αβαρία» ως προς την έδρα του Συντάγματος.
Για μια απλή υπόθεση έπρεπε ο ενδιαφερόμενος να αποταθεί Χανιά ή Ηράκλειο, αφού δεν υπήρχε στο Ρέθυμνο Στρατολογικό Γραφείο. Τα στρατολογικά γραφεία των όμορων νομών είχαν και επτά αξιωματικούς. Χάθηκε ο κόσμος να αποσπασθούν δυο μόνο στο Ρέθυμνο για να μην ταλαιπωρούνται οι Ρεθεμνιώτες;
Ακόμα και το Καπνοκοπτήριο όδευε προς κατάργηση πάνω που θα έδινε μια υποψία ανάκαμψης στην τοπική οικονομία, καθώς η ποιότητα των καπνών αποδεικνυόταν ανώτερη από αυτή των γειτονικών νομών.
Από την γενική υποβάθμιση του νομού δεν εξαιρείτο και η Νομαρχία. Για λόγους οικονομίας μάλιστα συζητείτο η κατάργηση της θέσης του Νομάρχη και η διευθέτηση των ζητημάτων από κάποιον υπηρεσιακό υπάλληλο.
«Παρακολουθώ, κατέληξε ο Μάνος Τσάκωνας, από τας εφημερίδας, τα έργα και τας ημέρας της Επιτροπής των Οικονομικών και γνωρίζω τα περισσότερα μέλη της και τους τόπους της καταγωγής των. Δεν είδα όμως να καταργούν θέσεις και αρχάς, ούτε να υποβιβάζουν τα υφιστάμενα δημόσια ιδρύματα των ιδιαιτέρων των επαρχιών από τας οποίας κατάγονται.
Κτυπούν μόνον όπου είναι βέβαιοι πως δεν θα φωνάζουν οι ενδιαφερόμενοι και κάμνουν τέτοιες οικονομίες που καίουν το πάπλωμα δια τον… ψύλλο. Επιτέλους ας κάψουν το πάπλωμα το δικό τους αν θέλουν αλλ’ όχι το δικό μας.
Αν τους αφήσουμε να μας το κάψουν θα κρυώσωμεν και θα αποθάνωμεν. Να προσέξουμε, διότι το Ρέθυμνο αν το αφήσωμεν να κρυώσει θα πάθει από φθίσιν ανίατον και κινδυνεύει να γίνει χειρότερο από τον Κόκκινο Πύργον της Μεσσαράς».
Και κλείνοντας ο Μάνος Τσάκωνας θυμήθηκε και ανέφερε τα λόγια του Κολοκοτρώνη που έλεγε:
«Σαν δεν φαίνεται το δίκιο σου, ψήλωσέ το με το χέρι σου και σαν δεν φαίνεται με το χέρι σου ψήλωσέ το με το σπαθί σου…».
Έγκριση ψηφίσματος
Στην συνέχεια εγκρίθηκε ψήφισμα με τα παρακάτω αιτήματα:
Κανένας υποβιβασμός Νομαρχίας καμιά κατάργηση Καπνοκοπτηρίου.
Να μεταφερθεί στο Ρέθυμνο από την Αθήνα η έδρα του 44ου Σ.Π από τη στιγμή που υπάρχουν και οι κατάλληλοι στρατώνες για τη στέγασή του κι αν υπάρχουν επιτακτικές ανάγκες να μετακαλείται ή εκ περιτροπής έκαστον των τριών συνταγμάτων Κρήτης ή ανα έν Τάγμα εξ εκάστου συντάγματος εις την πρωτεύουσα.
Να ιδρυθεί τουλάχιστον παράρτημα Στρατολογικού Γραφείου στο Ρέθυμνο.
Εξελέγη και η Επιτροπή που θα παρέδιδε το ψήφισμα αρμοδίως.
Ένα βήμα από την εξαθλίωση
Είχαν δίκιο οι Ρεθεμνιώτες που ξεσηκώθηκαν. Ο νομός ήταν εκείνη την εποχή στη χειρότερη φάση εξαθλίωσης.
Στην περιοχή Σταυρωμένου είχε πάθει καθίζηση ο δρόμος με αποτέλεσμα να ελλοχεύουν σοβαροί κίνδυνοι για τα διάφορα διερχόμενα οχήματα. Και τι να έλεγε ο κάτοικος Πλατανιά που ολόκληρη η περιοχή του θύμιζε κόσκινο από τις λακκούβες.
Σοβαρά προβλήματα παρουσίαζε και το τμήμα της οδού Πρινέ Ατσιποπούλου και χρειαζόταν άμεση παρέμβαση για να μην προκληθούν δυστυχήματα.
Σαν να μην έφθαναν όλα αυτά, από τις καταρρακτώδεις βροχές των τελευταίων ημερών, σημειώθηκαν σοβαρά προβλήματα στο κτήριο της Νομαρχίας.
Η αυτοψία από το Νομομηχανικό υποχρέωσε στη λήψη άμεσων μέτρων, καθώς κινδύνευαν σοβαρά οι υπάλληλοι που εργάζονταν στο κτήριο.
Μετά την έκθεση αυτή σύσσωμη η τοπική ηγεσία ζήτησε από τα κεντρικά την άδεια για τη μεταφορά υπηρεσιών και την άμεση κατεδάφιση των τμημάτων που ήταν έτοιμα να καταρρεύσουν.
Πρότειναν μάλιστα για την προσωρινή στέγαση των δικαστηρίων το τζαμί. Ξύλινος μιναρές μετά από μια μικρή επισκευή.
Η κακοκαιρία όμως είχε και μια άλλη θλιβερή συνέπεια.
Στην παραλία Σκινόβρε της Επισκοπής προσάραξε το ιταλικό βενζινοκίνητο ιστιοφόρο ΛΑΖΑΡΟ ΠΡΙΜΟ με καπετάνιο τον Ιάκωβο Σίλβο που μετέφερε 100 τόνους χαρούπια για λογαριασμό Ρεθεμνιώτη εμπόρου.
Αμέσως έσπευσαν για την παροχή βοηθείας στους ναυαγούς οι αρμόδιες αρχές. Ευτυχώς και οι 12 άνδρες του πληρώματος αλλά και το σκάφος δεν έπαθαν τίποτα.
Μάνος Τσάκωνας: Μια μεγάλη μορφή
Η αναφορά μας στον Μάνο Τσάκωνα κεντρικό ομιλητή του συλλαλητηρίου που προαναφέραμε κρίνουμε σκόπιμο να συμπληρωθεί με μερικά βιογραφικά του στοιχεία γιατί ήταν από τις σημαντικότερες προσωπικότητες του τόπου μας.
Γεννήθηκε στο Ρέθυμνο το 1884. Υπήρξε διευθυντής της καθημερινής εφημερίδας «Ο Τύπος» που κυκλοφόρησε στο Ρέθυμνο από τον Απρίλιο του 1932 μέχρι τον Οκτώβριο του 1939. Ο Μάνος Τσάκωνας υπήρξε επίσης αξιωματικός της Χωροφυλακής και διετέλεσε υπασπιστής του Ελευθερίου Βενιζέλου. Πέθανε στην Αθήνα τον Ιανουάριο του 1959.
Οι Ρεθεμνιώτες της γενιάς τους είχαν να λένε και να γράφουν για τις ευεργετικές επιδράσεις του σε κάθε κρίσιμη καμπή του Ρεθύμνου. Λάτρευε τον τόπο του.
Η ΒΙΟ ήταν δημιούργημα της οικογενείας Μάνου Β. Τσάκωνα που έγινε πυρήνας ανάπτυξης. Το ίδιο και η Λέσχη Ρεθυμνίων που έδωσε χρώμα στην κοινωνική μας ζωή. Έδωσε κύρος στις κοσμικές συγκεντρώσεις και ανέβασε το πολιτιστικό επίπεδο της πόλης.
Αξέχαστα ήταν τα τσάγια και οι χοροεσπερίδες που οργάνωνε ο Μάνος Τσάκωνας και που άφησαν εποχή.
Αυτό που αξίζει ιδιαίτερης αναφοράς είναι ότι ο σπουδαίος αυτός Ρεθεμνιώτης με μόνη τη γυμνασιακή του μόρφωση έμαθε άριστα ΔΕΚΑ ξένες γλώσσες και ανήλθε στα ανώτερα αξιώματα του κράτους και της Χωροφυλακής.
Ο γιατρός Γεώργιος Τσουδερός σε μια μεστή νεκρολογία του σκιαγράφησε ιδανικά την προσωπικότητα του Τσάκωνα.
Όπως έγραψε μεταξύ άλλων «θέληση φοβερά, ευαστροφία πνεύματος, μεγαλοφυΐας, σύλληψις των λύσεων των κοινών θεμάτων ευθύς αμέσως στο επίπεδο της ολοκληρότητος. Αγάπη προς το Ρέθυμνο θερμότατη. Προθυμία εξυπηρετήσεως της πατρίδος μεγάλη και αδιάλειπτος».
Με τον Τσουδερό είχαν συνεργαστεί στη Λιμενική Επιτροπή. Με έξοδα της υπηρεσίας είχαν φέρει από την Ευρώπη τον διεθνούς φήμης λιμενολόγο Γκάλλι.
Ιταλομαθής, όπως ήταν ο Τσάκωνας, μιλούσε με τον Ιταλό λιμενολόγο για το όλο θέμα, Κάποια στιγμή σκύβει ο Ιταλός και λέει στον γραμματέα του να μάθει περισσότερα για το συνομιλητή του, που τον είχε εντυπωσιάσει με το πνεύμα και την σπάνια ευφυΐα του. Δεν πέρασε πολύ ώρα και ένα τηλεφώνημα υποχρέωνε το λιμενολόγο να φύγει αμέσως για να εξετάσει ένα άλλο ζήτημα. Αρπάζει τότε το ακουστικό ο Τσάκωνας και λέει στον δίδοντα την εντολή ότι μπορούσε το άλλο ζήτημα να περιμένει μέχρι να ολοκληρωθεί η επίσκεψη του λιμενολόγου στο Ρέθυμνο. Έμεινε έκτοτε να λέγεται πως αν ο Τσάκωνας ήταν πρόεδρος της λιμενικής επιτροπής το Ρέθυμνο θα είχε αποκτήσει λιμάνι.
Από τα τόσα ενδιαφέροντα που καταθέτει ο Τσουδερός είναι και το παρακάτω:
Ένα βράδυ τον επισκέφθηκε ο Τσάκωνας αναψοκοκκινισμένος από ενθουσιασμό/ Ήθελε να του ανακοινώσει, λόγω στενής φιλίας, ότι είχε λάβει ειδοποίηση από τον Υπουργό Εσωτερικών Σκυλακάκη ότι από τον Ιανουάριο του 1937 θα αναλάμβανε δήμαρχος Ρεθύμνου.
«Αποφάσισα να δεχθώ» του είπε «Μάζεψε από τώρα ότι έχουμε γράψει για αμμουδιά, προκυμαία, Φορτέτζα, Περιφερειακό επαγγελματικά συσσίτια, αγορά, τουρισμό, θέατρο και να ετοιμάσουμε από τώρα ένα υπόμνημα. Άμα αναλάβω δήμαρχος σε δέκα μέρες θα φύγω για το εξωτερικό. Εκεί έχω γνωριμίες. Θα βρω κεφάλαια και θα βάλουμε μπροστά όλα αυτά τα έργα. Θα φτιάξουμε ένα Ρέθυμνο που θα το ζηλεύουν όλοι». Μιλούσε και το πρόσωπό του έλαμπε.
Ήταν 26 προς 27 Ιανουαρίου. Λίγο έμενε μέχρι να πάρει επίσημα την εντολή ο Τσάκωνας.
Δυστυχώς όμως η παραίτηση του Σκυλακάκη μετά το επεισόδιο με τον Γκοτζιά στο υπουργικό συμβούλιο έσβησε όλα τα όνειρα του Τσάκωνα.
Όπως προαναφέραμε ήταν επιστήθιος φίλος του Ελευθερίου Βενιζέλου.
Και από αυτόν το Ρέθυμνο πληροφορήθηκε το θάνατο του Εθνάρχη.
Παραθέτω απόσπασμα από παλαιότερη δημοσίευση.
«Ρέθυμνο 19 Μαρτίου 1936.
Οι τοπικές εφημερίδες προβάλλουν το θέμα που βύθισε στο πένθος το Ρέθυμνο.
Η εφημερίδα «Τύπος» ιδιαίτερα βγαίνει με ένα εντυπωσιακό πρωτοσέλιδο στο κέντρο, του οποίου δεσπόζει η φωτογραφία του Εθνάρχη:
«Τη 10η π.μ. της χθες έσβησε στο Παρίσι ο φάρος των εθνικών ελπίδων Ελευθ. Βενιζέλος» είναι ο κεντρικός τίτλος.
Σε επιφυλλίδα του ο Μάνος Β. Τσάκωνας με τίτλο «Το μαύρο μήνυμα» περιγράφει την αγωνία πριν το θλιβερό άγγελμα, καθώς ήταν γνωστή η περιπέτεια υγείας του Βενιζέλου.
Δυστυχώς δεν ήταν λάθος
Ο ίδιος ρυθμίζοντας το δείκτη του ραδιοφώνου του, ανάμεσα σε ανυπόφορα παράσιτα, είχε ακούσει δυο μέρες πριν, την Τρίτη συγκεκριμένα ότι κάποιος «…..λος ασθενεί βαρύτατα από περιπνευμονία».
Η αγάπη στον Εθνάρχη δεν του επέτρεπε να σκεφτεί, αμέσως, ότι πρόκειται για τον ίδιο. Ήταν πιο βολικό να συσχετίσει το άκουσμα με προηγούμενες ειδήσεις, που είχαν σχέση με τον Πρόεδρο του Συμβουλίου της Κοινωνίας των Εθνών και την Επιτροπή των 13 του Ιταλοαιθιοπικού, πρόεδρος της οποίας ήταν ο κ. Ντε Βασκονσέλος.
Δυστυχώς γι’ αυτόν, αλλά και για όλους ήρθε το τηλεγράφημα από την Αθήνα του ανταποκριτή του Γιώργη Ανδρουλιδάκη που ανήγγειλε την επικίνδυνη κατάσταση του Αρχηγού.
Η είδηση από στόμα σε στόμα αναστάτωσε το Ρέθυμνο. Διαδοχικά τηλεγραφήματα από Ανδρουλιδάκη, το βουλευτή Νικόλαο Ασκούτση και άλλους Ρεθεμνιώτες της Αθήνας τόνιζαν τη συνεχή επιδείνωση της υγείας του Εθνάρχη.
Πάνδημη προσευχή
Και σε μια πρωτοφανή κίνηση, χωρίς καμιά καθοδήγηση, χωρίς συντονισμό, άρχισαν να κτυπούν οι καμπάνες του Καθεδρικού Ναού των Εισοδίων, έκλεισαν εν ριπή οφθαλμού τα καταστήματα και ο κόσμος σύσσωμος κατέκλυσε τη Μητρόπολη για να προσευχηθεί υπέρ του Εθνάρχη. Όπως θα έκανε καθένας για στενό συγγενή που χαροπαλεύει.
Σε λίγο φθάνει πελιδνός ο διανομέας Ιωάννης Τσιλεδάκης, παραμερίζει με κόπο τον κόσμο και πλησιάζοντας το Μάνο Τσάκωνα του δίνει το τηλεγράφημα με το θλιβερό περιεχόμενο.
Έχει υπογραφή του Χαράλαμπου Μιν. Μουσούρου, που είχε τη τραγική προτεραιότητα να ενημερώσει για το μοιραίο συμβάν.
Η άμεση ανακοίνωση προκάλεσε πανδαιμόνιο θρήνων και κοπετών. Η συγκίνηση των Ρεθεμνιωτών, τα αισθήματα οδύνης που τους κατέκλυσαν ξεπερνούν κάθε φαντασία. Γιατί δεν υπήρξε προηγούμενο.
Ο παπα-Γρηγόρης Βοριαδάκης αμέσως τροποποιεί την παράκληση σε τρισάγιο το οποίο ψάλλουν με τον παπα-Χρύσανθο Βιτσικουνάκη, αλλά με κόπο συγκρατούν τους λυγμούς που τους πνίγουν. Γρήγορα σπεύδουν να τελειώσουν με τις ευχές, γιατί δεν έχουν δύναμη πλέον να συνεχίσουν με ψυχραιμία την αποστολή τους. Τελειώνουν με παρηγορητικά λόγια στο εκκλησίασμα που ολοφύρεται.
Λεπτό προς λεπτό τα γεγονότα
Σε επόμενο φύλλο ο «Τύπος» ενημερώνει τους αναγνώστες του λεπτό προς λεπτό τι προηγήθηκε του τέλους.
Μια βδομάδα πριν, ο πρώην βουλευτής Ρεθύμνης Βασίλης Σκουλάς, επιστήθιος φίλος του Βενιζέλου, πήρε από το Παρίσι ένα τηλεγράφημα με μια και μόνη λέξη: «Έλα». Στην αρχή δεν κατάλαβε και προσπάθησε να ξεκαθαρίσει αν ήταν θέμα υγείας ή κάποιοι πολιτικοί λόγοι.
Νέο τηλεγράφημα μετρίασε την αγωνία του κάπως «Καλλίτερα. Έλα όμως».
Κατάλαβε ότι ήταν θέμα υγείας και δεν έχασε καιρό. Ανεχώρησε αμέσως, ήταν βράδυ Παρασκευής, με το Σεμπλόν-Οριάν, και έφθασε στο Παρίσι το πρωί της Τρίτης.
Ο Σκουλάς φρόντισε να κρατήσει μυστική την εξέλιξη αυτή που γνώριζαν μόνο ο Σοφούλης και ο Ζάννας.
Όπως είχε ενημερώσει τηλεφωνικά το Σοφούλη ο λοχαγός Ανδρέας Γύπαρης που ήταν στην προσωπική φρουρά του Βενιζέλου, ο Εθνάρχης είχε αρχίσει να χάνει την επαφή με το περιβάλλον.
Οι γιατροί είχαν φύγει. Δεν υπήρχε λόγος να μείνουν περισσότερο ούτε να αποφασίσουν για νέο συμβούλιο.
Αυτός ήταν ο Μάνος Β. Τσάκωνας που πρωτοστάτησε στο συλλαλητήριο για την υποβίβαση και κατάργηση των κεντρικών υπηρεσιών του Ρεθύμνου. Αυτός και ο «Τύπος» του ανέδειξαν θέματα του τόπου. Και του αξίζει κάθε τιμή και ευγνωμοσύνη για την προσφορά του στον τόπο. Αυτόν το μόνο που τον ένοιαζε ήταν το Ρέθυμνο. Για την πόλη του θα χαλάλιζε τα πάντα. Κι έδωσε πολλές φορές την ευκαιρία να διαπιστώσει η τοπική κοινωνία του λόγου το αληθές.
Πηγές:
Κρητική Επιθεώρηση: Ιανουάριος 1925
Εύας Λαδιά: «Ο θάνατος του Εθνάρχη βύθισε στο πένθος το Ρέθυμνο»(Ρεθεμνιώτικα Νέα 18/3/2015)
Γεωργίου Τσουδερού γιατρού Μάνος Τσάκωνας (νεκρολογία)
Πολιτιστικό Ρέθυμνο «Μορφές»
«Κρήτη Αφιέρωμα»