Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας σήμερα

Η Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 10 Οκτωβρίου, με στόχο την ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης για τα λεγόμενα ψυχικά νοσήματα ή νοητικές δυσλειτουργίες, όπως η κατάθλιψη, οι αγχώδεις διαταραχές, οι διαταραχές σκέψης και προσωπικότητας (πχ. σχιζοφρένεια), οι γνωσιακές διαταραχές (πχ. Αλτσχάιμερ) ή οι διαταραχές λόγω χρήσης ναρκωτικών ουσιών.

Οι ειδικοί κάνουν λόγο για μία παγκόσμια «επιδημία» ψυχικών διαταραχών, επικαλούμενοι τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (Π.Ο.Υ.), που πήρε την πρωτοβουλία το 1994 μαζί με την Παγκόσμια Ομοσπονδία Ψυχικής Υγείας για την καθιέρωση της Παγκόσμιας Ημέρας Ψυχικής Υγείας. Τα ποσοστά που αναφέρουν, σοκάρουν: Η κατάθλιψη σε παγκόσμιο επίπεδο επηρεάζει περισσότερα από 350 εκατομμύρια άτομα όλων των ηλικιών σε όλο τον κόσμο, με άμεση προοπτική να εξελιχθεί στη δεύτερη αιτία θανάτου! Ο αριθμός των σχιζοφρενών ξεπερνά τα 25 εκατομμύρια, ενώ εκείνων που υποφέρουν από διαταραχές λόγω αλκοολισμού τα 95 εκατομμύρια! Και πάει λέγοντας…

Με δεδομένο ότι ο Π.Ο.Υ. προσδιορίζει την Ψυχική Υγεία ως «μια κατάσταση συναισθηματικής ευεξίας, στην οποία το άτομο είναι ικανοποιημένο από τα προσωπικά του επιτεύγματα, μπορεί να εργαστεί παραγωγικά και είναι σε θέση να προσφέρει στην κοινότητα», οι παράγοντες κακής ψυχικής υγείας που ενοχοποιούνται είναι το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, τα σωματικά προβλήματα, η απομόνωση, η ανεργία ή το εργασιακό στρες, τα δεινά του πολέμου, ο ρατσισμός σε όλες του τις μορφές, η ανασφάλεια και ο εκφοβισμός και γενικά οι αρνητικές συνθήκες του στενότερου και ευρύτερου περιβάλλοντος. Θα πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι τα ποσοστά εκδήλωσης ψυχικής ασθένειας κατά τη περασμένη δεκαετία της «οικονομικής κρίσης» αυξήθηκαν θεαματικά.

Η προστασία ή προαγωγή της ψυχικής υγείας και η πρόληψη ή η αντιμετώπιση της κακής ψυχικής υγείας επικεντρώνεται στο άτομο, στην οικογένεια, στον εργασιακό χώρο, στο σχολείο ή στην ευρύτερη κοινωνία, με την ενδυνάμωση των προστατευτικών και την κατά το δυνατόν αποδυνάμωση των ψυχοφθόρων και ψυχοκτόνων παραγόντων.

Το πρόβλημα της Ψυχικής υγείας είναι πολύπτυχο και κάθε χρόνο ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εξειδικεύει το θέμα της Παγκόσμιας Ημέρας Ψυχικής Υγείας, προκειμένου να επικεντρωθεί το ενδιαφέρον σε μια ειδικότερη πτυχή του. Πιστεύω να μην θεωρηθώ υπαίτιος… επετειακού αδικήματος αναφερόμενος γενικά στον «παράλογο κόσμο μας», έστω κι αν κατηγορηθώ ότι «παραβιάζω ανοιχτές θύρες» ή ότι «κομίζω γλαύκας εις Αθήνας» με τα όσα αυτονόητα αναφέρω με τη σκέψη ότι η παράβλεψη των αυτονόητων είναι η αιτία των πιο ανόητων συμπεριφορών…

* * *

Πράγματι ο σημερινός άνθρωπος επιδόθηκε με υστερική μανία στην αυτοκαταστροφή του μέσα από την μόλυνση, τη ρύπανση και την αλόγιστη λεηλασία του περιβάλλοντός του, παραβλέποντας ο ανόητος ότι ως «φυσικό ον» είναι αδύνατο όχι μόνο να βιώσει μια ανώτερη ποιότητα ζωής, αλλά και απλώς να επιβιώσει στον αφύσικο – τεχνοκρατούμενο κόσμο του, που μόνο ψευδαίσθηση παντοδυναμίας του παρέχει.

Παράλληλα, μέσα από τους μηχανισμούς της καταναλωτικής διαφήμισης, αθέμιτης και παραπλανητικής, μετατρέπεται σε αγοραστική μηχανή, θυσιάζοντας τον ελεύθερο χρόνο του στην υπεραπασχόληση σε μια αγωνιώδη προσπάθεια για την κάλυψη των διαρκώς διογκούμενων πραγματικών και πλαστών αναγκών του. Δηλαδή καταντά να ζει για να δουλεύει και να καταναλώνει. Την ίδια μάλιστα στιγμή που κάποιοι πεθαίνουν από «στρες» και υπερκορεσμό, αμέτρητα παιδιά του Τρίτου -και όχι μόνο- Κόσμου πεθαίνουν από πείνα και ασθένειες. (Τώρα, θα μου πείτε, με τόση ανεργία, ετεροαπασχόληση, ημιαπασχόληση και κακοπληρωμένη εργασία στο δικό μας Κόσμο όλα αυτά φαίνονται… παράλογη πολυτέλεια).

Ο παραλογισμός επεκτείνεται όμως και στον πνευματικό τομέα. Η επιστήμη σε μεγάλο βαθμό υποτάσσεται στην αντικοινωνική αντίληψη «η επιστήμη για την επιστήμη» ή «η επιστήμη είναι ηθικά ουδέτερη», οπότε εύκολα και αστόχαστα (;) παρασύρεται στην εξυπηρέτηση πολεμικών και κερδοσκοπικών στόχων ή διολισθαίνει σε ανεξέλεγκτες ενέργειες, όπως η χρησιμοποίηση των ανθρώπων ως πειραματόζωων ή ως προσοδοφόρας πηγής μεταμοσχευματικών «ανταλλακτικών». Κάποτε μάλιστα και αυτοθεοποιείται ως… θεϊκός κλώνος. Η ίδια στάση παρατηρείται σε μεγάλο βαθμό και στην τέχνη, που με τη «λογική» «η τέχνη για την τέχνη», εκτρέπεται σε ακατ-ανόητες μορφές «ωραίου», ή κλείνει τα μάτια μπροστά στις «ακοσμίες» και «κακοσμίες» του σύγχρονου κόσμου. Προς την ίδια κατεύθυνση κινείται σε πολύ μεγάλο βαθμό και ο τύπος, έντυπος ή ηλεκτρονικός, που με τη «λογική» «η πληροφόρηση για την πληροφόρηση» και «η τύπωση για την εντύπωση», από μέσο πληροφόρησης μετατρέπεται σε μέσο παραπληροφόρησης, παρουσιάζοντας συχνά το μαύρο άσπρο και αντίστροφα.

Ο παραλογισμός φτάνει στην κορύφωσή του στον κοινωνικό τομέα που παρατηρείται έντονος ρατσισμός απέναντι σε άτομα ή ομάδες διαφορετικής φυλής, καταγωγής, θρησκείας, ιδεολογίας, τάξης, γλώσσας, μόρφωσης, σωματικής διάπλασης ή διαφορετικού φύλου και επαγγέλματος. Η βία, οι πόλεμοι, ο άκρατος ανταγωνισμός, «νόμος του ισχυροτέρου», το «μπούλινγκ», ο ατομικισμός, η απέχθεια του «ανθρώπου» για την ανθρωπιά στιγματίζουν την εποχή μας. Εκείνο που προκαλεί κατάπληξη είναι η έλλειψη ουσιαστικής επικοινωνίας του κατά τ’ άλλα «κοινωνικού όντος» μέσα σ’ ένα κόσμο που έχουν εκμηδενιστεί οι αποστάσεις. Ο παραλογισμός αυτός υπογραμμίζεται από καιρό στη δραματική επισήμανση του Σαμαράκη: «Ποτέ άλλοτε οι στέγες του ανθρώπου δεν ήταν τόσο κοντά και οι καρδιές τόσο μακριά όσο σήμερα». (Πόσο αμήχανος θα ένιωθε σήμερα βλέποντας μια παρέα ή οικογένεια γύρω από το ίδιο τραπέζι και το καθένα «μέλος» να επικοινωνεί μηχανικά με το… υπερπέραν!).

Ο άνθρωπος σήμερα έχει διαμορφώσει παράλογες σχέσεις με την εργασία του όπου η υπερεξειδίκευση του στερεί τη χαρά της δημιουργίας, τα αγαθά που καταναλώνει, τους συνανθρώπους του, τη φύση, τον ίδιο τον εαυτό του, το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον του. Μοιάζει να πριονίζει το κλαδί που κάθεται. Γενικά, η τεχνοκρατική αντίληψη οργάνωσε το άνθρωπο με επίκεντρο την οικονομία και όχι την οικονομία με επίκεντρο το άνθρωπο με αποτέλεσμα την ανθρωπιστική αναιμία.

Ο παραλογισμός ευδοκιμεί ιδιαίτερα στις κοινωνίες της αφθονίας, δηλαδή της Δύσης, όπου παρατηρούνται και τα υψηλότερα ποσοστά ψυχικών νοσημάτων, χρήσης ναρκωτικών, εγκληματικότητας και αυτοκτονιών, στοιχεία που αποδεικνύουν πειστικότατα ότι η ουσιαστική ευτυχία και λογική απουσιάζουν σε μεγάλο βαθμό.

Το πιο παράλογο είναι ότι η «λογική» του σύγχρονου ανθρώπου, αντί να καταπολεμά όλη αυτή την κατάσταση, έχει εξοικειωθεί μαζί της, την εκλογικεύει, την κατανοεί, την ερμηνεύει, την ανέχεται, τη διαιωνίζει με λογικοφανή επιχειρήματα. Ο άνθρωπος έπλασε τη θεωρία του φυσικού, κοινωνικού και ψυχολογικού ντετερμινισμού (αιτιοκρατίας) και χώνει μέσα το κεφάλι του σαν τη στρουθοκάμηλο. Γι’ αυτό παράλογος θόρυβος και η παράλογη σιωπή συμβασιλεύουν σ’ αυτόν τον κόσμο.

Έτσι, αρέσκεται να αυτοαποκαλείται «κορυφαίο ον της δημιουργίας», ενώ κατρακυλάει στον κατήφορο^. «φυσικό ον, ενώ ζει αφύσικη ζωή^. κοινωνικό ον, ενώ ζει ακοινώνητος^. δημιουργικό ον, ενώ τυποποιείται. Αν δεν είναι αυτά παραλογισμοί, τι άλλο είναι; Ενώ από τη μια η ζωή υμνείται ως το πολυτιμότερο αγαθό, και το ένστικτο αυτοσυντήρησης/επιβίωσης θεωρείται ως ο πιο δυναμογόνος παράγοντας της ανθεκτικότητας και ευρηματικότητας του ανθρώπου, από την άλλη δίνεται η εντύπωση ότι όλα αυτά ανατρέπονται. Φαίνεται ότι η ζωή φτήνυνε, αν κρίνει κανείς από τις αυτοκτονίες (:δεύτερη αιτία θανάτου μεταξύ 15-29 ετών), τις δολοφονίες (και μάλιστα ειδεχθέστατες και «δι’ ασήμαντον αφορμήν») ή ακόμη από τις ελαφριές ποινές που επιβάλλουν τα δικαστήρια ακόμη και σε περι-πτώσεις που τα ίδια χαρακτηρίζουν «ανθρωποκτονίες με άμεσο δόλο»! (Και την ίδια στιγμή θεωρείται παράλογος όποιος αυτό το θεωρήσει… συνέργεια στην αυτοδικία απ’ την πλευρά των θυμάτων ή αποθράσυνση των εγκληματιών). Αν δεν είναι αυτά παραλογισμοί, τι άλλο είναι; Βλέπουμε την τραγωδία της προσφυγιάς και παραβλέπουμε (ή κάνουμε ότι δεν βλέπουμε) τα παρασκήνια και τους πολεμοχαρείς σκηνοθέτες, αλλά και το ότι όλοι είμαστε «εν δυνάμει» πολεμόπληκτοι και πρόσφυγες…

Μέσα σ’ ένα κλίμα παράκρουσης, ο Έριχ Φρομ κρούει από καιρό τον κώδωνα του κινδύνου: «Αν συμβεί να χαθούμε όλοι σ’ ένα πυρηνικό ολοκαύτωμα, θα συμβεί όχι επειδή ο άνθρωπος δεν ήταν ικανός να εξανθρωπιστεί η επειδή ήταν κακός από καταβολή. Θα συμβεί επειδή η συναίνεσή του στην ηλιθιότητα θα τον έχει εμποδίσει να δει την πραγματικότητα και να ενεργήσει σύμφωνα με την αλήθεια».

Είναι, βέβαια, αυτονόητο ότι ο παραλογισμός δεν είναι καθολικός. Εκτός από τους παράλογους, υπάρχουν και οι λογικοί, οι συνετοί, οι σώφρονες. Είναι εκείνοι που αντιστέκονται και απορρίπτουν την αδιαφορία και την ανουσίωση ως στάσεις ζωής, προβληματίζονται, διατυπώνουν εποικοδομητική κριτική, συμμετέχουν στα κοινά και στα κινήματα. Γι’ αυτό άλλωστε ο κόσμος τελικά επιβιώνει μέχρι σήμερα. Το θέμα όμως είναι αν επιβιώσει τελεσίδικα αλλά και με ποια μορφή θα επιβιώσει…

Ο Καζαντζάκης στο τελευταίο και απολογιστικό έργο του «Αναφορά στον Γκρέκο» συνοψίζει το δράμα της εποχής του -που δεν απέχει πολύ από τη δική μας- και συγχρόνως τη λύση του ως εξής: «Κοιτάζω γύρω μου, κοιτάζω μέσα μου^. η αρετή τρελάθηκε, η ύλη τρελάθηκε η γεωμετρία τρελάθηκε^. πρέπει να ‘ρθει ο νους ο νομοθέτης να βάλει καινούρια τάξη, καινούριους νόμους^. πιο πλούσια αρμονία να γίνει ο κόσμος».

Υ.Γ. Για να επανασυνδεθώ με την εισαγωγή μου, αναρωτιέμαι: Μήπως έχουν δίκαιο όσοι λένε ότι οι εκάστοτε Υπουργοί Παιδείας και τα επιτελεία τους που έχουν εμμονές αποκλειστικά με τις εισαγωγικές εξετάσεις των μαθητών στα Α.Ε.Ι. (αυξομειώνοντας απλώς τον αριθμό των εξεταζόμενων μαθημάτων) πρέπει οι ίδιοι να περνούν από άλλου είδους «εξετάσεις» για άλλου είδους «εισαγωγές»;