Τελειώνοντας το διάβασμα κάποιων Πλατωνικών διαλόγων προ εβδομάδων, είπα σε μια από τις επόμενες ημέρες να πιάσω και τον Ισοκράτη. Το ξέρω, από τα πανεπιστημιακά μου χρόνια, ότι τα κείμενα του εν λόγω Αθηναίου ρητοροδιδασκάλου και στοχαστή του 4ου αι. π.Χ. είναι, παρά τις τυχόν ιδεολογικές διαφορές ενός εκάστου των αναγνωστών με τον Ισοκράτη, μεστά από σωφροσύνη, πρακτική σοφία και ορθή πολιτική σκέψη.
Και διαβάζοντας τα έργα του Ισοκράτους, αρχικά κοντοστάθηκα σε ένα εδάφιο από τον «Αρεοπαγιτικό», επειδή είναι σημαντικό, προσωπικά πιστεύω, οι συνάνθρωποί μας να μάθουν αφενός πώς κατάφεραν ο Σόλων και ο Κλεισθένης, οι διάσημοι νομοθέτες της αρχαίας Αθήνας, ν’ αναδειχτούν στυλοβάτες της κλασικής αθηναϊκής δημοκρατίας και αφετέρου να γνωρίσουν πόσο σημαντικό είναι το πολίτευμα μιας χώρας στη διαπαιδαγώγηση των πολιτών. Ιδού, λοιπόν, «Οι διοικούντες δηλαδή κατ’ εκείνον τον χρόνον την πόλιν, δεν ίδρυσαν πολίτευμα ονομαζόμενον μεν δι’ ονόματος κοινοτάτου και ωραιοτάτου, μη φαινόμενον δε εις την εφαρμογήν τοιούτον εις τους ζώντας κατ’ αυτό, ουδέ ίδρυσαν τοιούτον πολίτευμα το οποίον κατά τέτοιον τρόπον εξεπαίδευε τους πολίτας, ώστε να θεωρούν την μεν ακολασίαν δημοκρατίαν, την δε παρανομίαν ελευθερίαν, την αυθάδειαν ισονομίαν, ευτυχίαν δε την άδειαν του να πράττη καθένας ταύτα, αλλ’ ίδρυσαν πολίτευμα το οποίον με το να μισή και να τιμωρή τους τοιούτους έκαμνεν όλους τους πολίτας καλυτέρους και σωφρονεστέρους» (σε μετάφραση του Σ. Τζουμελέα).
Το δεύτερο και τελευταίο για σήμερα απόσπασμα προέρχεται από την Ισοκρατική επιστολή προς τον τύραννο της Ηράκλειας του Πόντου, Τιμόθεο. Σε μετάφραση Α. Τυφλόπουλου διαβάζουμε και γνωρίζουμε πώς, κατά τη γνώμη του Ισοκράτους, πρέπει να κυβερνούν οι πολιτικοί ταγοί έναν τόπο εάν θέλουν να ευημερούν οι λαοί και οι πολίτες. «Πρέπει να αναζητείς και να φιλοσοφείς με ποιον τρόπο και με τη συμβολή ποιων ατόμων και χρησιμοποιώντας τι είδους συμβούλους θα αναστρέψεις τις δυστυχίες της πόλης και θα παροτρύνεις τους πολίτες προς την εργασία και τη σύνεση και θα τους κάνεις να ζουν ζωή πιο ευχάριστη και πιο τολμηρή σε σχέση με το παρελθόν· γιατί αυτά καταφέρνουν όσοι κυβερνούν σωστά και συνετά. Μερικοί όμως που αψηφούν αυτές τις απόψεις, έχουν απλώς σκοπό αφενός να περάσουν τη ζωή τους μέσα σε απόλυτη παραλυσία, και αφετέρου να απομυζήσουν και να φορολογήσουν τους καλύτερους, πλουσιότερους και συνετότερους πολίτες»…
Με τη «βοήθεια» του Ισοκράτους, σήμερα, λοιπόν, εθίγησαν δύο σοβαρά θέματα, που απασχολούν διαχρονικά όλους τους ανθρώπους ως μέλη ενός ευρύτερου κοινωνικού συνόλου: Ποιο πολίτευμα βοηθά τους πολίτες να γίνουν σωφρονέστεροι και καλύτεροι από τη μια και από την άλλη, πώς οι πολιτικοί θα μπορούσαν να συμβάλλουν στην κοινωνική προκοπή και ευημερία.
Τα παραπάνω αποσπάσματα από τα γραφτά του Ισοκράτους, επομένως, επελέγησαν, για να συνεισφέρουν ίσως ν’ αλλάξουν πολλά στο γύρωθέ μας ανθρωπογενές περιβάλλον, αλλά για ν’ αρχίσει κάτι ν’ αλλάζει, ας ξεκινήσουμε, πρώτα – πρώτα, από τον τρόπο που εμείς οι ίδιοι, και ως άτομα και ως μέλη της κοινωνίας, σκεφτόμαστε ή/και ζούμε…
* Ο Γεώργιος Η. Ορφανός είναι υποψήφιος διδάκτωρ στο Τμήμα Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής του Α.Π.Θ., φιλόλογος