Οι δώδεκα ημέρες, που ξεκινούν την παραμονή των Χριστουγέννων και φτάνουν μέχρι την παραμονή των Φώτων, λέγονται Καλαντόφωνα ή Καλικαντζάμερα ή Καλικατζάμερα ή Καλκαντζάμερα ή Καρκανζτάμερα ή Παγανά.
Οι καλικάντζαροι, λένε, κατά την παράδοση, πως εμφανίζονται την περίοδο αυτή των δώδεκα ημερών, επειδή ο νεογέννητος Χριστός είναι αβάπτιστος και τα νερά αβάπτιστα, γι’ αυτό μπορούν και κάνουν ό,τι κάνουν στον κόσμο.
Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, οι καλικάντζαροι κατοικούν στα έγκατα της γης και βγαίνουν/εμφανίζονται στην επιφάνεια την ημέρα των Χριστουγέννων, σαν αερικά, αόρατα στον κόσμο.
Τα δύσμορφα, άτακτα, ενοχλητικά, πονηρά και βλαπτικά αυτά δαιμόνια που προκαλούν μόνο ζημιές και μικροαναστατώσεις στους ανθρώπους, εξαφανίζονται την ημέρα των Θεοφανίων, μετά τον καθιερωμένο αγιασμό των υδάτων.
Ετυμολογία.
Η λέξη καλικάντζαρος προέρχεται από τη σύνθεση των λέξεων, κατ’ άλλους από το καλός + κάνθαρος, κατ’ άλλους από το καλιγώνω (κρητικά καλικώνω= βάζω παπούτσια) + άντζα (κρητικά το αντζί= η γάμπα, η κνήμη, ο μηρός).
Ονόματα των καλικάντζαρων.
Ο απλός λαός μας τους έχει δώσει ονόματα αστεία, ανάλογα με τα κουσούρια που έχει ο καθένας τους, χωρίζοντάς τους σε συμμορίες κατά κάποιο τρόπο, που κάθε μια έχει και το δικό της ηγέτη/αρχηγό. Αρχηγός όλων των συμμοριών είναι ο Μαντρακούκος. Ο σπουδαίος αυτός ηγέτης των καλικάντζαρων, συνήθως τον συναντάμε στις λαϊκές αφηγήσεις και απεικονίσεις να καβαλάει ένα γαϊδούρι ανάποδα. Κατ’ άλλους, αρχηγός όλης αυτής της τρελοπαρέας των πονηρών αερικών είναι ο Κατσιπόδης με το τραγίσιο πόδι του. Μετά απ’ αυτούς ακολουθούν, στην ιεραρχία, ο Κωλοβελόνης που είναι ψηλός και λεπτοκαμωμένος σαν το μακαρόνι, ο Κοψαχείλης με τα τεράστια δόντια του, ο Παγανάς ή Παγανός που σε κάποιες περιοχές πιστεύεται ό,τι είναι κι αυτός αρχηγός και χαρακτηριστικό του είναι τα κουνελίσια του αυτιά. Ακολουθούν ο Παρωρίτης με μια μύτη μακριά σαν προβοσκίδα, ο Στραβολαίμης που συνέχεια στριφογυρίζει, ο Κοψομεσίτης που είναι κουτσός και έχει καμπούρης, ο Γουρλός με μάτια γουρλωμένα σαν μάτια αυγά, ο Τρικλοπόδης με το περίεργο χταποδίσιο χέρι, που λένε πως βάζει τρικλοποδιές στους ανθρώπους, ο Σιφώτης με τη στρογγυλή του μούρη, ο Μαλαγάνας που είναι παμπόνηρος, ο Κουλοχέρης του οποίου το χέρι είναι λειψό, ο Περίδρομος που καταβροχθίζει ό,τι βρει μπροστά του, ο Βραχνάς με μια φωνή βαριά, ο Ξεφτέρης που είναι σαΐνι σ’ όλες τις ζαβολιές που σκαρφίζονται οι καλικάντζαροι, ο Καταχανάς που απ’ την απλυσιά του βρωμά, ο Βατρακούκος που έχει πόδια βατραχίσια και τέλος ο Μαλαπέρδας που δεν κάνει άλλη δουλειά παρά να κατουράει τις σοδιές του κόσμου και να μαγαρίζει τα φαγητά του, ο Πρισκομούρης με τα πρισμένα μάγουλα, κ.α.
Εκτός από τους αρσενικούς καλικάντζαρους υπάρχουν και ελάχιστες γυναίκες καλικαντζαρίνες στο σινάφι τους. Αυτές είναι: η Γελλού που αντί για μαλλιά έχει στο κεφάλι της φίδια και η Τζόντα που έχει τρία πρόσωπα.
Επίθετα των καλικάντζαρων.
Ο απλός λαός μας, με την ικανότητα και το χιούμορ που τον διακρίνει, έχει βρει/βγάζει μέσα από το πλούσιο λεξιλόγιο της ελληνικής γλώσσας μας, ένα σωρό επίθετα για να εκφράσει τη λέξη καλικάντζαρος.
(*Δάνδολος)
