Ήρωας της Επανάστασης του 1821 ήτανε και ο ηρωικός αρματωλός Μοναχός καπετάν Μητροφάνης, που γεννήθηκε το έτος 1798 στον Άγιο Ιωάννη (Χλιαρό) Αμαρίου Ρεθύμνου.
Ο Μητροφάνης είχε πλούσια δράση στην περιοχή της Αμπαδιάς με δικό του σώμα πολεμιστών. Σε μια απ’ αυτές αναφέρεται από τον ιστορικό Ι. Δ. Μουρέλλο, όπου μαζί με τους Καλομενόπουλο και Θεοδωράκη και λίγους πολεμιστές, συγκρατούσαν, ώσπου να φθάσουν βοήθειες, τους 4.000 Τούρκους του Κάστρου, με τον Μπαϊρακαγασή Τσιλιβόμπαση, που πήγαιναν για τη μάχη του Μοναστηρακίου, που έγινε 9 και 10 Φεβρουαρίου του 1822. Με τους πολεμιστές του πήγε επίσης και πολέμησε στην Πελοπόννησο, κατά του Ιμπραΐμ Πασά, από το έτος 1824-1827. Όταν επέστρεψε συνέχισε τη χαΐνικη δράση του, αλλά τελικά σκοτώθηκε σε ενέδρα από τους Τούρκους Αμπαδιώτες, το έτος 1829, σε ηλικία μόλις 31 ετών, πλησίον της Ιεράς Μονής Ασωμάτων. Δυστυχώς όμως ο Μητροφάνης δεν καταγράφηκε όπως έπρεπε ή μάλλον «ξεχάστηκε» από τους ιστορικούς.
Ο γιατρός Γεώργιος Εμμ. Ανδρεδάκης, που γεννήθηκε στον Φουρφουρά Αμαρίου το έτος 1860, στις σελίδες 16-19 του βιβλίου του με τίτλο: Ιστορικά Σημειώματα Ρέθυμνο 1926, αφιερώνει ειδικό κεφάλαιο με θέμα: ΑΡΜΑΤΩΛΟΙ και ειδικότερα: ΚΟΥΦΑΚΙΔΕΣ, ΑΝΥΦΑΝΤΙΣ, ΜΗΤΡΟΦΑΝΗΣ και γράφει κατά λέξη, για τον Μητροφάνη: «Μεταξύ των λησμονηθέντων ή αγνοηθέντων είναι και ο ηρωικώτατος αρματωλός και αρχηγός Μητροφάνης καταγόμενος εκ του χωρίου Άγιος Ιωάννης Αμαρίου. Ούτος προ του 1821 είχε διαπράξει πολλά κατά των γιαννιτσάρων και κατατρομάξει αυτούς ως αρματωλός. Οι Γιαννιτσάροι μανιωδώς επεδίωκον την καταστροφήν του, νομίσας δε ότι θα ηδύνατο να προφυλαχθή ασφαλέστερον από τας κατ’ αυτού ενέδρας των εγένετο μοναχός εν τη Μονή των Ασωμάτων χωρίς και πάλιν να εγκαταλίπη το όπλον του. Κατά δε την Επανάστασιν του 1821 πολλά εξετέλεσεν ανδραγαθήματα εν Κρήτη διατηρών ίδιον σώμα πολεμιστών. Ότε δε ο Ιβραήμ Πασσάς παρελάμβανεν εκ Κρήτης Τούρκους εθελοντάς (καλοντζίδες) δια την Πελοπόννησον, ο Μητροφάνης με τους επιλέκτους άνδρας του μετέβη εις Πελοπόνησον λαβών μέρος εις πολλάς μάχας κατά των Τούρκων μέχρι του 1827 διαμένων εις Πελοπόννησον. Μετά την λήξιν δε του αγώνος εκεί επανήλθεν εις Κρήτην. Μόλις δε είχε φθάσει εις Μονήν Ασωμάτων πληροφορηθέντες οι εν Ηρακλείω Αμπαδαίοι την άφιξίν του τα μέγιστα εθορυβήθησαν. Αμέσως δε εις διαβούλια απεφάσισαν την εξαφάνισίν του.
Δι ο ανέθεσαν εις Αμπαδιώτας να μεταβώσιν εις την επαρχίαν Αμαρίου ότε η Επανάστασις ευρίσκετο εν υφέσει ως μυστική Ζουρίδα και να κατορθώσωσι να φονεύσωσι τον Μητροφάνην υποσχόμενοι μεγάλας αμοιβάς εάν φέρωσι την κεφαλήν του εις Ηράκλειον. Φθάσαντες οι εξ Ηρακλείου με την εντολήν αυτήν Αμπαδαίοι πλησίον της Μονής εκρύβησαν εις κατάλληλον θέσιν αναμένοντες καθ’ ας είχον πληροφορίας την εμφάνισιν του Μητροφάνη όστις χωρίς να γνωρίζει τι ενέπεσεν ανύποπτος εν τω μέσω της ενέδρας. Ότε τον πυροβολούσιν εκ του όπισθεν δι ομοβροντίας μόλις δε επρόφθασε και έπεσε εις τους βάτους του παρακειμένου ρύακος και εξέπνευσεν. Αλλά το όπλον το οποίον έφερε επαρουσιάζετο υπεράνω ως να εσκόπευε δι ο επί πολλήν ώραν εδίσταζον να τον πλησιάσωσι φοβούμενοι μήπως ήτο ζωντανός. Αφού δε επείσθησαν ότι είχε πεθάνει πηγαίνουν και κόπτουν την κεφαλήν του, την οποίαν έθηκαν εντός σάκκου. Τρέχοντες δε εν σπουδή φθάνουν εις το χωρίον Άγ. Ιωάννην της καταγωγής του, όπου ιδόντες γυναίκας συνηθροισμένας ανέσυρον εκ του σάκκου την κεφαλήν και επιδεικνύοντες έλεγον: «Γνωρίζετε κυράδες αυτήν την κεφαλήν». Η δυστυχής μήτηρ του Μητροφάνους παρατυχούσα εκεί απήντησε κραυγάζουσα: «Ποιος σκύλοι δεν γνωρίζει την κεφαλήν του παιδιού του; Μα τι θαρρείτε; πως εσκοτώσετε τον Μητροφάνη θα χαθή η Χριστιανότης; όχι δεν χάνεται». Σπεύσαντες δε έφερον το τρόπαιόν των εις Ηράκλειον όπου οι Τούρκοι επανηγύρισαν δια το γεγονός. Τοιούτον μαρτυρικόν θάνατον έλαβε και ο πεφημισμένος αυτός και ένδοξος αρματωλός και Αρχηγός.
Ο Μητροφάνης καίτοι δεν αναφέρεται υπό των ιστορικών αφήκεν μνήμην αθάνατον. Αλλ’ οι αναφερόμενοι ούτοι αποτελούσι πολλαστημόριον των εν όπλοις δρασάντων αγωνιστών και λησμονηθέντων πλην τα αποτελέσματα τα δια του χυθέντος τιμίου αυτών αίματος επιτευχθέντα μένουσιν εσαεί αθάνατα.» Αυτά τα στοιχεία είναι τα πρώτα, που καταγραφήκανε για τον Μητροφάνη, κατά πάσα πιθανότητα από μαρτυρίες Αϊγιαννιωτών της εποχής και άλλων κατοίκων της περιοχής, που ζήσανε κοντά στα γεγονότα. Δυστυχώς, σε κανένα σημείο της καταγραφής αυτής δεν αναφέρεται βαφτιστικό όνομα ή επίθετο του Μητροφάνη, σε αντίθεση με τους Κουφάκιδες από το Θρόνος και Ανυφαντίδες από το Βυζάρι.
Από την έρευνά μου εξάλλου, που αποτυπώθηκε στο κείμενο σχετικής εισήγησής μου στο 11ο Κρητολογικό Συνέδριο και παρουσιάστηκε στο Ρέθυμνο το έτος 2011, δεν προέκυψε το βαπτιστικό όνομα και το επώνυμο του Μητροφάνη ή κάποιο άλλο στοιχείο, που να οδηγεί στην οικογένεια που έχει τη ρίζα.
Πιθανόν το βαπτιστικό όνομα του Μητροφάνη να ήτανε Μιχαήλ και του δόθηκε το μοναχικό όνομα Μητροφάνης, προερχόμενο από το αρχικό γράμμα του βαπτιστικού του ονόματος, όπως συνηθίζεται στο μοναχικό βίο. Μητροφάνης είναι όνομα σύνθετο: «μήτηρ+φαίνομαι». Όνομα Οικουμενικών Πατριαρχών και άλλων διαπρεπών προσωπικοτήτων της Εκκλησίας.
Αυτά όλα βέβαια, δεν αναιρούνε και σε καμιά περίπτωση δεν αμφισβητείται, ο τόπος καταγωγής του ο Άγιος Ιωάννης Αμαρίου, η γενναιότητά του, η δράση του και το φρικτό τέλος της ζωής του.
Εκτιμώ ότι, είναι πολύ πιθανό ο Μητροφάνης, να είχε λάβει μέρος και στη μάχη του Αγίου Ιωάννη τον Ιούνιο του 1821.
Στον Μοναχό Καπετάν Μητροφάνη, στιχούργησα τον Μάρτιο του 2009 και αφιερώνω τους παρακάτω στίχους:
Γροικάτε για τον ήρωα, που ’λέγαν Μητροφάνη,
Γέννημα θρέμμα τσ’ Αμπαδιάς, απού τον Άι Γιάννη.
Ήτον κι αυτός απ’ τσι πολλούς, απού αγωνιστήκαν,
για λευτεριά και για πρεπειά κι όμως εξεχαστήκαν.
Είχε χαΐνικη ζωή, σωστός επαναστάτης,
αρματωλός εις την ψυχή, της εποχής αντάρτης.
Το σκλαβωμένο το λαό δεν άντεχε να βλέπει,
να κάθεται στο σβέρκο του το Τούρκικο μιλέτι.
Επαναστάτης φλογερός, είχε κατατρομάξει,
τσι Γενιτσάρους τσ’ Αμπαδιάς ελόγιαζε να σφάξει.
Στο Μαναστήρι κλείστηκε, απού ’ναι στσ’ Ασωμάτους
κι εντύθηκενε Μοναχός με κάμποσους νομάτους.
Από ’κεί δα ’πολέμανε τα Τούρκικα φουσάτα,
μα με την Επανάσταση επήρεν άλλη στράτα.
Πήρεν τα παλικάρια του κι ούλα του τα φυσέκια,
πήγε στη Πελοπόννησο κι έρριξ’ αστροπελέκια.
Μέσα στη μάχη του Μωριά ο Μητροφάνης μπήκε
και τον Πασά τον Ιμπραήμ κακός μπελάς τον βρήκε.
Γύρισε στον Ασώματο, με δόξα και με χάρη,
μα τη ζωή του η Τουρκιά ήθελε να του πάρει.
Ενέδρα του εστέσανε σε Μυστική Ζουρίδα,
την κεφαλή να κόψουνε είχαν κρυφήν ελπίδα.
Γενίτσαροι της Αμπαδιάς ήσαν εντολοδόχοι,
το Μητροφάνη σκόπευαν στου τουφεκιού τη λόχη.
Πισώπλατα του ’παίξανε κι έπεσε σ’ ένα ρυάκι,
μα το τουφέκι του ορθό ’στάθηκε σ’ έν’ αυλάκι.
Αφού ’δανε κι από ’δανε πως τον εθανατώσαν,
εις το ρυακάκι του λαγκού σιγά σιγά ’σιμώσαν.
Την κεφαλή του ’κόψανε και τηνε ντορμπαδιάζουν,
στον Άι Γιάννη φτάνουνε κι αρχίξαν να φωνιάζουν.
Κυράδες, τη γνωρίζετε την κεφαλήν ετούτη;
εις τσ’ Ασωμάτους έπεσε με μιας με το μπαρούτι.
Κι γι έρμη μάννα ως τσ’ είδενε, ευθύς τσι καταράται
και με μυριόστομη φωνή σ’ αυτούς απηλογάται :
«Ποιος, σκύλοι, τον εσκότωσε, το γιο μου Μητροφάνη;
το αίμα του η λευτεριά αγίασμα θα κάνει».
Σκύλοι, θα το πλερώσετε κι η Χριστιανοσύνη,
όσο κι αν τη πληγώνετε, η σπίθα τζη δε σβήνει.
Στον ένδοξο κι αρματωλό, ήρωα Μητροφάνη,
η προτομή του να στηθεί πρέπει στον Άι Γιάννη.
Με βάσει τα προαναφερθέντα επίσημα στοιχεία προτείνω:
1ο. Να καθιερωθεί η 20η Ιουνίου, τοπική Εθνική εορτή τόσο για το τοπικό διαμέρισμα του Αγίου Ιωάννη, όσο και για ολόκληρο το Δήμο Αμαρίου, ως πρώτη μάχη της επανάστασης του 1821 στην περιοχή Αμαρίου.
2ο. Να τοποθετηθεί μαρμάρινη τιμητική πλάκα, ενδεικτική της Επανάστασης του 1821, με σχετικό περιεχόμενο, στην είσοδο του χωριού (Κακόβολο) και συγκεκριμένα, εντός του ήδη διαμορφωμένου αύλειου χώρου του παλαιού Δημοτικού Σχολείου.
Τιμή και δόξα στον Αμαριώτη χαΐνη καπετάν Μητροφάνη, στο Μοναχό και ήρωα του Αϊ Γιάννη.
Τιμή και δόξα στους ήρωες αγωνιστές επαναστάτες, της ένδοξης νικηφόρας μάχης του Αγίου Ιωάννη στο Αμάρι, στο Βαλτέτσι της Κρήτης.
Πηγές:
- Γιάννης Γρυντάκης, φιλόλογος ιστορικός, επίτιμος σχολικός σύμβουλος Φιλολόγων. Η επανάσταση του 1821 στο Ρέθυμνο (Αποσπάσματα συνέντευξης στην Εύα Λαδιά, από την ταινία της «Ώρα λευτεριάς»)
2α. Γιώργος Παπαστεφανάκης. Η Επανάσταση του 1821 και η τουρκοκρατούμενη Κρήτη («Πατρίς» 28/5/2009) (Αναφέρεται … στο Αμάρι Ρεθύμνου).
β. Κρήτη Αφιερώματα. Η «λησμονημένη» Επανάσταση του 1821 στην Κρήτη 25.03.2015 (Αναφέρεται… ταυτόχρονα στο Αμάρι Ρεθύμνου)
γ. Εμμ. Σ. Λαμπρινάκη, Γεωγραφία της Κρήτης, Ρέθυμνο 1890, σελ 65, 66 (Δεν αναφέρονται Αμπαδιώτες, φονευθέντες μόνο 22 Τούρκοι)
δ.Δ. Ι. Μουρέλλος, 1950, σ.322-3 (Αναφέρονται στο ίδιο κείμενο 200 και 300 Αμπαδιώτες, καθώς και Ψαροσμαήλης και Κουντουροσμαήλης)
ε. Ι. Δ. Μουρέλλος. Ιστορία της Κρήτης, Ηράκλειο 1931 σελ. 454-455 (Αναφέρονται Τούρκοι και όχι Αμπαδιώτες με 22 νεκρούς Τούρκους)
στ. «Σφακιά – Η Ρίζα της Κρήτης» Ιερώνυμος Ν. Βούρβαxης (Δεν αναφέρει σε ποιον Άγιο Ιωάννη).
- Κρήτη. Το αφιέρωμα, Νομός Ρεθύμνης. Τοπικές ιστορίες σελίδα 27
- Ι. Δ. Μουρέλλος. Ιστορία της Κρήτης, Ηράκλειο 1931 σελ. 561 – 562
- Γ. Ε. Ανδρεδάκης, Ιστορικά Σημειώματα, ………… Ρέθυμνο 1926, σελ.16-19
- Ονοματολόγιο. Η ιστορία των ονομάτων «Μητρο < μήτηρ + φάνης < φαίνομαι». Όνομα Οικουμενικών Πατριαρχών και άλλων διαπρεπών προσωπικοτήτων της Εκκλησίας.
