«Πολλαί αι πίκραι του επιστήμονος»

Του ΜΑΝΟΛΗ ΚΑΛΛΕΡΓΗ*

Όλοι ξέρουν την αδυναμία μου για την ιστορία της πολύκλαδης κρητικής οικογένειας των Καλλέργηδων για χάρη της οποίας έχω αφιερώσει αρκετό χρόνο απ’ τη ζωή μου. Σήμερα μπορώ να πω με σιγουριά ότι άξιζε τον κόπο.

Σήμερα θα κάνω γνωστή στους συμπατριώτες μου τη σημαντική μορφή του αγιογράφου Χριστόδουλου Καλέργη. (Γράφω τον Καλέργη με 1 λάμδα διότι έτσι το έγραφε ο ίδιος).

Ο Χριστόδουλος Καλέργης θα παρέμενε καταχωρημένος σε λίγες μόνο παραγράφους βιβλίων μεταβυζαντινής αγιογραφίας, αν ο ερευνητής – πολιτικός Γιώργος Ανωμερίτης, δεν είχε την τύχη, γράφοντας το βιβλίο του για τον ιστορικό ναό της Αγίας Αικατερίνας Οίας, να αποκαλύψει 17 εικόνες του Χριστόδουλου Καλέργη στο ξυλόγλυπτο τέμπλο του ναού, οι οποίες παρέμεναν άγνωστες στη βιβλιογραφία.

Ο Γιώργος Ανωμερίτης, κυκλαδικής άλλωστε καταγωγής, διαπιστώνοντας τη Μυκονιάτικη (με ρίζες Κρητικές) καταγωγή του ζωγράφου Καλέργη, άρχισε να αναζητά τα ίχνη του αγιογραφικού του έργου. Με έκπληξη διαπίστωσε ότι ο Καλέργης υπήρξε ένας πολυδιάστατος αγιογράφος, ο μόνος σχεδόν Κυκλαδίτης αγιογράφος με τόσο πλούσιο έργο εντός και εκτός των ορίων των νησιών των Κυκλάδων. Στο βιβλίο αυτό του Ανωμερίτη αποτυπώνεται με πληθώρα στοιχείων και καλοεκτυπωμένο φωτογραφικό υλικό η πορεία του Καλέργη κατά τη διάρκεια της Δεύτερης Ενετοκρατίας (1686-1715) στην Πελοπόννησο, από την Κυνουρία, τον Πάρνωνα της Λακωνίας μέχρι και την Έξω Μάνη της Μεσσηνίας. Είναι η φάση, όπου τοιχογραφεί κυρίως ναούς, με καταγραμμένες μέχρι σήμερα παραστάσεις, οι οποίες ξεπερνούν τις 350! Αργότερα ο Καλέργης επανέρχεται στις Κυκλάδες και ζωγραφίζει στη Μύκονο, τη Σέριφο, τη Σίφνο, την Αμοργό και τη Σαντορίνη.

Υπήρξε λοιπόν ο Χριστόδουλος ένας «περιπλανώμενος ζωγράφος» με τοιχογραφίες και κινητές εικόνες μεγάλων ποιοτικών διακυμάνσεων, αλλά και υψηλής τέχνης και αισθητικής. Σε όλα του τα έργα, ιδιαίτερα στις τοιχογραφίες, υπέγραφε καταγράφοντας τον τόπο που είχε γεννηθεί: «Καμού του ελαχίστου ζωγράφου Χριστόδουλου Καλέργη εκ νήσου Μικόνου». Με το βιβλίο του Γ. Ανωμερίτη, η σύγχρονη πολυδιάστατη Μύκονος αποκτά το δικό της μεγάλο ζωγράφο, έναν άγιο άνθρωπο, του οποίου το έργο διαλαλεί μέσω των κτητορικών επιγραφών το νησί της Μυκόνου.

Ζωγράφος της Κρητικής Σχολής, απ’ όπου και η βαθειά ρίζα των Καλλέργηδων πρέπει να ήταν ανήσυχος χαρακτήρας. Αν κρίνει κανείς από την κρυπτογραφημένη φράση, την οποία αποτύπωνε σε έργα του «Πολλαί αι πίκραι του επιστήμονος», θα πρέπει στην ζωγραφική του πορεία να τον βασάνιζαν πολλές εσωτερικές αγωνίες και αβεβαιότητες.

Το διαχρονικό έργο του Χριστόδουλου Καλέργη καλύπτει ζωγραφικά την περίοδο 1698 έως 1740.

Στο βιβλίο του ο συγγραφέας δεν παραλείπει να φωτίσει τη συμμετοχή των Καλέργηδων στην οικονομική και κοινωνική ζωή της Μυκόνου μέσα από την επισήμανση 223 εγγράφων που αφορούν διάφορους Καλλέργηδες του νησιού. Το πιο σημαντικό όμως στοιχείο του βιβλίου αποτελεί η παράθεση 47 εγγράφων τα οποία υπογράφει είτε ως συντάκτης, είτε ως μάρτυρας ο ίδιος, ο Χριστόδουλος Καλέργης. Τα 14 από αυτά τα χειρόγραφα μάλιστα είναι εξ ολοκλήρου ιδιόχειρα γραμμένα από τον ίδιο και παρουσιάζονται για πρώτη φορά.

Ο συγγραφέας του σημαντικού για τους Καλλέργηδες βιβλίου μας δίδει μια υπόσχεση για το μέλλον: «Περπατώντας στα στενά της Μυκόνου και στους ναούς της, ένιωσα πως το έργο του Καλέργη δεν τελειώνει στην αποτύπωση αυτής της έκδοσης κι ας έχω στο αρχείο μου πάνω από 300 φωτογραφίες των έργων του. Αντιθέτως, πιστεύω ότι η αναζήτηση τώρα μόλις αρχίζει».

Αν και η σημερινή «λαμπερή» Μύκονος ούτε καν το υποψιάζεται, η Μύκονος του Χριστόδουλου υπήρξε και θα υπάρχει. Ο απλός και σεμνός ζωγράφος που ταξίδευε και ζωγράφιζε μα πάντα γυρνούσε στο Μαράθι, κάπου θα μας περιμένει.