Όπως υποσχεθήκαμε στο προηγούμενο σημείωμα (Ρεθεμνιώτικα Νέα, Πέμπτη 27-3-2014) επανερχόμαστε σε θέματα της εκπαίδευσης της εποχής της Κρητικής Πολιτείας. Υπενθυμίζομε πρώτα ότι η «εικοσιπενταετίς ακμή του διδάσκοντος ενεφορείτο υπό θείου ζήλου», όπως σημειώνει στην αυτοβιογραφία του ο Εμμανουήλ Γενεράλης. Πήρε κατά ένα τρόπο «πατριωτικά» το θέμα της σύστασης για πρώτη φορά και έναρξης της λειτουργίας, το 1885, Γυμνασίου στο Ρέθυμνο. Κατά το πρώτο έτος λειτούργησε υποδειγματικά. Κατά τα επόμενα υπήρξαν σοβαρά προβλήματα, ακόμη και παύση λειτουργίας, λόγω των συνεχών επαναστάσεων εναντίον των κατακτητών. Αρχείο από τα χρόνια αυτά δεν σώζεται. Έτσι, μοναδική πηγή είναι η αυτοβιογραφία του Εμμανουήλ Γενεράλη, ο οποίος τηρούσε ημερολόγιο και φύλαγε έγγραφα πολύτιμα, τα οποία αξιοποίησε στην αυτοβιογραφία.
Ο ίδιος συνέστησε και νυκτερινή σχολή, στην οποία δίδασκε δωρεάν όλες τις ηλικίες, κυρίως θέματα ιστορικά, γεωγραφικά, πατριωτικά, τη γενιά που ανέδειξε τους Μακεδονομάχους…
Αλλά και μετά τον παραγκωνισμό του Ρεθύμνου από την Κρητική Πολιτεία, η οποία ίδρυσε Γυμνάσιο στα Χανιά και στο Ηράκλειο, ενώ στο Ρέθυμνο ίδρυσε «Επταετή Δημοτικήν Σχολήν», ξεσηκώθηκε η Ρεθεμνιώτικη κοινωνία (κατάλληλα καθοδηγούμενη) και ιδρύθηκε Προγυμνάσιο (=Ημιγυμνάσιο) στην πόλη μας. Αξιοσημείωτη είναι η εξής πληροφορία που αντλούμε από την αυτοβιογραφία του Γενεράλη: «Η Ρωσική διοίκησις της πόλεως του Ρεθύμνου δεν εδέχετο να αναγνωρίση και να πληρώνη, Γυμνάσιον (στο Ρέθυμνο)». Υπενθυμίζω ότι ήδη πριν από την Κρητική Πολιτεία η Κρήτη ήταν τμήμα της οθωμανικής αυτοκρατορίας υπό την επιτήρηση των τότε μεγάλων δυνάμεων: Στα Χανιά, η Γαλλία, στο Ρέθυμνο η Ρωσία, στο Ηράκλειο η Βρετανία, στο Λασίθι η Ιταλία-Γερμανία. Για την ίδρυση Γυμνασίου στο Ηράκλειο δεν έφερε αντίρρηση η Βρετανία, ούτε για τα Χανιά η Γαλλία. Η Ρωσία όμως δεν ήθελε Γυμνάσιο στο Ρέθυμνο.
Ας αφήσομε όμως την περίπλοκη πολιτική κατάσταση της Κρήτης, την οποία ξεκαθάρισε – έλυσε η επανάσταση στο Θέρισο από τον Βενιζέλο, σε συνδυασμό με την αλλαγή πολιτικής στην Ελλάδα με πρωθυπουργό τον ίδιο τον επαναστάτη Βενιζέλο, τους νικηφόρους Βαλκανικούς πολέμους, αποτέλεσμα των οποίων ήταν ο διπλασιασμός των εδαφών του ελληνικού κράτους και η ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Ας δούμε τη δράση του Εμμανουήλ Γενεράλη ως «Γενικού Επιθεωρητού της Παιδείας εν Κρήτη» επί μία τριετία (16 Σεπτ. 1909-30 Σεπτ. 1912). Η περίοδος από το 1898 και εξής είναι πολύ ρευστή. Αλλαγές επί αλλαγών γίνονται σε όλα στην Κρήτη. Τα προβλήματα είναι από τη φύση τους περίπλοκα και με τη συνύπαρξη χριστιανών-μουσουλμάνων και εκπροσώπων ξένων δυνάμεων γίνονται περιπλοκότερα. Ίσως το πιο πολύπλοκο από όλα είναι το θέμα της εκπαίδευσης, του οποίου την ευθύνη ανέλαβε ο Γενεράλης το 1909, μετά τον αιφνίδιο θάνατον του Αντώνιου Γιάνναρη, με τον οποίο ήταν σε διαρκή διαμάχη, ακόμη και από τον τύπο.
Με τον προκάτοχό του είχε διαφωνίες τόσο σε γλωσσικά θέματα, όσο και στην εκπαιδευτική πράξη. Όταν λοιπόν ανέλαβε την υψηλότατη θέση του Γενικού Επιθεωρητή, προσπάθησε να εφαρμόσει όσα ο προκάτοχός του, λαμπρός φιλόλογος και συγγραφέας, αλλά γνώστης άλλου εκπαιδευτικού συστήματος -του Αγγλικού- άσχετου με την ιδιοσυγκρασία των Κρητικών «του σοφού κατά τ’ άλλα Γενικού Επιθεωρητού» (Αντωνίου Γιάνναρη).
Παραθέτω σχετικά αποσπάσματα από την αυτοβιογραφία (σελίδα 369 κ.ε.)
– «Συνεκρότησα εν Χανίοις γενικόν εκπαιδευτικόν Συνέδριον του 1910 καθ’ ό εξητάσθη από πάσης πλευράς το εκπαιδευτικόν μας σύστημα και κατέληξαμεν εις τον καθορισμόν δύο εξαετών κύκλων εκπαιδεύσεως, ένα κατώτερον δημοτικόν και ένα ανώτερον μέσης εκπαιδεύσεως». Η διαίρεση αυτή επικράτησε σιγά σιγά στην Κρήτη, επεκτάθηκε σε όλη την Ελλάδα και διατηρήθηκε μέχρι τη δικτατορία των συνταγματαρχών (1967). Τόσο εύστοχη ήταν.
– «Ουδένα πολιτευόμενον εξυπηρέτησα, εις ουδενός την δίωξιν υπεχώρησα… έπραττον μόνον το νόμιμον και το κατά την αντίληψίν μου συμφέρον εις την εκπαίδευσιν».
– «Ήγειρα σταυροφορίαν διδασκαλικήν, διότι δεν εθεράπευον τας αδυναμίας των διδασκάλων, ουδέ συνεφώνουν προς τα παραλόγους αξιώσεις των. Εξεδίωξα εκ του Γραφείου ισχυρούς πολιτευόμενους…».
– «Την τριετίαν (1909-1912) αφιέρωσα υπέρ της δημοτικής εκπαιδεύσεως και υπέρ του τέως σχεδόν περιφρονημένου Δημοδιδασκάλου και παρίου ως (=περιφρονημένου) εκλαμβανομένου».
– «Πρώτα πρώτα εφρόντισα οι μακράν της κατοικίας των δημοδιδάσκαλοι να επανέλθωσιν εις τα χωρία των ή τουλάχιστον εις τας επαρχίας των, δια να εξυπηρετούνται τα υλικά των συμφέροντα, μέγας συντελεστής εις την προκοπήν πάσης υπηρεσίας. Ένεκα λόγων καθαρούς κομματικών είχον εκσφενδονισθή από της μιάς επαρχίας εις την άλλην της Κρήτης, από του ενός νομού εις τον άλλον πλείστοι διδάσκαλοι».
– «Εισηγήθην την συγκρότησιν διδασκαλικών Συνεδρίων εις κέντρα της Κρήτης προσκαλουμένων πάντων των δημοδιδασκάλων να μετέχωσι. Από Καστελλίου Κισάμου μέχρι Ιεραπέτρας συνεκρότησα περί τα δέκα. Εγίνετο εισήγησιν υπ’ εμού και ηρμηνεύετο ο σκοπός των Συνεδρίων, εγίνοντο δε υπό των δοκιμοτέρων πτυχιούχων διδασκάλων υποδειγματικαί διδασκαλίαι επί διαφόρων μαθημάτων».
– «Προσεκάλεσα εις εξεταστικήν δοκιμασίαν τους άνευ πτυχίου προσωρινούς διδασκάλους» (ορίστηκε μεγάλη προθεσμία, δόθηκε κατάλογος με χρήσιμα για την προετοιμασία παιδαγωγικά βιβλία)… «διεξήχθησαν αι εξετάσεις κανονικώτατα, αλλά δεν έλειψαν τα παράπονα… υπό των μη θελόντων να εργάζωνται…» (Τότε σχεδόν υβρίσθη και προπηλακίσθη ο Γενεράλης, αλλά όσοι εξετάσθηκαν και εβελτίωσαν τη θέση τους τον ευγνωμονούσαν).
– «Διευθυνταί των πολυθεσίων σχολείων ετοποθετήθησαν πτυχιούχοι των Διδασκαλείων. Αυτοί εκάλουν άπαξ της εβδομάδος τους υποδεεστέρους διδασκάλους και τους εδίδασκον διδακτικήν ψυχολογίαν και τους έκαμναν υποδειγματικάς διδασκαλίας. (Η επαγγελματική ωφέλεια των διδασκάλων ήταν μέγιστη).
– «Και δια τους διευθυντάς των εξαταξίων σχολείων εμελετήθη και επεχειρήθη… να διορίζωνται μόνον ύστερα από δοκιμασίαν» (όπως συνέβαινε στην ελεύθερη Ελλάδα). Αντέδρασαν οι ενδιαφερόμενοι, με δημοσιεύματα στο συνδικαλιστικό όργανο των διδασκάλων (ασπίς) με την υποστήριξη -και υποκίνηση- από κάποιους Επιθεωρητές, υφιστάμενους του Γενεράλη.
– «Εφαρμόσθη η αποκεντρωμένη (πέραν των τεσσάρων Επιθεωρητών) επιθεώρησις των δημοδιδασκάλων… από τους διευθυντάς των κεντρικών σχολείων… καθένας επιθεωρούσε μέχρι δέκα σχολεία, κατά το ήμισυ της Τετάρτης, το οποίον αφήνετο ελεύθερον διά τον σκοπόν τούτον».
Αυτά τα απορρέοντα από την κοινή λογική και σωστικά για το διδασκαλικό επάγγελμα μέτρα έλαβε ο Εμμ. Γενεράλης, τα οποία, για όποιον γνωρίζει τι θα πει εκπαίδευση και επιθεώρηση του εκπαιδευτικού, είναι απαραίτητες προϋποθέσεις για τη λειτουργία κάθε σχολείου όχι μόνο τότε στην Κρήτη ή στην υπόλοιπη Ελλάδα, αλλά και σήμερα σε κάθε σχολείο, πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης σε κάθε χώρα του πλανήτη γη.
Και εις μεν τις άλλες χώρες του πλανήτη γη εφαρμόζεται κάποια μορφή αξιολόγησης του εκπαιδευτικού στην τάξη, ενώ στη χώρα μας, δεν γίνεται καμιά αξιολόγηση τώρα και τριάντα χρόνια. Απίστευτο, αλλά αληθινό. Εντοπίζεται, δε μόνο στα δημόσια σχολεία, για τα οποία πολλοί κόπτονται (Στα ιδιωτικά της Ελλάδας αξιολογούνται κάθε ώρα οι εκπαιδευτικοί). Μήπως έφτασε η ώρα να γίνουν στην πρωτοβάθμια (και δευτεροβάθμια) εκπαίδευση (τηρουμένων των αναλογιών) όσα επιχείρησε και πέτυχε (παρά τις αντιδράσεις) ο αναμορφωτής του διδασκαλικού έργου στην Κρήτη Εμμανουήλ Γενεράλης;
Μην ξεχνούμε ότι ο ίδιος υποστήριξε ότι «Το έργον του εκπαιδευτικού είναι το τιμιώτατον των έργων».
* Ο Θεόδωρος Πελαντάκης είναι φιλόλογος
