Ο βίος και η πολιτεία του Δημητρίου Καλλέργη

Πως τα φέρνει η τύχη και προσωπικότητες που διαδραμάτισαν ρόλο και στη διεθνή σκηνή έλκουν την καταγωγή από τον τόπο μας μόνο στην καλή μοίρα του Ρεθύμνου μπορεί να αποδοθεί.

Για τον Δημήτριο Καλλέργη ξέρουμε αρκετά; Τι μας έχουν δώσει ως τώρα οι διάφορες πηγές για να γνωρίσουμε τον άνδρα;

Αν επαναλαμβάνονταν κάποια σίριαλ της καλής εποχής της ΕΡΤ, θα σχηματίζαμε την εντύπωση ενός γοητευτικού αξιωματικού που δεν μπόρεσε να αντισταθεί στη γοητεία του ούτε μια βασίλισσα.

Οι έχοντες και κατέχοντες ιστορική γνώση θα σταθούν στον ξεσηκωμό της 3^ης Σεπτεμβρίου που μας έδωσε το πολυπόθητο σύνταγμα και που κυρίαρχη μορφή της ήταν ο Δημήτριος Καλλέργης.

Είναι γεγονός ότι ο Δημήτριος Καλλέργης που αναφέρεται σε σημαντικές στιγμές της σύγχρονης ιστορίας έζησε βίο μυθιστορηματικής πλοκής και ιδιαίτερα στο Άργος πολλά περισσότερα θ’ ακούσεις γι’ αυτόν παρά στο Ρέθυμνο.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.

Ποιος ήταν στην πραγματικότητα ο πολυθρύλητος αυτός άνδρας;

Γεννήθηκε το 1803 στο Ρέθυμνο και ήταν γόνος της επιφανέστατης και ιστορικής οικογένειας του Μυλοποτάμου.

Γνωστές οι καταβολές από την κάθοδο των αρχοντόπουλων του Βυζαντίου, την εξέλιξη των Φωκάδων αρχικά και Καλλέργηδων στη συνέχεια στη διάρκεια της Βενετοκρατίας και άξιον απορίας πως κατάφερνε κάθε Καλλέργης με τα έργα και τις ημέρες του να αποτελεί ο ίδιος σημαντικό κεφάλαιο της ιστορίας μας.

Ο Δημήτριος έμεινε ορφανός από πατέρα σε μικρή ηλικία και στάλθηκε νεαρός στη Ρωσία κοντά στον υπουργό εξωτερικών του τσάρου, Νέσελροντ, ο οποίος από κάποιες πηγές εμφανίζεται ως θείος του. Αφού ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές του, μετέβη στην Βιέννη με σκοπό να σπουδάσει ιατρική. Εγκατέλειψε τις σπουδές του για να συμμετάσχει στην ελληνική επανάσταση και στις 19 Ιανουαρίου του 1822 αποβιβάστηκε μαζί με τους συγγενείς του, Εμμανουήλ και Νικόλαο Καλλέργη και τον αξιωματικό Βαλιανό στην Ύδρα, προσκομίζοντας μαζί τους πολεμοφόδια αξίας εκατό χιλιάδων ρουβλίων και μια συστατική επιστολή του Ιγνατίου Ουγγαροβλαχίας.

Ο Δημήτρης το 1825 βρίσκεται στο Άργος, προερχόμενος από την Κρήτη, επικεφαλής 700 περίπου Κρητικών.

Αργότερα συμμετείχε στην εκστρατεία του Καραϊσκάκη στη Ρούμελη όπου διακρίθηκε. Τον Οκτώβριο του 1826 έλαβε μέρος στην αποτυχημένη επίθεση του Φαβιέρου κατά της Θήβας (είχε σταλεί ως ενίσχυση από τον Καραϊσκάκη) στις 30 Ιανουαρίου 1827 πολέμησε στη νικηφόρα μάχη της Καστέλλας όπου είχε σημαντική συμβολή και στις 20 Φεβρουαρίου υπερασπίστηκε σθεναρά τη θέση των Τριών Πύργων, την οποία κατέλαβαν εν τέλει οι Οθωμανοί, έχοντας όμως υποστεί αρκετές απώλειες. Κατά την καταστροφική για τα ελληνικά στρατεύματα μάχη του Ανάλατου, κατά την οποία διετέλεσε αρχηγός των Κρητικών πολεμιστών πιάστηκε αιχμάλωτος λόγω τραυματισμού. Οι Τούρκοι είδαν σαν μεγάλη ευκαιρία την αιχμαλωσία του Δημητρίου να τον διαπραγματευθούν. Πλήρωσαν τελικά οι συγγενείς του από τη Ρωσία 70.000 γρόσια ως λίτρα για την απελευθέρωσή του, όμως στο διάστημα των διαπραγματεύσεων και για να πιέσουν την κατάσταση περισσότερο οι Τούρκοι του είχαν κόψει ήδη το ένα αφτί. Χρημάτισε υπασπιστής του Φαβιέρου, του Καποδίστρια και αργότερα του πρώτου βασιλιά της Ελλάδας, Όθωνα.

Όπως είναι γνωστό το όνομά του συνδέθηκε ιδιαίτερα με την επανάσταση της 3^ης Σεπτεμβρίου 1843, γιατί πρωτοστάτησε με το Μακρυγιάννη στο κίνημα για την παραχώρηση Συντάγματος εκ μέρους του βασιλιά. Ο Καλλέργης ήταν τότε διοικητής του Ιππικού με το βαθμό του Συνταγματάρχη.

Αργότερα, παραιτήθηκε από τον στρατό και υπηρέτησε ως πρεσβευτής της χώρας μας στο Παρίσι και Λονδίνο. Διετέλεσε και Υπουργός των Στρατιωτικών επί κυβερνήσεως Αλέξ. Μαυροκορδάτου. Είχε εκλεγεί πληρεξούσιος και στις δύο εθνοσυνελεύσεις (1843 και 1862) καθώς επίσης και βουλευτής (1856-59).

Από τις καρμικές σχέσεις του Δημητρίου Καλλέργη ήταν η Σοφία Ρέντη, κόρη του Θεοχαράκη Ρέντη, μια σπάνιας καλλονής γυναίκα που γίνεται αφορμή να τιμάται ιδιαίτερα ο δικός μας ήρωας και στο Άργος.

Η Σοφία δεν ήταν διάσημη μόνο για τη σπάνια ομορφιά της αλλά και για τη μόρφωση και τα πλούτη της. Επόμενο ήταν να αποτελεί μήλον της έριδος μεταξύ των σημαντικότερων νέων της περιοχής. Την ερωτεύτηκε παράφορα ο ήρωας του αγώνα και γιος του μεγιστάνα της Κορινθίας Σωτήρη Νοταρά, Ιωάννης Νοταράς. Ωραίος ως αρχαίος θεός, γενναίος, πλούσιος και με το αξίωμα του στρατηγού, γνωστός με τον χαρακτηριστικό τίτλο Αρχοντόπουλο, αποτελούσε τον ιδανικό σύζυγο για την χαριτόβρυτη κόρη του Θεοχαράκη Ρέντη. 

Ο Θεοχαράκης ή Θεοχάρης Ρέντης θα πρέπει να προσθέσουμε στο σημείο αυτό, ήταν προεστός της Πελοποννήσου και Φιλικός (Κόρινθος 1778 – Τρίκαλα 1825), ενώ διετέλεσε και μέλος της Γερουσίας της Πελοποννήσου (Μάιος 1821).

Όμως και άλλος Νοταράς, ο Παναγιωτάκης ερωτεύτηκε την Σοφία. Κι αυτός σημαντικός. Αντιστράτηγος κι αργότερα υπασπιστής του Όθωνα. Για την καρδιά λοιπόν της ωραίας Σοφίας, ξέσπασε πόλεμος μεταξύ των δύο αντεραστών. Το 1826, κάηκε δυο φορές το Σοφικό και το πανέμορφο δάσος των πεύκων της Σολυγείας, η Ζάχολη, η Καστανιά, η Λαύκα και άλλες περιοχές ενώ σκοτώθηκαν περίπου 2000 Κορίνθιοι. 

Νικητής από τον ολέθριο εμφύλιο και άδικο πόλεμο, βγήκε ο Ιωάννης Νοταράς. Μνηστεύθηκε την Σοφία αλλά δεν πρόλαβε να κάνει το γάμο. Σκοτώθηκε στο Φάληρο, μαζί με τον Γεώργιο Καραϊσκάκη, στην φονική μάχη του Φαλήρου.

Ο Δημήτριος Καλλέργης ήταν φίλος και συμπολεμιστής του μνηστήρα της. Εκείνη γοητεύτηκε αμέσως από τον Καλλέργη κι ας είχε μόνο ένα αυτί.

Παντρεύτηκαν και αποτέλεσαν ένα πολύ ευτυχισμένο ζευγάρι Ιστορικό έμεινε το σπίτι τους στο Άργος, το γνωστό Καλλέργειο, όπου σήμερα στεγάζεται το Μουσείο Άργους. Μετά το θάνατό του Δημητρίου και συγκεκριμένα από το 1869 εγκαθίσταται οριστικά στο σπίτι αυτό η άλλοτε πανέμορφη Σοφία Ρέντη, όπου και πέθανε το 1893 σε ηλικία 90 ετών.

Ο Στρατηγός Καλλέργης και η σύζυγός του Σοφία απέκτησαν μία κόρη την Καρλότα κι ένα γιο. Ο γιος τους Μανώλης ήταν άριστος αξιωματικός και σπουδαίος κιθαρίστας, αλλά ερωτεύτηκε την αυτοκράτειρα της Γαλλίας Ευγενία. Αυτός ήταν και ο λόγος που τον ανάγκασαν να επανέλθει στην Ελλάδα. Ο Μανώλης ήταν ο τελευταίος ένοικος του ιστορικού σπιτιού. Έζησε εκεί μέχρι το θάνατό του (1909).

Αξίζει να δούμε τώρα τους σημαντικότερους σταθμούς στην πολιτική ζωή του Δημητρίου Καλλέργη.

Το 1854 κατά την περίοδο του Κριμαϊκού πολέμου χρημάτισε υπουργός Εξωτερικών αλλά και Στρατιωτικών στην επιβαλλόμενη από τους Αγγλογάλλους κυβέρνηση Μαυροκορδάτου (το ονομαζόμενο και από τους Έλληνες «Υπουργείο Κατοχής»). Μάλιστα, μέχρι την άφιξη του, ευρισκόμενου στο εξωτερικό, Μαυροκορδάτου, ο Καλλέργης, έχοντας την αμέριστη συμπαράσταση των γαλλικών στρατευμάτων Κατοχής, ασκούσε ο ίδιος την εξουσία ως δικτάτορας.

Η συγκεκριμένη κυβέρνηση κάλεσε όλους τους αξιωματικούς που συμμετείχαν στα επαναστατικά κινήματα σε Θεσσαλία, Ήπειρο και Μακεδονία να επιστρέψουν στην Ελλάδα, ενώ με προσωπική απαίτηση του Καλλέργη παύτηκαν οι υπασπιστές του Όθωνα, Γενναίος Κολοκοτρώνης, Σπυρομήλιος, Μαμούρης και Γαρδικιώτης Γρίβας και τέθηκε σε διαθεσιμότητα ο μέχρι πρότινος υπουργός στρατιωτικών Σκαρλάτος Σούτσος.

Στη διάρκεια της υπουργίας του Δημητρίου Καλλέργη, σχηματίστηκε με δική του πρωτοβουλία για πρώτη φορά στην Ελλάδα ένα πρωτόλειο πυροσβεστικό σχήμα, η διλοχία των πυροσβεστών. Τον Σεπτέμβριο του 1855, σοβαρό επεισόδιο του Καλλέργη με το βασιλικό ζεύγος είχε ως επακόλουθο την πτώση της κυβέρνησης Μαυροκορδάτου.

Με την αποχώρησή του από την κυβέρνηση επέστρεψε στο Παρίσι όπου έπειτα από αίτηση της γαλλικής κυβέρνησης ορίστηκε πρέσβης. Τον Δεκέμβριο του 1860 κλήθηκε από τον Όθωνα για να σχηματίσει κυβέρνηση, πρόταση την οποία ο ίδιος απέρριψε και το 1866, μετείχε στη βραχύβια (κράτησε δύο ημέρες) κυβέρνηση Βούλγαρη ως υπουργός Στρατιωτικών. Κατά τα μέσα του 1866 επέστρεψε στην Ελλάδα έχοντας διοριστεί σταυλάρχης του βασιλιά Γεωργίου. Μάλιστα πρότεινε στον βασιλιά να του αναθέσει το υπουργείο Εξωτερικών υποστηρίζοντας πως με τη βοήθεια των κυβερνήσεων της Γαλλίας και της Ιταλίας θα ήταν σε θέση να πραγματοποιήσει το όραμα της Μεγάλης Ιδέας, όμως δεν έγινε πιστευτός από τον Γεώργιο. Το καλοκαίρι του ίδιου έτους εξελέγη από τους Κρητικούς αρχηγός της επανάστασής τους, ο ίδιος όμως με επιστολή του τον Σεπτέμβριο αποποιήθηκε τη θέση λόγω προβλημάτων υγείας.

Τον Ιανουάριο του 1867 διορίστηκε πρέσβης της Ελλάδας στις ΗΠΑ, όμως κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του αρρώστησε στο Παρίσι με αποτέλεσμα να επιστρέψει στην Αθήνα όπου και απεβίωσε στις 8 Απριλίου 1867 από ημιπληγία. Η κόρη του Καρλότα παντρεύτηκε τον Ανδρέα Κουντουριώτη.

Σπουδαία μορφή όπως διαπιστώνουμε και ο Δημήτριος Καλλέργης. Και μια ακόμα αφορμή για τους Καλλέργηδες να αισθάνονται υπερήφανοι για την πολυσήμαντη οικογένειά τους.

Μεγάλη Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαιδεία, τ. Δ’, Αθήναι, 1929.