Πρόσφατα τοποθετήθηκε στο 1ο Γυμνάσιο Ρεθύμνου πλατφόρμα για τις ανάγκες των ατόμων ΑΜΕΑ. Ίσως ρωτήσει κάποιος γιατί; Η απάντηση είναι ότι πολύ απλά σε μια ευνομούμενη κοινωνία όλοι είναι όσοι και όλοι πρέπει να έχουν τις ίδιες ευκαιρίες και δυνατότητες με οτιδήποτε ασχολούνται.
Πριν αρκετά χρόνια κάποιος που είχε πρόβλημα κινητικότητας αντιμετώπιζε ένα σωρό προβλήματα στην καθημερινότητά του. Αυτό γίνονταν επειδή η κοινωνία δεν ήταν αρκετά συνειδητοποιημένη τότε, ώστε να δίνει τις ανάλογες ίσες ευκαιρίες που είχαν όλοι οι υπόλοιποι απόλυτα υγιείς άνθρωποι στο κοινωνικό σύνολο. Σήμερα οπωσδήποτε η κατάσταση έχει βελτιωθεί πάρα πολύ σε σχέση με παλιότερα, αλλά απέχει αρκετά ακόμη από το σημείο όπου τα συγκεκριμένα άτομα, θα έχουν τις ίδιες δυνατότητες πρόσβασης και τις ίδιες δυνατότητες γενικότερα, με οτιδήποτε θέλουν να ασχοληθούν, όπως όλοι οι υπόλοιποι υγιείς άνθρωποι στην κοινωνία.
Πολλοί δεν ξέρουν καν τι σημαίνει ΑΜΕΑ; ΑμεΑ σημαίνει Άτομα με Αναπηρία και όχι Άτομα με Ειδικές Ανάγκες. Αυτά τα τελευταία γράφονται ΑμΕΑ. Αν και τα άτομα αυτά αδικήθηκαν είτε από τη φύση, είτε από άσχημη σύμπτωση, δεν σημαίνει ότι δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν στη ζωή. Μάλλον θα έπρεπε να θεωρούνται άτομα με ειδικές ικανότητες. Μην ξεχνάμε την περίπτωση του μαθηματικού που πέθανε πέρυσι, του διάσημου Στίβεν Χόκινγκ, ο οποίος αν και κατά το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του αντιμετώπιζε μία σοβαρή νευροεκφυλιστική ασθένεια που τον είχε περιορίσει σε αναπηρικό αμαξάκι και ενώ μπορούσε να μιλήσει μόνο μέσα από ειδικά γι’ αυτόν κατασκευασμένο υπολογιστή, αυτό δεν τον εμπόδισε από το να δημιουργήσει απίστευτες θεωρίες, για τις μαύρες τρύπες και το σύμπαν γενικότερα, κατέχοντας την έδρα του Νεύτωνα στο πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ, προσφέροντας έτσι τεράστιες υπηρεσίες στην ανθρωπότητα, με τους νέους ορίζοντες που άνοιξε στα μαθηματικά.
Ποια είναι η στάση της κοινωνίας όμως απέναντι σε τέτοιου είδους άτομα σήμερα; Πέρα από την παιδεία μας, τον συναισθηματικό μας κόσμο και το χαρακτήρα μας τα οποία αναπτύσσονται στην οικογένεια, η στάση του καθενός μας καθορίζεται ανάλογα και με το μορφωτικό μας υπόβαθρο. Η στάση είναι ο τρόπος με τον οποίο επιλέγουμε να αντιμετωπίσουμε οποιαδήποτε κατάσταση, που θα προκύψει ξαφνικά μπροστά μας.
Τα συναισθήματα που μπορεί να νιώσει κάποιος, σε μια τέτοια κατάσταση ποικίλουν και μπορεί να είναι είτε θετικά είτε αρνητικά. Μπορεί να βιώσει συναισθήματα φόβου, άγχους, επιθετικότητας, μίσους αλλά και συναισθήματα αγάπης, ανοχής, αποδοχής, συμπάθειας.
Για πάρα πολλά χρόνια η κοινωνία αντιμετώπιζε τα συγκεκριμένα άτομα με οίκτο και τις περισσότερες φορές με αδιαφορία. Στο εξωτερικό τέτοιου είδους άτομα απέκτησαν ίσα δικαιώματα, με όλους τους υπόλοιπους πολίτες, πολλές δεκαετίες πριν. Στη χώρα μας, όπως γίνεται συνήθως, αργήσαμε αλλά τελικά καταφέραμε να κάνουμε τα πρώτα μικρά σωστά βήματα απέναντι σ’ αυτά τα άτομα. Τα τελευταία χρόνια ειδικότερα, τους δώσαμε επιτέλους κάποιες ευκαιρίες, έτσι ώστε να αρχίσουν να βλέπουν τη ζωή τους περισσότερο αισιόδοξα από πριν.
Τα άτομα με οποιαδήποτε αναπηρία σε παγκόσμιο επίπεδο, έχουν εδώ και αρκετά χρόνια τους δικούς τους Ολυμπιακούς αγώνες. Στη χώρα μας όλο και περισσότερο πλέον, έχουν τους δικούς τους χώρους πρόσβασης σχεδόν σε κάθε δημόσιο χώρο και τη δική τους ποσόστωση σε διορισμούς στο δημόσιο. Γενικά γίνονται βήματα αργά αλλά σταθερά, για να φτάσουν στο ίδιο επίπεδο δικαιωμάτων με τους υπόλοιπους πολίτες.
Σε έρευνα που έγινε στη χώρα μας από τις 26 Σεπτεμβρίου έως τις 11 Οκτωβρίου 2019, η οποία είχε ως στόχο να ανιχνεύσει τις αντιλήψεις και τις στάσεις της κοινής γνώμης απέναντι στην αναπηρία, αναδείχτηκε ότι από τους συνολικά 3.273 συμμετέχοντες, η συντριπτική πλειονότητα (97%) συμφωνεί ή μάλλον συμφωνεί με την άποψη ότι «όλοι οι άνθρωποι θα πρέπει να έχουν ίσα δικαιώματα χωρίς διακρίσεις». Το 91% των πολιτών συμφωνεί με τη θεσμοθέτηση εκπαιδευτικού προγράμματος στα σχολεία για την αποδοχή της διαφορετικότητας, ενώ εννέα στους δέκα πιστεύουν ότι η απουσία προγραμμάτων ευαισθητοποίησης των μαθητών απέναντι στα άτομα με αναπηρία διαιωνίζει τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις. Οκτώ στους δέκα πολίτες, μάλιστα, πιστεύουν ότι η απουσία τέτοιων προγραμμάτων ισχυροποιεί τον στιγματισμό και την περιθωριοποίηση των ατόμων με αναπηρία. Σύμφωνα με την έρευνα, οι πολίτες πιστεύουν ότι τον σημαντικότερο ρόλο στην άρση των προκαταλήψεων και στερεοτύπων απέναντι στην αναπηρία, θα έπρεπε να διαδραματίζουν το κράτος (83%), η οικογένεια (80%) και τα ΜΜΕ (54%).
Κυρίαρχη είναι, επίσης, η άποψη ότι η εξοικείωση με την αναπηρία μειώνει τα επίπεδα της αίσθησης αμηχανίας κατά την επαφή με άτομα με αναπηρία. Η συντριπτική πλειονότητα αναγνωρίζει τη δυσκολία να βρει δουλειά στον ιδιωτικό τομέα ένα άτομο με αναπηρία, όπως και ότι η Ελλάδα υστερεί έναντι των περισσότερων χωρών της Ε.Ε. στις υποδομές προσβασιμότητας σε Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, δημόσια κτίρια κ.ά. Σε ποσοστό άνω του 80% δηλώνουν ότι θα αποδέχονταν ή μάλλον θα αποδέχονταν μικρή αύξηση της φορολογίας για κρατικές παρεμβάσεις που θα αφορούσαν τη βελτίωση της προσβασιμότητας των ατόμων με αναπηρία. Οι περισσότεροι δηλώνουν, δε, ότι δεν θα τους ενοχλούσε εάν ένα άτομο με αναπηρία γινόταν δήμαρχος, βουλευτής ή πρωθυπουργός.
Παρά τις προσπάθειες των τελευταίων χρόνων να αλλάξει η συμπεριφορά μας απέναντι στα ΑΜΕΑ, τόσο σαν πολιτεία όσο και σαν άτομα, οι ειδικοί και οι γονείς υποστηρίζουν ότι η προσπάθεια δεν είναι ανάλογη του προβλήματος!
Η βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών σε διάφορους τομείς, όπως υγεία, πρόνοια, παιδεία, είναι πλέον πραγματικότητα, αλλά δυστυχώς βρίσκεται σε νηπιακό στάδιο ακόμη. Το βασικότερο πρόβλημα είναι ότι κοινωνίες μας είναι οργανωμένες κατά τέτοιο τρόπο, ώστε συχνά τα ΑΜΕΑ δεν μπορούν να κάνουν χρήση των δικαιωμάτων τους. Τα άτομα αυτά στο μεγαλύτερο ποσοστό χαρακτηρίζονται από χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης και απασχόλησης.
Τα άτομα με ειδικές ανάγκες ή αναπηρία στερούνται, συνήθως, εμπειριών, γνώσεων και ικανοτήτων που δεν οφείλονται στην κατάσταση της υγείας τους, αλλά σε κοινωνικά στερεότυπα και αποκλεισμούς, ενώ συχνά παρατηρείται το φαινόμενο να δέχονται αποφάσεις που λαμβάνουν οι άλλοι, κυρίως άτομα του συγγενικού τους περιβάλλοντος, γι’ αυτά.
Επιπρόσθετα, τα ΑΜΕΑ αντιμετωπίζουν ξεχωριστές δυσκολίες που σχετίζονται αφ ενός με τις ιδιαίτερες προσωπικές τους ανάγκες και αφ ετέρου με τα γενικότερα προβλήματα του εκπαιδευτικού μας συστήματος αλλά και του κρατικού μηχανισμού. Ο βασικός τρόπος διαμόρφωσης της νοοτροπίας στην ελληνική κοινωνία προέρχεται από τη στάση της οικογένειας. Κοινωνιολόγοι, ψυχολόγοι και παιδαγωγοί συμφωνούν ότι η οικογένεια επιδρά θετικά ή αρνητικά στην όλη ψυχοκοινωνική εξέλιξη του παιδιού, στη βούληση, στο συναίσθημα, στη διανόηση και το χαρακτήρα του.
Κάποια στιγμή πρέπει όλοι να καταλάβουμε πως ότι ισχύει για το ρόλο της οικογένειας στην «ομαλή» ανάπτυξη και την κοινωνική προσαρμογή ενός συνηθισμένου παιδιού, ισχύει και στην περίπτωση του παιδιού με αναπηρία ή με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Οι οικογένειες όμως τέτοιων παιδιών, αντιμετωπίζουν πολύπλοκα προβλήματα που περιπλέκονται ακόμα περισσότερο λόγω των αρνητικών στάσεων και διαθέσεων της κοινωνίας.
Μέχρι πρόσφατα θεωρούνταν στίγμα για την οικογένεια και εμπόδιο στην αποκατάσταση των υπολοίπων παιδιών της. Η απόρριψή τους από την οικογένεια που προσπαθούσε να κρύψει το πρόβλημα και η απόρριψη τους από την κοινωνία παλιότερα, ήταν συχνό φαινόμενο, όπως και ο χλευασμός, η εκμετάλλευση και η κακοποίησή τους, με αποτέλεσμα την απομόνωσή τους. Η κρατική υποστήριξη ήταν απούσα και οι γονείς δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τα οικονομικά συναισθηματικά και πρακτικά προβλήματα που αντιμετώπιζαν καθημερινά έχοντας παιδί με αναπηρία ή ειδικές ανάγκες. Σήμερα οπωσδήποτε τα πράγματα έχουν καλυτερέψει.
Μια οικογένεια για να αντιμετωπίσει τόσο δύσκολες καταστάσεις, χρειάζεται τη συμπαράσταση όλων: πολιτείας, θρησκείας, συγγενών, φίλων. Αν μια οικογένεια έχει τέτοιου είδους βοήθεια, σίγουρα η όλη εξέλιξη και το πρόβλημα θα έχουν διαφορετική κατάληξη, προφανώς θετική.
Ο Τόμας Τζέφερσον, 3ος πρόεδρος των ΗΠΑ είχε πει ότι: Έχουμε ορισμένες αλήθειες που είναι αυταπόδεικτες, πως όλοι οι άνθρωποι δημιουργήθηκαν ίσοι, πως είναι προικισμένοι με ορισμένα απαράγραπτα δικαιώματα αναμεταξύ τους, που αυτά είναι το δικαίωμα της ζωής, το δικαίωμα της ελευθερίας και η επιδίωξη της ευτυχίας.
Σε αυτά όμως τα απαράγραπτα δικαιώματα τόσο το κράτος, όσο και η ίδια η κοινωνία πολλές φορές γίνονται τροχοπέδη, όταν αφορούν άτομα με αναπηρία. Η λανθασμένη αντίληψη ότι εκείνοι που δεν έχουν το «ιδανικό σώμα» «μειονεκτούν» και κατ’ επέκταση είναι και λιγότερο χρήσιμα μέλη στην κοινωνία, έχει κατατάξει αυτούς τους ανθρώπους σε πολίτες «δεύτερης κατηγορίας», που αξίζουν τον «οίκτο» και τη «συμπόνια» μας και όχι την ισότιμη μεταχείριση που καθένας αξιώνει.
Ο Μάκης Καλαράς, ασημένιος Παραολυμπιονίκης δισκοβολίας το 2004, σημαιοφόρος στους χειμερινούς παραολυμπιακούς στο Sochi το 2014, αθλητής του Alpine sit ski, λέει πως «Θέλει θράσος η ζωή». Ένα ατύχημα με μηχανή στα 18 του χρόνια τον ανάγκασε να κινείται με αναπηρικό αμαξίδιο, αυτό όμως δεν μπήκε εμπόδιο ούτε τα όνειρά του, ούτε τη δίψα του για τη ζωή. Λίγους μήνες μετά το ατύχημά του αποφάσισε να ζήσει μόνος του και να συνεχίσει να αθλείται στοχεύοντας στην κορυφή, κάτι που συνεχίζει μέχρι σήμερα. Σε ερώτηση για το αν η χώρα μας έχει τις υποδομές και την κατάλληλη παιδεία, ώστε να υποστηρίξει τα άτομα με αναπηρία, η απάντησή του είναι: «Όλα είναι λάθος σε αυτή τη χώρα, δεν υπάρχει καμία πρόβλεψη για τους ανάπηρους, οι μετακινήσεις για όσους δεν διαθέτουν δικό τους αυτοκίνητο είναι πάρα πολύ δύσκολες. Ακόμα και στο μετρό που μπαίνεις δεν ξέρεις αν θα βγεις, καθώς πολλές φορές οι ανελκυστήρες δεν λειτουργούν».
Όπως επισημαίνει ο ίδιος, η ελλιπής ενημέρωση και η έλλειψη παιδείας γύρω από τα άτομα με αναπηρία πρέπει να καταπολεμηθεί πρώτα απ’ όλα μέσα από τα σχολεία, ώστε οι νέες γενιές να βγουν καλύτερες από τις προηγούμενες
Στο εξωτερικό το να δουλεύει ένα τέτοιο άτομο σε μια οποιαδήποτε δουλειά, φαίνεται απολύτως φυσιολογικό, αρκεί εννοείται να μπορεί να την κάνει με βάση το όποιο πρόβλημα έχει. Δυστυχώς στη χώρα μας παρά τα σημαντικά βήματα που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια απέχουμε πολύ ακόμη από την πλήρη ένταξη όλων αυτών των ατόμων στο κοινωνικό σύνολο. Μπορεί όπως προανέφερα να υπάρχει μια συγκριμένη ποσόστωση στο δημόσιο, αλλά στην ιδιωτική εργασία χρειάζεται να γίνουν πολλά θαρραλέα βήματα ακόμη στη χώρα μας ώστε να αντιμετωπίζονται σαν ίσοι προς ίσους χωρίς κόμπλεξ από τους συνανθρώπους τους.
Το 1ο Γυμνάσιο με τη βοήθεια του δήμου έκανε ένα πρώτο βήμα για όλα αυτά τα άτομα. Εύχομαι οι εύρωστες εταιρείες και επαγγελματίες που δραστηριοποιούνται στην πόλη μας, ότι θα αντιληφτούν το μέγεθος και τη σημασία του προβλήματος και θα προσφερθούν να γίνουν χορηγοί σε σχολεία και δημόσιες υπηρεσίες, για τους συνανθρώπους μας, αφού η πολιτεία ακόμη δεν μπορεί να το κάνει σε τέτοια έκταση.
* Ο Βαγγέλης Παπαδάκις είναι διευθυντής του 1ου Γυμνασίου Ρεθύμνου
