Θα συνεχίσουμε την αναφορά μας στους γιατρούς που έγραψαν ιστορία στο Ρέθυμνο με αφορμή νέα στοιχεία από τις έρευνές μας.
Για τους Σαουνάτσους είδα κάποτε ένα χαρακτηριστικό ποίημα του Γιώργη Καλομενόπουλου και ομολογώ ότι εντυπωσιάστηκα. Εκτός από τους Βαλαρήδες, φαίνεται πως ο βάρδος του Ρεθύμνου τιμούσε ιδιαίτερα και τους Σαουνάτσους.
Λούγκο, Ανδρέα, Πολύδωρε, Θεμιστοκλή κι ακόμα
Γιώργη πονόψυχε γιατρέ του φτωχοφαμελίτη
Ρεθεμναρχόντοι διαλεχτοί κι αν λιώνετε στο χώμα
ζείτε ακόμα αξέχαστοι για κάθε παλιό σπίτι
Και σεις στολίδια της γενιάς μ’ αισθήματα μεγάλα
Μανώλη ανοιχτόκαρδε και Νίκο αριστοκράτη
κοιτάζω μην περάσετε στα άτια σας καβάλα
μα πάλι τι να καρτερώ που είστε και σεις φευγάτοι.
Περισσότερα για την οικογένεια μου πρόσθεσε η, επίσης σημαντική αλλά λησμονημένη, Αργίνη Φραγκούλη με αφορμή την καταγωγή των Σαουνάτσων από το χωριό της την ιστορική Αμνάτο, πατρίδα και της Δασκαλοχαρίκλειας.
Απ’ όλους, ομολογώ, κέντρισε το ενδιαφέρον μου ο Γιώργης, ο πονόψυχος γιατρός του φτωχοφαμελίτη, όπως αναφέρει ο Γιώργης Καλομενόπουλος. Κι ήθελα να τον γνωρίσουμε στους νεότερους, με αφορμή εξαιρετικά ακόμα δημοσιεύματα, πολύτιμες πηγές, που υπογράφουν οι Γιώργης Εκκεκάκης, Γιάννης Δαλέντζας, Λεωνίδας Καούνης, Σπύρος Λούπης κ.α.
Για τους λαμπρούς αυτούς ιστοριοδίφες, συγγραφείς και αρθρογράφους, ο Γεώργιος Σαουνάτσος ήταν ο αγωνιστής πολιτικός, ο ανάργυρος φιλάνθρωπος, ο πατριώτης, ο επιστήμονας, ο άνθρωπος. Πρόσφερε μεγάλες υπηρεσίες στη Βουλή, στα σχολεία, στον Δήμο, στα Νοσοκομεία.
Η Αργίνη Φραγκούλη μας δίνει κι ένα αντίγραφο του «Μαυρογενείου Βραβείου Κρήτης» που του απονεμήθηκε το 1939.
Ένα χρηματικό βραβείο των 20.000 δραχμών, «δια τας συνεχείς πράξεις βοηθείας υπέρ των πλησίον του και των συμπολιτών του…».
Ο Γεώργιος Σαουνάτσος γεννήθηκε το 1863 και πέθανε στο Ρέθυμνο το 1947. Σε ιδιόγραφο σημείωμά του αναφέρει ότι γεννήθηκε στο Ρέθεμνος και ονομάστηκε Γεώργιος χάριν του θείου του Γεωργίου «του ολοκαυτωθέντος την 9ην Νοεμβρίου 1866 εν Αρκαδίω…».
Ο Σαουνάτσος, μετά το σχολαρχείο, μετεγράφη στο Γυμνάσιο Σύρου, από το οποίο και απεφοίτησε, για να εγγραφεί στη συνέχεια στην Ιατρική Σχολή του πανεπιστημίου Αθηνών που λειτουργούσε στο παλαιό κτήριο στην Πλάκα. Απεφοίτησε το 1886.
Φιλία μέχρι τον θάνατο
Αυτό που αξίζει να σημειωθεί είναι ότι ο Γεώργιος Σαουνάτσος υπήρξε συμμαθητής στο Γυμνάσιο Σύρου του Ελευθερίου Βενιζέλου. Και όχι μόνο συμμαθητής αλλά και φίλος. Η φιλία τους κράτησε μέχρι τον θάνατο.
Κάπου, σχετικά με την επανάσταση του Θερίσσου, βρήκα, μεταξύ άλλων, ότι στο Ρέθυμνο υπέρ των επαναστατών, από τους πρώτους, είχαν ταχθεί ο Γεώργιος Σαουνάτσος και ο Κωνσταντίνος Πετυχάκης.
Ένα χαριτωμένο περιστατικό
Για τη φιλία τους αυτή αναφέρεται ότι κατά την τελευταία πρωθυπουργία του Βενιζέλου (1928-1932), ο Εθνάρχης, περιοδεύοντας στην Κρήτη, στάθηκε και στο Ρέθυμνο φιλοξενούμενος, όπως πάντα στο σπίτι του Μάνου Τσάκωνα. Πόσα δεν έζησε εκείνο το αρχοντικό από τη φωτεινή παρουσία του Βενιζέλου;
Με το που έφθασε η πρώτη του επίσκεψη ήταν στο φαρμακείο του Σαουνάτσου «τον τεκέ του Βενιζελισμού» όπως το έλεγε.
Μπαίνοντας στο φαρμακείο έβγαλε το καπέλο του και απευθυνόμενος στο Σαουνάτσο του λέει:
«Διερχόμενος από το Ρέθυμνο, την Ακρόπολη του Βενιζελισμού, μου είναι αδύνατον να ξεχάσω τον καλύτερο συμμαθητή και φίλο Γιώργη Σαουνάτσο».
Ο γιατρός, αφού χαιρέτισε τον πρόεδρο, του είπε γελώντας:
«Η Ελλάς οφείλει πολλά εις εσέ αλλά και εις εμένα…».
Γελαστός ο Βενιζέλος του πετάει ένα «Χαίρ όλα γιατί».
Τότε ο Σαουνάτσος του υπενθύμισε, ότι μαθητές, στη Σύρο, μια μέρα που κολυμπούσαν στη θάλασσα, ένα χταπόδι άρπαξε τον μικρό Βενιζέλο και τον έσφιγγε με τα πλοκάμια του. Στις φωνές του έτρεξε ο Σαουνάτσος και με το μαχαίρι του αποδέσμευσε τον φίλο του. Ο Βενιζέλος θυμήθηκε το περιστατικό, γέλασε με την καρδιά του, αγκάλιασε και φίλησε τον αγαπημένο του φίλο. Πόσα ακόμα δεν είχαν να θυμηθούν;
Το περιστατικό αναφέρει ο Ιδρυτής του Μουσείου «Ελευθέριος Βενιζέλος» Αντώνιος Ζ. Μακατούνης σε επιστολή του στην εφημερίδα «Κρητική Επιθεώρηση» 21-30 /11/ 1980, σαν προσθήκη σε μια θαυμάσια βιογραφική παρουσίαση που είχε κάνει ο εκλεκτός λόγιος του Ρεθύμνου κ. Λεωνίδας Καούνης.
Επιστρέφοντας στο Ρέθυμνο, ο Γεώργιος Σαουνάτσος εργάστηκε ως γιατρός και φαρμακοποιός. Το φαρμακείο του ήταν στην οδό Αρκαδίου. Το «εργάστηκε» τώρα θεωρείται σχήμα λόγου, αφού ήταν γιατρός των φτωχών και ανήμπορων. Για μια εικοσαετία περίπου εργάστηκε άμισθος γιατρός στο Νοσοκομείο Ρεθύμνου. Σε μια ειδική λίστα στην εφημερίδα «ΠΑΤΡΙΣ» του Ηρακλείου αναφέρεται ότι λαμβάνει άδεια ασκήσεως επαγγέλματος το 1903 με τους:
Ανδρεαδάκη Γεώργιο (Φουρφουράς Αμαρίου).
Βαρδάκη Βαρδή (Σπήλι Αγίου Βασιλείου).
Γαβαλά Ιωάννη (Μαργαρίτες Μυλοποτάμου).
Δάνδολο Ιωάννη Νικόλαο (Ρέθυμνο).
Δημητριάδη Ευγένιο (Ατσιπόπουλο Ρεθύμνου).
Ζωγραφάκη Θεοδόσιο (Επισκοπή Ρεθύμνου).
Θεοδωράκη Εμμανουήλ (Επισκοπή Ρεθύμνου).
Κεφαλογιάννη Νικόλαο (Καστέλλι Μυλοποτάμου).
Κιουρτσιδάκη Εμμανουήλ (Ατσιπόπουλο Ρεθύμνου).
Λαγουδάκη Κωνσταντίνο (Μελιδόνι Μυλοποτάμου).
Λύτινα Κωνσταντίνο (Ατσιπόπουλο Ρεθύμνου).
Μανουσέλη Στυλιανό Γ. (Ρέθυμνο).
Μιστράκη Νικόλαο Κωνσταντίνου (Ατσιπόπουλο Ρεθύμνου).
Μοάτσο Θεμιστοκλή Δημητρίου (Ρέθυμνο).
Παπαδάκη Βασίλειο Γ. (Ρέθυμνο).
Παπαδάκη Σπυρίδωνα Α. (Ρέθυμνο).
Παπαδάκη Στυλιανό Βασιλείου (Ρούστικα Ρεθύμνου).
Παπαδομιχελάκη Μιχαήλ (Αργυρούπολη Ρεθύμνου).
Πατσουράκη Γεώργιος Ι. (Ρέθυμνος).
Πισκοπάκη Γεώργιος Μ. (Ρέθυμνος).
Ρολόη Σταμάτιο (Νευς Αμάρι Αμαρίου).
Ρουκουνάκη Νικόλαο (Ακούμια Αγίου Βασιλείου).
Σαουνάτσο Γεώργιο Εμμανουήλ (Ρέθυμνο).
Σκουλά Βασίλειο (Ανώγεια Μυλοποτάμου).
Τσουδερό Ιωάννη (Ρέθυμνο).
Φραδέλο Κωνσταντίνο (Σπήλι Αγίου Βασιλείου).
Φωτάκη Γεώργιο (Πηγή Ρεθύμνου).
Χατζηγρηγοράκη Γεώργιο Ι. (Ρέθυμνο).
Χατζιδάκη Εμμανουήλ Ιωάννου (Μύρθιος Αγίου Βασιλείου).
Ψαρουδάκη Γεώργιο Εμμανουήλ (Αποδούλου Αμαρίου).
Η αγάπη στο πρόσωπό του από τον απλό κόσμο τον έφερε τρεις φορές στη Βουλή να εκπροσωπήσει το Ρέθυμνο, δυο επί Κρητικής Πολιτείας και μια μετά την Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.
Μπορεί να ήταν γλυκύτατος, μειλίχιος, ευγενικός αλλά αλίμονο αν κάποιος καταφερόταν εναντίον του φίλου του, Ελευθερίου Βενιζέλου. Η περηφάνια του δεν του επέτρεπε να δεχθεί καμιά πρόκληση. Είχε το θάρρος της γνώμης του και υπερασπιζόταν με πάθος τις ιδέες του. Ήταν ο λεβέντης, ο αξιοπρεπής, ο λαμπρός επιστήμονας.
Ο Γεώργιος Σαουνάτσος σφράγισε μια ολόκληρη εποχή με τις επιδόσεις του στον χώρο της επιστήμης και στην προσφορά του σε κάθε τομέα ανάπτυξης του τόπου του.
Πέθανε πάμπτωχος σε υλικά αγαθά αλλά πάμπλουτος σε μνήμη αγαθή.
Προς τιμήν του δόθηκε το όνομά του στην οδό νότια από την οικία Τσουρλάκη προς Καστελλάκια.
Ήταν κι αυτός ένας ξεχωριστός Ρεθεμνιώτης που τον περιγράφει με κάθε λεπτομέρεια σε αφιέρωμά του στον τοπικό τύπο ο κ. Λεωνίδας Καούνης. Ήταν κι αυτός από τους Ρεθεμνιώτες που έδωσαν το κύρος μιας πόλης των Γραμμάτων στο Ρέθυμνο.
Μανόλης Λίτινας: Γιατρός και ευεργέτης του χωριού του
Για τον διαπρεπή επιστήμονα, τον Μανόλη Λίτινα από τη Μέση Ρεθύμνου βρήκα πλήρη στοιχεία στο αρχείο μου από μια παλιά ομιλία σε εκδήλωση.
Ο Μανόλης Λίτινας, ήταν σπουδαίος χειρουργός, μα κυρίως ήταν ένας υπέροχος άνθρωπος.
Οι κοινωνίες του Ρεθύμνου και του Ηρακλείου, όπου διέπρεψε, κρατούν μνήμη αγαθή από τον σημαντικό αυτό επιστήμονα.
Πόσο σπουδαίος άνθρωπος ήταν αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι κατάφερε να σταθεί επάξια πλάι σε μια σύντροφο που έγραψε ιστορία στο νησί.
Μια σημαντική γυναίκα που άνοιξε λεωφόρους στον τομέα της προσχολικής αγωγής. Η αναφορά μας στη σεβαστή αρχόντισσα της εκπαίδευσης κ. Ρούσα Λίτινα με την έντονη προσωπικότητα και την απίστευτη χάρη. Κι όμως καμάρωνε ο γιατρός και με όλες του τις δυνάμεις, τη στήριζε στο δύσκολο και επίπονο έργο της, εκτιμώντας ότι ποτέ δεν του στέρησε το ενδιαφέρον και την αγάπη της.
Γιος εμπόρου από τη Μέση
Ο Μανόλης Λίτινας γεννήθηκε στο χωριό Μέση Ρεθύμνου. Ο πατέρας του Δημήτρης ήταν έμπορος και κατευθείαν απόγονος της ιστορικής οικογένειας. Η μητέρα του Ελένη καταγόταν από τους Κελαϊδήδες της Επισκοπής Ρεθύμνου.
Από νωρίς ο Μανόλης διακρίθηκε στις σπουδές του. Ήταν άριστος μαθητής και ο δάσκαλός του Μανόλης Κουδουμνάκης είχε να το κάνει για την επίδοση του μικρού που έδειχνε ότι θα γινόταν μεγάλος κάποια μέρα.
Γαλουχημένος στις κρητικές παραδόσεις είχε και καλλιτεχνικές ευαισθησίες. Από μικρός έπαιζε λύρα, χόρευε και ήταν πρώτος σε όλες τις κοινωνικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις του χωριού του.
Ακολούθησε η φοίτηση στο Γυμνάσιο, με την ίδια άριστη επίδοση. Επιμελής και φιλομαθής ήταν καμάρι για τους γονείς και τους φίλους του. Από τα εύσημα που έλαβε πρώτα για τις άριστες επιδόσεις του στα μαθήματα ήταν η σημαία. Ήταν σημαιοφόρος σε όλες τις τάξεις και από τους πρώτους που πέτυχε και στην Ιατρική Αθηνών και στην Ανωτάτη Εμπορική.
Εκείνος είχε επιλέξει και δεύτερη σχολή για να εξασφαλίσει μια θέση σε Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα και πέτυχε χωρίς προσπάθεια και στις δύο σχολές επιλογής του.
Χωρίς δεύτερη σκέψη επέλεξε την Ιατρική γιατί του έδινε τα εφόδια να προσφέρει στον πάσχοντα συνάνθρωπο. Παράλληλα εργαζόταν για να στηρίζει την οικογένεια. Δεν του πήγαινε, πρωτότοκος αυτός να αφήνει στον πατέρα του όλα τα βάρη της οικογένειας. Το φιλότιμο του ανδρός ήταν παροιμιώδες.
Στάθηκε καλός γιος αλλά και αδελφός. Μόλις κατάφερε να σταθεί στα πόδια του με τις δικές του δυνάμεις, πήρε μαζί και τα αδέλφια του στην Αθήνα. Πήρε τον Στέλιο που σπούδασε δάσκαλος, τη Ζαχαρένια που τέλειωσε με επιτυχία την οδοντιατρική και τον Γιώργο που έγινε επίσης ένας καλός χειρουργός.
Στάθηκε πλάι τους με αυταπάρνηση φροντίζοντας να μη τους λείπει τίποτα και πήρε ανάσα μόνο όταν τα εξασφάλισε μετά τις σπουδές τους και επαγγελματικά.
Ο Μανόλης Λίτινας μόλις τέλειωσε τις σπουδές του κατατάχτηκε στον στρατό που υπηρέτησε ως έφεδρος αξιωματικός γιατρός στην Κομοτηνή. Η επαγγελματική του δράση στο νοσοκομείο άφησε εποχή. Ήταν ένα από τα χαρακτηριστικά του Λίτινα να κερδίζει τους ανθρώπους με το ήθος, την συνέπεια και την εντιμότητά του.
Με την ολοκλήρωση της θητεία του στο στρατό επιστρέφει στο Ρέθυμνο και αναλαμβάνει καθήκοντα διευθυντή στη χειρουργική κλινική του Νοσοκομείου.
Παράλληλα ιδρύει την κλινική «Ασκληπιός» προσφέροντας πολύ σοβαρό έργο στο νομό μας.
Ήταν όμως φύση ανήσυχη. Δεν άντεχε να μένει στο ίδιο σημείο όσο κι αν η επιτυχία σε κάθε στόχο του ήταν μεγάλη. Έτσι το 1956 μετακινείται στο Ηράκλειο και ιδρύει εκεί παράλληλα μια ακόμα χειρουργική κλινική τον «Άγιο Μηνά».
Η ευτυχία τον συνάντησε στο πρόσωπο μιας χαρισματικής γυναίκας με έντονη προσωπικότητα της Ρούσας Σταύρου Λίτινα εκπαιδευτικό, που με την εξουσιοδότηση του τότε υπουργείου Προνοίας, είχε οργανώσει κρατικούς παιδικούς σταθμούς σε όλη τη χώρα και φυσικά στο Ρέθυμνο. Ο 1ος παιδικός σταθμός που βλέπουμε στην οδό Μοάτσου ήταν επίσης δικό της δημιούργημα.
Ήταν ιδανική για το καθήκον αυτό η εκλεκτή συμπολίτισσα, που με ξεχωριστή αγάπη τη θυμούνται εκατοντάδες Ρεθεμνιωτόπουλα.
Σαν άξια γυναίκα της Κρήτης ήταν πολύτιμη σε όλους τους τομείς δράσης της. Επιτυχημένη κρατική λειτουργός, άριστη σύζυγος και μητέρα, άψογη οικοδέσποινα, ενεργό μέλος της κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής.
Ο Μανόλης καμάρωνε τη Ρούσα του που του χάρισε τρία υπέροχα παιδιά. Τον Δημήτρη χειρουργό κτηνίατρο σήμερα, τον Σταύρο αρχιτέκτονα μηχανικό και Διευθυντή της Σχολής Flamengo στην Αθήνα και την Ελένη νηπιαγωγό.
Αυτή η κόρη μάλιστα αρίστευσε στις εξετάσεις ανθρωπιάς που οργανώνει η ζωή και η σκληρή πραγματικότητα. Αποδείχτηκε μια ατρόμητη ηρωίδα της ζωής με εύσημα την εκτίμηση τον θαυμασμό και την ευγνωμοσύνη της κοινωνίας.
Ευεργέτης του χωριού του
Ο Μανόλης Λίτινας, ενώ διέπρεπε ως επιστήμονας και απολάμβανε την ευτυχία του καλού οικογενειάρχη δεν ξέχασε ποτέ το χωριό του. Οι ανάγκες του τον εύρισκαν πρόθυμο αρωγό.
Με δική του πρωτοβουλία και ενέργειες ασφαλτοστρώθηκε το 1951 ο κεντρικός δρόμος του χωριού Μέση και μπορούσε πλέον το λεωφορείο να σπάει τη συγκοινωνιακή απομόνωση πραγματοποιώντας τακτικά δρομολόγια και συνδέοντας έτσι το χωριό με την πόλη.
Κι όταν ξεκίνησε η τηλεφωνική σύνδεση χωριών και οικισμών του νησιού ο Μανόλης Λίτινας πρωτοστάτησε ώστε να ενταχθεί και η Μέση στο αναπτυξιακό αυτό πρόγραμμα.
Ο γιατρός που είχε πάντα το βλέμμα στο μέλλον, δεν ήθελε να υστερεί το χωριό του σε έργα ανάπτυξης και βοηθούσε με όλες του τις δυνάμεις.
Τραγικός επίλογος δημιουργικής ζωής
Αυτή η υπερδραστηριότητα, η ακούραστη προσφορά στον πάσχοντα συνάνθρωπο, η διαρκής επαγρύπνηση στο βωμό του χρέους, άρχισαν ύπουλα να υποσκάπτουν την υγεία του.
Τα πρώτα προβλήματα φαίνονται αρχές του 1970 κι όσο περνούσε ο καιρός η κατάσταση του γιατρού χειροτέρευε.
Εκεί φάνηκε το ήθος και το σπάνιο ψυχικό μεγαλείο της Ρούσας του. Ενώ είχε τόσο σοβαρά εκπαιδευτικά καθήκοντα αφοσιώθηκε στην νοσηλεία και φροντίδα του συζύγου της με συγκινητική αυταπάρνηση.
Ήταν όαση στο μαρτύριο της αρρώστιας του και ελπίδα παρηγοριάς όποτε η ταλαιπωρία και ο πόνος κλόνιζαν το κουράγιο του. Και ο οδυνηρός ανήφορος κράτησε πολύ. Το μοιραίο επήλθε στις 12 Μαΐου 1993. Μέχρι τότε από την οικογένειά του αντλούσε δύναμη για να αντιμετωπίσει τη μεγάλη του δοκιμασία. Μια άδικη ανταπόδοση της ζωής στο τεράστιο απόθεμα αγάπης και προσφοράς που είχε ξοδέψει αφειδώλευτα για να βλέπει γύρω του ευτυχισμένους ανθρώπους.
Μνήμη αγαθή
Όποιον και να ρωτήσεις ακόμα και σήμερα στο Ρέθυμνο και στο Ηράκλειο από την παλιά φρουρά για τον Μανόλη Λίτινα, τον φημισμένο χειρουργό, θα σου πει πως ήταν λεβέντης και ανθρωπιστής, μεγαλόψυχος και πρωτοπόρος σε κάθε κοινωφελές έργο.
Έτσι τον θυμούνται, οι πάντες που τον γνώρισαν, με αγάπη και ευγνωμοσύνη. Όπως ακριβώς και του άξιζε.
Το αφιέρωμά μας για τους γιατρούς συνεχίζεται…
