Η πρόσφατη απώλεια του Νίκου Μουτσόπουλου έχει βαρύνουσα σημασία για το Ρέθυμνο. Ως μελετητής της Παλιάς Πόλης αποτύπωσε με ακρίβεια το μνημείο αυτό, το διερεύνησε σε βάθος, το αγάπησε και πρότεινε λύσεις αρχιτεκτονικές, αρχαιολογικές, νομικές και λειτουργικές για την ανάδειξη και την ένταξή του στη σύγχρονη ζωή ως βασικού αναπτυξιακού μοχλού του τόπου μας.
Τιμώντας τη μνήμη του κορυφαίου αυτό επιστήμονα και σημαντικού ανθρώπου παρακαλώ να μου επιτραπεί να αναφέρω ένα δείγμα από τη θεμελιώδη εργασία του για την Παλιά μας Πόλη αρχίζοντας από την αρχή.
Η απόφαση του Δήμου για τη διάσωση και ανάδειξη της Παλιάς Πόλης διατυπώθηκε για πρώτη φορά στις 15 Φεβρουαρίου του 1968 σε σύσκεψη των εκπροσώπων των παραγωγικών τάξεων που συνεκάλεσα στο παλιό Δημαρχείο, όπως έχω πει και άλλη φορά. Το επόμενο βήμα ήταν η εξασφάλιση μιας πίστωσης για την εκπόνηση της σχετικής Μελέτης, ώστε τα τεθεί το θέμα από το ξεκίνημά του σε επιστημονική βάση, πρόβλημα τεράστιο σε μια εποχή που ένας Υπουργός μου χαρακτήρισε τα θέματα διάσωσης Ιστορικού Κέντρου ως «ραπανάκια για την όρεξη». Τελικά έπεισα τους αρμόδιους και εξασφάλισα πίστωση 500.000 δραχμών για τον σκοπό αυτό, περί το 1970.
Εκείνο τον καιρό ο ΕΟΤ είχε εγκρίνει ένα Πρόγραμμα δημιουργίας σε υπάρχοντα σπίτια τουριστικών δωματίων, το ιστορικό των οποίων ελπίζω να γράψω, και είχε στείλει στο Ρέθυμνο δύο αρχιτέκτονες ως επιβλέποντες. Ο ένας ήταν ο Γεώργιος Ζερβός, με το ν οποίο συζήτησα τον σχεδιασμό μου για την Παλιά Πόλη. Αυτός με έφερε σε επαφή με τον Νίκο Μουτσόπουλο, καθηγητή της Πολυτεχνικής Σχολής Θεσσαλονίκης, ως τον πιο ειδικό επί του θέματος και ακολουθώντας τις νόμιμες διαδικασίες τους ανέθεσα τη Μελέτη Προστασίας και Ανάδειξης της Παλιάς μας Πόλης.
Η Μελέτη υπερέβη κάθε προσδοκία. Εδώ πρέπει να διευκρινίσω ότι συνεργάτες του Νίκου Μουτσόπουλου στην έρευνα αυτή ήταν ο Γεώργιος Ζερβός, η Ιωάννα Στεριώτου και μεγάλη ομάδα τελειόφοιτων φοιτητών και ότι οι αναφερόμενοι στον τοπικό Τύπο Τόνια Μοροπούλου, καθηγήτρια του Μετσόβειου Πολυτεχνείου, και Ιάκωβος Γκανούλης, καθηγητής της Πολυτεχνικής Σχολής Θεσσαλονίκης εκπόνησαν εντελώς διαφορετικές Μελέτες που τους ανέθεσε νομίμως ο Δήμος μας για την Παλιά Πόλη, για τα υλικά κατασκευής του φρουρίου η πρώτη και για την Αντιπλημμυρική Προστασία ο δεύτερος.
Η Μελέτη Προστασίας και Ανάδειξης της Παλιάς Πόλης αποκάλυψε τον ιστορικό, αισθητικό και τουριστικό πλούτο της. Ενδεικτικά αναφέρω ότι περιέλαβε μεταξύ πολλών άλλων στοιχείων:
1. Αναπτύγματα όλων των δρόμων με την υφιστάμενη κατάσταση και πρόταση για την αποκατάσταση των όψεων.
2. Διάγραμμα με τον χαρακτηρισμό των κτισμάτων με διάκριση σε ανθεκτικά, ουδέτερα και ασυμβίβαστα.
3. Σχέδιο Γενικής Διάταξης με Ακάλυπτους χώρους, Χώρους Στάθμευσης, Οδούς συνεχούς κυκλοφορίας, Οδούς περιοδικής κυκλοφορίας, Πεζόδρομους κλπ.
4. Διάγραμμα Αναθεωρήσεως του Ρυμοτομικού Σχεδίου.
5. Διάγραμμα Ζωνών Χρήσεων Γης.
6. Διάγραμμα Κυκλοφοριακού.
7. Διάγραμμα απαλλοτριώσεως κτισμάτων.
8. Διάγραμμα Μνημείων.
9. Διάγραμμα Ερειπίων.
10. Διάγραμμα Ειδικού Οικοδομικού Κανονισμού με εναλλακτική πρόταση και Όρους Δόμησης.
11. Εμβαδομέτρηση όλων των ιδιοκτησιών, αν θυμούμαι καλά.
12. Διάγραμμα ανάδειξης του Ενετικού Λιμανιού (υφιστάμενη κατάσταση και πρόταση αποκατάστασης).
13. Διάγραμμα αποκατάστασης των κτισμάτων γύρω από τη Loggia.
14. Πρόταση για Πλατείες Μικρασιατών, Ηρώων, Βασ. Γεωργίου, Βιβυλάκη κλπ.
15. Προτάσεις για τη διαμόρφωση ολόκληρων οικοδομικών τετραγώνων.
16. Προτάσεις για αντιπυρική προστασία κλπ.
Ακολουθούσε ένας ολόκληρος τόμος για τα Προτεινόμενα μέτρα εφαρμογής με εξέταση κάθε παραμέτρου του θέματος και εκτίμηση Κόστους – Ωφέλειας. Θα ήταν ατελείωτη η συνοπτική έστω περιγραφή του.
Η όλη Μελέτη είναι ένα μνημειώδες επιστημονικό έργο, που κατηύθυνε τα βήματα του Δήμου και τον αναπτυξιακό σχεδιασμό του. Προς τιμής του σπουδαίου αυτού επιστήμονα και ανθρώπου παραθέτω ένα πολύ μικρό δείγμα σχεδίων από ελάχιστα κεφάλαια της τεράστιας σε μεγέθη και αξίας Μελέτης του.
Και μια ακόμη ανάμνηση: Όταν ο Νίκος Μουτσόπουλος και η ομάδα του εκπονούσε τη Μελέτη Προστασίας και Ανάδειξης της Παλιάς Πόλης, ετοίμαζε ο αοίδιμος παπά Μιχάλης Σταυριανάκης τη Μελέτη για την εκκλησία των 4 Μαρτύρων. Τον συμβούλευσα να τη θέσει υπ’ όψη του και αυτός τη βελτίωσε και επί πλέον σχεδίασε τις σιδεριές της τζαμόπορτας ως εικονογραφίες. Η μνήμη του μένει εκεί υπό τη σκέπη των 4 Μαρτύρων.
* Ο Δημήτρης Ζ. Αρχοντάκης είναι τ. δήμαρχος Ρεθύμνης
