H αναφορά μας σε προσωπικότητες όπως του αοιδίμου Αρχιεπισκόπου Αυστραλίας Στυλιανού είναι φυσικό να μας προκαλεί δέος και μεγάλο αίσθημα ευθύνης. Γιατί δεν ήταν απλά ένας φωτισμένος Ιεράρχης αλλά μια τιτάνια πνευματική μορφή που ευτυχώς υπάρχουν οι κατάλληλοι να αξιολογήσουν την τεράστια και πολύπτυχη προσωπικότητά του.
Περιμένουμε ανυπόμονα το αφιέρωμα που ετοιμάζει ο εκλεκτός συμπολίτης μας κ. Μιχάλης Τζεκάκης από τους πλέον αρμόδιους να μας ξεδιπλώσει όλες τις πτυχές του μακαριστού Αρχιεπισκόπου.
Εμείς θα τον αποχαιρετήσουμε μέσα από τις μνήμες ανθρώπων που τον έζησαν και τον θεωρούσαν πάντα φίλο της καρδιάς. Ένας από αυτούς ήταν ο Μπάμπης Πραματευτάκης ο γνωστός μουσικοσυνθέτης.
Συντετριμμένος από το θλιβερό άκουσμα μας είπε:
«Από μέρες τώρα είχαμε με τη σύζυγό μου την έγνοια του αξέχαστου φίλου. Γιατί ο Στυλιανός ήταν στη συνείδησή μας ένας πολύτιμος οικογενειακός φίλος. Είχαμε καιρό να πάρουμε νέα του κι είχαμε έντονη ανησυχία. Ήταν σπουδαίος ο Στυλιανός ο αλησμόνητος φίλος μου.
Δεν θυμάμαι να σας πω τι μας έφερε πρώτη φορά κοντά. Είχαμε πάντως τελειώσει το σχολείο. Εγώ έκανα τις μουσικές σπουδές μου κι εκείνος φοιτούσε στη θεολογική σχολή της Χάλκης. Είχαμε διαφορά ηλικίας κατά δυο χρόνια. Εκείνος ήταν μικρότερος. Γεννήθηκε στις 29 Δεκεμβρίου 1935, Ιούνιο του 1933 εγώ.
Συναντιόμαστε εκεί στο χωριό του το Άδελε, στο ήρεμο περιβάλλον που δημιουργούσαν οι ατέλειωτοι ελαιώνες. Καθόμαστε κάτω από μια ελιά και μιλούσαμε για όλα όσα απασχολούν τους νέους. Αν και διαφωνούσαμε σε αρκετά ζητήματα πάντα βρίσκαμε πεδίο συνεννόησης μέσα από την Τέχνη. Έγραφε εξαιρετικά. Μια μέρα μου έδωσε να διαβάσω ένα ποίημά του που αναφερόταν σε λύκους που μπήκαν στα πρόβατα. Είχε μια τόσο συγκλονιστική αλληλουχία νοημάτων που πήρα το χαρτί με έντονη τη διάθεση να ντύσω την ποίηση με νότες. Και πρέπει να σας πω ότι για χρόνια πολλά το είχαν στο πορτοφόλι μου και κατά καιρούς το έβγαζα και το ξανακοίταζα. Τόση εντύπωση μου είχε κάνει.
Είχα λοιπόν την ευκαιρία να γνωρίσω πρώτα τον ποιητή. Ο τρόπος σκέψης του με ενθουσίαζε. Είχε ένα αγωνιστικό φρόνημα που μερικές φορές με ξάφνιαζε ευχάριστα όμως.
Όταν μου μίλησε πρώτη φορά για την απόφασή του να φορέσει το ράσο ομολογώ ότι ξαφνιάστηκα. Δεν μπορούσα να τον φανταστώ εγκλωβισμένο σε δογματικούς κανόνες Τον είχα ήδη φανταστεί να διαπρέπει στην ποίηση και εν γένει στη λογοτεχνία. Με τα φτερά της ανυπόμονης νιότης τον φανταζόμουν μέχρι και ακαδημαϊκό. Οι αντιρρήσεις μου τον έκαναν να χαμογελάσει. Και τότε άρχισε να μου μιλά για τους στόχους του. Δεν ήθελε να «βολευτεί», δεν επεδίωκε μια απλή αποκατάσταση με την ιεροσύνη. Ονειρευόταν να αποκτήσει εφόδια που θα τον έφερναν σε ψηλά έδρανα κι εκεί θα μπορούσε να φέρει μεγάλες αλλαγές στον κλήρο απαλλάσσοντάς τον από απαρχαιωμένους κανόνες που αγνοούσαν την ανθρώπινη πλευρά των κληρικών. Εκείνος ήθελε να έχουν οι ιερείς περιθώρια να υπηρετούν τον Θεό αλλά χωρίς να υποχρεώνονται σε θυσίες που τελικά δεν βοηθούσαν στην πνευματική τους τελείωση. Ακόμα και στην αμφίεση ονειρευόταν αλλαγές κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες.
Τα αναφέρω αυτά επειδή πρόσφατα άκουσαν να γίνονται συζητήσεις για τα θέματα αυτά. Ο Στυλιανός από τότε τα είχε επισημάνει και μάλιστα ευελπιστούσε σε μια δική του παρέμβαση για την επίλυση αυτών των απλών καθημερινών θεμάτων που δικαιολογούσε η αδύναμη ανθρώπινη φύση.
Με είχε επηρεάσει ομολογώ με όσα μου έλεγε και ομολογώ ότι κάποια στιγμή εμπνεύστηκα και του έγραψα ένα «εφύμνιο» θα έλεγα. Προπορευόμαστε και οι δυο των γεγονότων όπως θα αντιλαμβάνεστε. Όταν όμως ήρθε να με αποχαιρετήσει αποφασισμένος να προχωρήσει στο σκοπό του έτοιμος για χειροτονία μόνο τότε συνειδητοποίησα ότι δεν αστειεύεται. Και θύμωσα πολύ. Τόσο μάλιστα που έσκισα τις σημειώσεις του εφυμνίου.
Ο Στυλιανός αποδείχτηκε με το χάρισμα και της ενόρασης. Το διαπίστωνα μαθαίνοντας τα νέα του. Όσα ονειρευόταν τα πραγματοποιούσε.
Σε μια συναυλία που έδινα στη Βόννη τα έφερε η τύχη να συναντηθούμε. Είπαμε πολλά πίνοντας έναν καφέ. Και μόνο τότε πείστηκα ότι ο φίλος μου ακολουθούσε όχι τη μοίρα του αλλά τους στόχους του και μάλιστα με ευπρέπεια, αξιοπρέπεια και ακλόνητη πεποίθηση ότι κάτι θα πετύχει.
Κάπου με τρόμαζε ο ευθύς χαρακτήρας του. Ο Στυλιανός δεν μπορούσε να προσποιηθεί για να γίνει αρεστός. Αληθινός ήταν πάντα κι έτσι παρέμεινε.
Κάποιες φορές έφθανε στα άκρα. Τάραζε λιμνάζοντα νερά. Έτσι όμως τιμούσε την ηρωική του καταγωγή».
Στον ίσκιο ενός ηρωικού πατέρα
Μια τεράστια ιστορική κληρονομιά βάραινε στους ώμους του μακαριστού Αρχιεπισκόπου. Κι όπως ακούγαμε τον κ. Μπάμπη Πραματευτάκη ήρθαν στη μνήμη εκείνα τα συγκλονιστικά γεγονότα που σημάδεψαν τα παιδιά χρόνια του Στυλιανού.
Ο πατέρας του ήταν από τους πρώτους που συνέλαβαν οι ναζί μπαίνοντας στο Άδελε για τα αντίποινα που είχαν προγραμματίσει. Έπρεπε το χωριό να πληρώσει για την ενεργό συμμετοχή των κατοίκων στη Μάχη της Κρήτης.
Ο πατέρας Στυλιανός Χαρκιανάκης ακολούθησε τους δημίους του μαζί με τους άλλους συγχωριανούς που είχαν συλληφθεί εκείνη τη μοιραία μέρα του Ιουνίου 1941.
Φύση απροσκύνητη όμως προσπαθούσε να σκεφτεί τρόπους απόδρασης. Είναι η εμβληματική μορφή που ύμνησε η ποίηση του Σπύρου Τ. Λίτινα και ο χρωστήρας του Δρουδάκη. Ο ήρωας που ενώ έσκαβε κατ’ εντολή των δημίων του τον τάφο του εκεί στη Σαρακίνα κάποια στιγμή γύρισε το φτυάρι και χτύπησε τον στρατιώτη που τον επόπτευε. Έπειτα έδωσε ένα σάλτο κι προσπάθησε να ξεφύγει στην κατηφόρα. Εκεί τον βρήκαν οι σφαίρες του αποσπάσματος και τον σκότωσαν. Έμεινε θρύλος κι ένα όνομα τιμής στην επιτύμβια πλάκα όπου και όλοι οι εκτελεσθέντες.
Ο Αρχιεπίσκοπος Αυστραλίας ποτέ δεν ξέχασε τον ήρωα πατέρα του και σε όλη του τη ζωή κατάφερε με τον αγέρωχο χαρακτήρα του να μην τον ντροπιάσει.
Ο κ. Μπάμπης Πραματευτάκης στάθηκε πολύ στον ποιητή Στυλιανό Χαρκιανάκη.
«Είχε τόση μουσικότητα ο στίχος του μας είπε καταλήγοντας. Διάβαζα κι ένοιωθα την ανάγκη απλά να μεταφέρω στο χαρτί τη μελωδία που έβγαινε από εκείνο τον πλούτο των διανοημάτων.
Είχα όμως πάντα αγωνία για το αποτέλεσμα. Δεν ήταν κάτι συνηθισμένο η ποίηση του ακριβού μου φίλου. Και σε μια εκδήλωση, αφού η εξαιρετική μας καλλιτέχνιδα κα Φέφη Βαλαρή είχε ερμηνεύσει ένα από τα τραγούδια που είχα γράψει σε ποίησή του τον είδα να χαμογελά. Ξεπέρασες αυτό που ήθελα να δώσω μου είπε. Και μου έσφιξε το χέρι συγκινημένος».
«Πλούσιος ο αμητός»
Για τον ποιητή όμως Στυλιανό Χαρκιανάκη έχει γράψει μια πραγματεία για ν’ ακριβολογούμε ο πανεπιστημιακός κ. Γιάννης Πυργιωτάκης. Και αναφέρει μεταξύ άλλων.
«Πλούσιος ο αμητός. Πάνω από τριάντα οι ποιητικές συλλογές, στο ενεργητικό του Αρχιεπισκόπου. Και βέβαια δεν είναι μόνον η ποσότητα. Αυτό που μετρά είναι η ποιότητα. Έχω στα χέρια μου την ποιητική συλλογή «Ο Βαθμός της Εκπλήξεως» (Εκδόσεις ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ, 2001). Και είναι όντως μέγας ο βαθμός της εκπλήξεως που αισθάνομαι συλλαβίζοντας προσεκτικά με όλες μου τις αισθήσεις την ποίηση του ιερωμένου ποιητή από τη μια σελίδα στην άλλη, από το ένα ποίημα στο άλλο. Ύψιστη η τελειότητα.
Ένας βαθιά ερωτικός ποιητής με έναν καθολικό Παπαδιαμαντικό ερωτισμό, που, όπως και στον κυρ-Αλέξανδρο, διαχέεται παντού και διαπερνά τα έμψυχα και τα άψυχα αυτού του κόσμου και συνθέτει ποιήματα μοναδικά, για τα πάντα. Γιατί στην ψυχή του ιερωμένου ποιητή δεν φαίνεται να υπάρχουν μικρά και μεγάλα, σημαντικά και ασήμαντα. Μέσα στον δικό του κόσμο, κόσμος το κάθε πράγμα. Ένας μικρόκοσμος το κάθε πλάσμα, καθόλου υποδεέστερος του άλλου κόσμου, του κόσμου του άπειρου.
Εκεί που τα πράγματα παύουν να προκαλούν τη δική μας αίσθηση, λειτουργεί η ευαισθησία του ποιητή, ανακαλύπτει τις λειτουργικές σχέσεις, τις συνέχειες και τις ασυνέχειες μεταξύ των πλασμάτων και συνθέτει ποιήματα για τα χαμένα, τα ματαιωμένα και τα απρόσμενα. Κι όποιος διαβάζει την «Δεντρόμορφη Παναγία», δεν μπορεί παρά να αισθανθεί πως για τον ποιητή φαίνεται να κατοικεί μέσα στο κάθε πλάσμα ο ίδιος ο Δημιουργός. Αντιλαμβάνεται ο προσεκτικός αναγνώστης πως στην εσώτερη αντίληψη του ιερωμένου ποιητή Δημιουργός και δημιούργημα συμπίπτουν, γιʼ αυτό δεν υπάρχουν μικρά και μεγάλα, υπάρχουν μόνο δημιουργήματα. Γιατί «οι χυμοί της ζωής κυκλοφορούνε συγχρόνως/ αλληλέγγυα σ’ όλο το σώμα της δημιουργίας».
Ένας γνήσιος «Κρητίκαρος»
Από τα μεγάλα προνόμια του αοίδιμου Αρχιεπισκόπου ήταν η συμπόρευση πνευματικά με σημαντικούς ανθρώπους και η σχέση ζωής που ενέπνεε με τους περισσότερους.
Επικοινωνήσαμε χθες με έναν ακόμα από τους επιστήθιους φίλους του τον κ. Γιώργο Αναγνωστάκη. Είναι γνωστό πως αδιαφορώντας για την απόσταση ο κ. Αναγνωστάκης εύρισκε πάντα χρόνο να επισκεφθεί το φίλο του. Και είχε την ευκαιρία να περάσει χρόνο μαζί του εκεί στη μακρινή Αυστραλία αρκετές φορές.
Έδειχνε κι αυτός συντετριμμένος μετά την απώλεια αυτή…
«Τι να σας πω; αναρωτήθηκε όταν του ζητήσαμε να μοιραστεί μαζί του τις μνήμες που τον συνδέουν με τον Άγιο Αυστραλίας.
Υπάρχουν άλλοι που είπαν περισσότερα. Όπως ο Βασίλειος Γοντικάκης αυτός ο γίγας του πνεύματος. Είχε αποκαλέσει «Κρητίκαρο» τον Στυλιανό κι αυτό εκφράζει πιστεύω το θαυμασμό που ένοιωθε κι άλλος κόσμος εκτός Κρήτης για τον σπουδαίο μας Ιεράρχη…».
Μια πορεία γεμάτη δράση
Γνωστή η πορεία του Στυλιανού μέχρι την ανώτατη βαθμίδα της Ιεραρχίας που τον αξίωσε ο Θεός.
Σπούδασε θεολογία στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, από όπου αποφοίτησε το 1958. Χειροτονήθηκε διάκονος το 1957 και ιερέας το 1958. Ολοκλήρωσε τις μεταπτυχιακές του σπουδές στη συστηματική θεολογία και τη φιλοσοφία της θρησκείας στη Βόννη της Γερμανίας, από το 1958 έως το 1966. Στους διδασκάλους του συμπεριλαμβανόταν ο Καρδινάλιος Γιόζεφ Ράτσινγκερ, ο οποίος αργότερα έγινε ο Πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ’. Έγραψε τη διατριβή του στην ιδέα πως η Ορθόδοξη Εκκλησία κατείχε το αλάθητο όταν ενεργούσε από κοινού με συνοδικότητα (π.χ. τα Οικουμενικά Συμβούλια). Τη περίοδο αυτή, η ιδέα του αλάθητου φαινόταν πως ανήκε αποκλειστικά στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία και ήταν εντελώς ξένη στην Ορθόδοξη.
Το 1965, ενώ ολοκλήρωνε τις μεταπτυχιακές του σπουδές, ανακηρύχτηκε καθηγητής Θεολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Το 1966 ορίστηκε ηγούμενος στη Μονή Βλατάδων στη Θεσσαλονίκη. Ήταν ιδρυτικό μέλος, στη συνέχεια αντιπρόεδρος και εν τέλει πρόεδρος, του Πατριαρχικού Ινστιτούτου Πατερικών Μελετών στη μονή. Από το 1969 έως το 1975, δίδαξε συστηματική θεολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Το 1970, εξελέγη Τιτουλάριος Μητροπολίτης Μιλητουπόλεως (ενώ παρέμενε στην Ιερά Μονή Βλατάδων) ως έξαρχος υπεύθυνος για θέματα που απασχολούσαν τη βόρεια Ελλάδα και το Άγιον Όρος.
Το 1975, ο Στυλιανός Χαρκιανάκης εξελέγη Αρχιεπίσκοπος Αυστραλίας και Έξαρχος Ωκεανίας. Κατέχοντας αυτή τη θέση, συμμετείχε σε αρκετούς διαλόγους μεταξύ της Ορθοδοξίας και άλλων Χριστιανικών ομάδων. Η πλέον περίοπτη θέση που κατείχε ήταν αυτή του αντιπροέδρου του θεολογικού διαλόγου με τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, αλλά και ως αντιπρόεδρος με τις Αγγλικανικές εκκλησίες.
Δίδαξε θεολογία και πνευματικότητα στο Πανεπιστήμιο του Σίδνεϊ από το 1975 έως το 2019. Το 1986, αναγορεύθηκε ο πρώτος κοσμήτορας της Θεολογικής Σχολής του Αγίου Ανδρέα. Επίσης, κατείχε τη θέση του διδάκτορα στη Συστηματική Θεολογία.
Το 1973, του απονεμήθηκε το Διεθνές βραβείο Χέρντερ. Επίσης του απονεμήθηκε το Βραβείο Ποίησης από την Ακαδημία Αθηνών το 1980, ως ένας αξιοσημείωτος ποιητής με εκτενή βιβλιογραφία. Το 1985 αναγορεύθηκε επίτιμος διδάκτωρ από το Πανεπιστήμιο του Λούμπλιν στην Πολωνία. Ποιήματά του μελοποίησε ο Μπάμπης Πραματευτάκης και ο Κώστας Τσικαδέρης. Το 2014 αναγορεύθηκε επίτιμος διδάκτορας του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Κρήτης.
Καθώς ετοιμάζαμε το μικρό αφιέρωμα στον πολυσήμαντο Ιεράρχη σκεφτόμασταν πως θα ένοιωθε ο ιδρυτής των «Ρεθεμνιώτικων Νέων» Γιάννης Χαλκιαδάκης που τον συνέδεε στενή φιλία με τον Αρχιεπίσκοπο Αυστραλίας, αν ζούσε σήμερα κι ετοίμαζε τον αποχαιρετισμό του.
Σίγουρα θα μας κοιτούσε πίσω από τα γυαλιά του με κείνο το χαρακτηριστικό βλέμμα όταν ήθελε να κρύψει τη συγκίνησή του. Και θα μας έλεγε σίγουρα, καθώς τον ήξερε τόσο καλά: «Πώς τον κατάφερε ο χάρος αλήθεια αυτόν τον περήφανο κληρικό που τίμησε το ράσο του όσο κανένας;».
