Νίκος Ι. Δερεδάκης: Η κρητική ενδυμασία στο πέρασμα του χρόνου

Μία λαμπρή και όλως ανεπιτήδευτη ξενάγηση στην ιστορία και την ομορφιά της κρητικής φορεσιάς μας προσφέρει με ένα νέο βιβλίο του ο γνωστός δάσκαλος και συγγραφέας, με την πλούσια πολιτιστική και συνδικαλιστική δράση, κ. Νίκος Ι. Δερεδάκης. Στο βιβλίο του αυτό, με τίτλο: «Η κρητική ενδυμασία στο πέρασμα του χρόνου», παρακολουθεί, μελετά και εξετάζει την εξέλιξη της κρητικής ενδυμασίας όπως αυτή παρουσιάζεται μέσα από τις εκθέσεις των προβλεπτών της Ενετοκρατίας και, κυρίως, από τοιχογραφημένες βυζαντινές και μεταβυζαντινές εκκλησίες, όπου, συνήθως, οι αφιερωτές των εκκλησιών εμφανίζονται με τα χαρακτηριστικά ενδύματα της εποχής τους. Ενδιαφέρον ότι από τις επτά εικόνες αφιερωτών που παρατίθενται στην εν λόγω θεματική ενότητα, οι δύο προέρχονται από την επαρχία Αγίου Βασιλείου (χωριά Κισσός και Ακούμια, με τους περίφημους βυζαντινούς και μεταβυζαντινούς ναούς τους). Μέσα, λοιπόν, από τις εικόνες αυτές ο συγγραφέας παρακολουθεί βήμα προς βήμα την εξέλιξη της κρητικής ενδυμασίας ανά τους αιώνες, από την Ενετοκρατία μέχρι και σήμερα, όταν πλέον η κρητική φορεσιά λόγω κόστους, αλλά, κυρίως, λόγω μόδας, έχει, ήδη, καταστεί «μουσειακό είδος», αφού οι μόνοι που συνεχίζουν ακόμη να τη φορούν και να την προβάλλουν στο ευρύτερο κοινό είναι οι χορευτές των παραδοσιακών συγκροτημάτων στους χορούς και στις παρελάσεις και οι βρακοφόροι τού Προεδρικού Μεγάρου της Αθήνας.
Ο συγγραφέας, περαιτέρω, παρακολουθεί τις ενδυματολογικές σχέσεις ανά εποχή και ανακαλύπτει ομοιότητες και διαφορές (το ζιπόνι, για παράδειγμα, της γυναικείας ενδυμασίας τού 15ου αιώνα μ.Χ. με το περικόρμιο των γυναικών της Κνωσού), ενώ επεξηγεί επιτυχώς και ενδυματολογικούς όρους, πολύ χρήσιμους για την ιστορία, πια, της ελληνικής μας γλώσσας, που αφορούν στην κρητική ενδυμασία, όπως: σακοφίστανο, μεϊντάνι, προσέργιον, στιβάνια κ.λπ. και σημειώνει και πολλές άλλες λεπτομέρειες γύρω από το διαπραγματευόμενο θέμα.
Μετά τη συστηματική αυτήν καταγραφή και μελέτη της κρητικής φορεσιάς διαχρονικά, ο κ. Δερεδάκης τις τελευταίες σελίδες τού πονήματός του αφιερώνει στα κοσμήματα τού στήθους, του λαιμού και της μέσης -με κεντρικό, πάντα, σύμβολο-κόσμημα τον χριστιανικό σταυρό- που συνόδευαν απαραίτητα την κρητική ενδυμασία και καθίσταντο οι αδιάψευστοι μάρτυρες της οικονομικής και κοινωνικής θέσης της κρητικοπούλας που τα φορούσε. Παραθέτει, επίσης, συγκριτικά τα διάφορα είδη κρητικής φορεσιάς, όπως τη «σφακιανή», την «ανωγειανή» και την «Κούδα», όπως ονομάζεται η φορεσιά της Κριτσάς. Η πλούσια παράθεση σχετικών φωτογραφιών κάνει, οπωσδήποτε, πολύ ευκολότερη τη σύγκριση της μίας με την άλλη και την παρακολούθηση καταλεπτώς της εξέλιξης τού κρητικού ενδύματος διαχρονικά.
Τέλος, ως επιστέγασμα τού όλου βιβλίου ενδιαφέρουσα ενότητα αποτελούν τρεις γνωστοί Περιηγητές (oι Joseph Pitton de Tournefort, Robert Pashley και Vittorio Simonelli), που κυριολεκτικά όργωσαν απ’ άκρου σε άκρον το νησί μας, την Κρήτη, στα δύστηνα εκείνα χρόνια της Τουρκοκρατίας και βαθιά, οι περισσότεροι, διανοούμενοι όπως ήταν, κατέγραψαν και κατέθεσαν στα βιβλία τους πολλές εύστοχες και ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις, για να τις μεταφέρουν στους κατοίκους των χωρών τους αλλά και της Ευρώπης γενικότερα και να γνωρίσουν την κοινωνική ζωή και τον πολιτισμό της τουρκοκρατούμενης Ανατολής. Μεταξύ, λοιπόν, των άλλων στοιχείων που μας άφησαν οι περιηγητές αυτοί είναι και η περιγραφή της ενδυμασίας των Κρητικών όπως την είδαν και όπως την αποτύπωσαν σε σχέδια και φωτογραφίες εποχής. Και είναι, θεωρώ, στο σημείο αυτό, πολύ χαρακτηριστική και ενδιαφέρουσα -για το πώς βλέπει ένας ξένος τους Κρητικούς- η παρατήρηση τού πρώτου περιηγητή, Tournefort, που -περιγράφοντας την κρητική γαλάζια βράκα των ανδρών- λέγει ότι κάνει τους Κρητικούς «να φαίνονται γελοίοι…», έτσι φαρδιά όπως είναι και όπως ο κάβαλός της κατεβαίνει πολύ πιο κάτω από το κανονικό.
Όπως φαίνεται απ’ όσα προηγήθηκαν, το παρουσιαζόμενο με το σημείωμά μας αυτό βιβλίο τού κ. Δερεδάκη αποτελεί μία σύντομη μεν αλλά πολύ ενδιαφέρουσα μελέτη, που θα μπορούσε άνετα, λόγω και της απλότητας και σαφήνειάς της, να χρησιμοποιηθεί και ως σχολικό βοήθημα σε ανάλογα προς το αντικείμενό της Εκπαιδευτικά Προγράμματα.
Χορηγός της έκδοσης είναι η «Μονάδα Φροντίδας Ηλικιωμένων ΑΓΚΑΛΗ HOMES», λόγω, ασφαλώς, της συγγένειας τού διαπραγματευόμενου θέματος προς την ηλικία των φροντιζομένων από την εν λόγω Μονάδα ατόμων, αφιερώνεται δε με σεβασμό στη μνήμη τής Σοφίας Ηλιάκη, της τελευταίας μεγάλης τερζίνας τής Κρήτης, που κυριολεκτικά ανάλωσε τη ζωή της στη διάδοση, διαφύλαξη και προστασία της κρητικής φορεσιάς ως ενός λαμπρού και μοναδικού κομματιού τού εαυτού μας, της Κρήτης μας και τής πολιτιστικής μας κληρονομιάς και ταυτότητας.
Τα θερμά μου συγχαρητήρια στον εκλεκτό φίλο Νίκο Ι. Δερεδάκη και του εύχομαι από καρδιάς «καλή συνέχεια» στη συγγραφικές του πλοηγήσεις.
www.ret-anadromes.blogspot.com