Με αργά αλλά αποφασιστικά βήματα, οι γυναίκες διεκδικούν έναν αναβαθμισμένο ρόλο στο χώρο της οικονομίας, διεκδικώντας υψηλές θέσεις στην επιχειρηματική ιεραρχία και στα κέντρα των αποφάσεων.
Διαπιστώνεται όμως ότι ακόμη και σήμερα, η συμμετοχή των γυναικών στα κέντρα λήψης των οικονομικών αποφάσεων αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα πεδία ανισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών στην Ευρώπη. Αυτό μας δείχνουν τα ευρήματα του Σύνθετου Δείκτη Ισότητας, ενός νέου εργαλείου που παρουσίασε πρόσφατα το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων.
H πραγματικότητα κρύβει μερικές πολύ σημαντικές αντιφάσεις. Στην Ευρώπη, οι μορφωμένες γυναίκες υπερτερούν αριθμητικά σε σχέση με τους άνδρες: το 60% των αποφοίτων πανεπιστημίου είναι γυναίκες. Αποδεικνύεται περίτρανα στη μικρή κλίμακα της οικογενειακής καθημερινότητας, αλλά και στη μεγάλη, του δημόσιου και επαγγελματικού στίβου ή της κοινωνικής παρέμβασης, ότι οι γυναίκες διαθέτουν ένα μεγάλο εύρος ταλέντων, σύνθετες διοικητικές και διαχειριστικές ικανότητες που μπορούν να ασκούν σε πολλές, παράλληλες «πίστες».
Ακόμη, αλλεπάλληλες έρευνες δείχνουν καθαρά ότι οι εταιρείες με γυναίκες επικεφαλής έχουν καλύτερα αποτελέσματα κερδοφορίας. Ασκούν ένα είδος ηγεσίας που συνδέεται με μακροπρόθεσμη στοχοθεσία και μεγαλύτερες επενδύσεις σε ανθρώπινους πόρους. Εταιρείες με διοικητικά συμβούλια που αποτελούνται τουλάχιστον κατά το 1/3 από γυναίκες, δείχνουν κέρδη αυξημένα κατά 42%. Στους δε μετόχους, φθάνουν μερίσματα αυξημένα κατά 53%.
Παρόλα αυτά, στην Ευρώπη, λιγότερο από το 3% των εταιριών διευθύνονται από γυναίκες, ενώ η συμμετοχή των γυναικών στα διοικητικά συμβούλια φθάνει στο 11%. Στα βασικά όργανα λήψης αποφάσεων των ευρωπαϊκών οικονομικών θεσμών, μόνον το 17% των στελεχών είναι γυναίκες.
Εγκλωβίζοντας τις γυναίκες σε «δεύτερους» ρόλους, οι κοινωνίες μας μοιραία αυτο-καταδικάζονται σε στασιμότητα. Σήμερα, σε παγκόσμιο επίπεδο, εργάζονται μόλις οι μισές από τις γυναίκες σε ηλικία κατάλληλη για εργασία. Αυτό συνεπάγεται χαμηλότερη οικονομική ανάπτυξη έως και κατά 27% του κατά κεφαλήν ΑΕΠ.
Η εκτίμηση αυτή προκύπτει από πρόσφατη μελέτη του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Κατά τον ΟΟΣΑ, το ήμισυ της αύξησης του ρυθμού απασχόλησης στην Ευρώπη και το 1/4 της οικονομικής ανάπτυξης, οφείλονται στη μείωση του χάσματος μεταξύ ανδρικής και γυναικείας απασχόλησης, που επετεύχθη από το 1995.
Πώς λοιπόν εξηγείται το γεγονός ότι μετά από δύο αιώνες μαζικής εξόδου των γυναικών στην αγορά εργασίας, ο γυναικείος πληθυσμός εξακολουθεί να προσκρούει στην περιβόητη «γυάλινη οροφή»; Ίσως γιατί ο χώρος των επιχειρήσεων και των οικονομικών αποφάσεων παραδοσιακά συνδέεται με το μύθο της αρσενικής υπεροχής. Εκφράζει ακόμη και σήμερα μια διχοτομική αντίληψη των φύλων, μεταξύ αγοράς και οίκου.
Όμως σήμερα, κάτι πρέπει να αλλάξει, γιατί η πραγματικότητα μας στέλνει σήμερα μηνύματα μιας κοινωνίας που υποφέρει από τα αδιέξοδα μιας αντι-λειτουργικής οργάνωσης που υποσκάπτει το μέλλον της.
Στην Ευρώπη, οι γυναίκες βρίσκονται σταθερά σε μειονεκτική θέση στην αγορά εργασίας. Με βάση τους δείκτες για το 2012, όπως καταγράφονται στο Κοινό Πλαίσιο Αξιολόγησης της Στρατηγικής «Ευρώπη 2020», το ποσοστό απασχόλησης για τις γυναίκες ήταν μόνο 62,4%, ενώ για τους άνδρες ήταν 74,6%. Αλλά και το μισθολογικό χάσμα μεταξύ ανδρών και γυναικών για την ίδια εργασία, επιμένει, με μέση διαφορά στο 16%, ακόμη και για τις χώρες του ΟΟΣΑ.
Το έλλειμμα στη γυναικεία απασχόληση έχει εκθετικού τύπου επιπτώσεις στην ανάπτυξη. Μικρό μερίδιο γυναικών στην απασχόληση σημαίνει μειωμένη οικονομική ανεξαρτησία και περιορισμένη συμμετοχή στην κατανάλωση αγαθών και υπηρεσιών. Η διαπίστωση αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική όταν οι γυναίκες σήμερα αποτελούν τη μεγαλύτερη αναδυόμενη αγορά που έχει υπάρξει στον κόσμο, ελέγχοντας περίπου 20 τρισ. δολάρια της συνολικής καταναλωτικής δαπάνης παγκοσμίως.
Για το 2014 η δαπάνη αυτή προβλέπεται να φθάσει τα 28 τρις δολάρια, δηλαδή, πέντε φορές το μέγεθος του ΑΕΠ της Ιαπωνίας, που είναι η τρίτη σε μέγεθος οικονομία του κόσμου. Τα πιο πάνω νούμερα μας αποκαλύπτουν ένα εξαιρετικό δυναμικό ώθησης στην παγκόσμια οικονομία και ανάπτυξη.
Τα νούμερα αυτά όμως είναι γνωστά. Φαίνεται όμως ότι δεν αρκούν για να αφυπνίσουν. Ίσως γιατί θέλουμε να προχωρήσουμε μπροστά, χωρίς όμως να «ξεβολευτούμε», χωρίς να ανατρέψουμε το status quo μιας παλαιολιθικής αντίληψης για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των φύλων.
Αναζητούμε την επιστημονική και τεχνολογική καινοτομία, αλλά μέσα από μια συντηρητική κοινωνική οπτική. Ζητούμε υψηλή ανταγωνιστικότητα, όταν τα προϊόντα και οι υπηρεσίες είτε σχεδιάζονται από άνδρες, είτε σχεδιάζονται με βάση τις ανδρικές ανάγκες, είτε, τέλος, η έξοδος και η πορεία τους στην αγορά εξαρτάται από ανδρικές αποφάσεις. Είναι ενδεικτικό ότι μόνον εννέα στους εκατό Ευρωπαίους προγραμματιστές που παράγουν εφαρμογές λογισμικού, είναι γυναίκες.
Η παρούσα δομή της οικονομίας δεν φαίνεται να είναι σε θέση να αναγνωρίσει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ανερχόμενης γυναικείας αγοράς, η οποία ακολουθεί διαφορετικά καταναλωτικά πρότυπα, συμπληρωματικά με τον άνδρα. Είναι επόμενο ότι οι ανδροκρατούμενες δομές επιχειρηματικής ηγεσίας απευθύνονται αναποτελεσματικά στη γυναικεία διαφορετικότητα και επιπλέον αντιμετωπίζουν τις γυναίκες ως «εξειδικευμένο κοινό». Ας σκεφθούμε τι σημαίνει αυτή η διαπίστωση, όταν οι γυναίκες, είτε εργάζονται εκτός σπιτιού είτε όχι, επηρεάζουν το 80% των αποφάσεων που συνδέονται με αγορές καταναλωτικών αγαθών και υπηρεσιών, από ηλεκτρικές συσκευές και αυτοκίνητα, έως ιατρικές υπηρεσίες.
Καθώς οι εξελίξεις στο επιχειρηματικό γίγνεσθαι είναι ραγδαίες, καθίστανται απαραίτητα νέα πρότυπα επιχειρηματικής διακυβέρνησης, περισσότερο συμμετοχικά και συνεργατικά, που θα επιτρέψουν την πλήρη και ισόρροπη αξιοποίηση όλων των ικανοτήτων και δεξιοτήτων ανδρών και γυναικών. Στα νέα επιχειρηματικά περιβάλλοντα ο διαχωρισμός των φύλων είναι όχι μόνο παρωχημένος, αλλά και αντιπαραγωγικός. Δεν μπορούμε να αναπαράγουμε στεγανά και αγκυλώσεις άλλων εποχών όταν ταυτόχρονα ζητούμε επιχειρηματική καινοτομία από τα στελέχη μας.
Στη Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων έχουμε τοποθετηθεί υπέρ της εφαρμογής μιας σύγχρονης πολιτικής ισότητας με σαφή αναπτυξιακή διάσταση. Πιστεύουμε ότι η ισόρροπη συμμετοχή των γυναικών στην οικονομική ζωή και στην αναπτυξιακή προσπάθεια της χώρας, είναι επείγουσα προτεραιότητα.
Ειδικά για τη δημογραφικά στάσιμη Ευρώπη, που -αντίθετα με ό,τι ίσως φανταζόμαστε- υποφέρει από μια «διαρροή εγκεφάλων» και με θηλυκό πρόσωπο, το ανθρώπινο κεφάλαιο δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται ως αντικείμενο διακρίσεων, αλλά ως πηγή κοινωνικού, πολιτιστικού και υλικού πλούτου.
Η επένδυση στην ισότητα, είναι μια «έξυπνη», πολλά υποσχόμενη επένδυση. Μια επένδυση που, όπως όλα δείχνουν, καθίσταται πλέον υποχρεωτική. Γιατί αν δεν επιτύχουμε στην εμπέδωση μιας ουσιαστικής ισότητας των φύλων, κινδυνεύουμε η Στρατηγική για την Ευρώπη 2020 να αποτελέσει κενό γράμμα, ένα «όραμα» αδιέξοδο.
* Η Βάσω Κόλλια είναι γενική γραμματέας Ισότητας των Φύλων
