Του ΑΝΤΩΝΗ ΣΚΑΜΝΑΚΗ*
Οι τρεις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα είναι αναμφισβήτητα μία εποχή σημαντικού μετασχηματισμού του ελληνικού Τύπου και της δημόσιας επικοινωνίας. Είναι αυτή η περίοδος που εμφανίζονται οι πρώτες ημερήσιες εφημερίδες, το πρώτο πρακτορείο διανομής εφημερίδων, οι επενδύσεις στις νέες τεχνολογίες με την εισαγωγή των κυλινδρικών εκτυπωτικών μηχανημάτων, οι προσπάθειες οργάνωσης των δημοσιογράφων, οι συνδικαλιστικές οργανώσεις των Τυπογράφων και οι προσπάθειες ίδρυσης ενός τηλεγραφικού πρακτορείου διεθνών ειδήσεων. Ως προς το τελευταίο, ο γράφων, οφείλει να καταθέσει συμπληρωματικά στοιχεία τα οποία θα συμβάλλουν στην πληρέστερη ιστορική καταγραφή.
Σύμφωνα με τον Κ. Μάγερ, στον Α’ τόμο της Ιστορίας του Ελληνικού Τύπου (159: 1957), ο Αντώνιος Τζανετάκης Στεφανόπολις, εκδότης της γαλλόφωνης εφημερίδας Le Messager D’ Athenes, προχώρησε το 1875 στη δημιουργία ενός ειδησεογραφικού πρακτορείου «το οποίο οι εφημερίδες εκείνης της εποχής το αναφέρουν ως ‘Πρακτορείο Στεφανόπολι’». Η άποψη του Μάγερ για το έτος δημιουργίας του εν λόγω ειδησεογραφικού οργανισμού αναπαράγεται από σύγχρονους μελετητές βαφτίζοντας μάλιστα την πρωτοβουλία του Στεφανόπολις, λανθασμένα, ως «Τηλεγραφικό Πρακτορείο Στεφανόπολις»
Από την διερεύνηση του περιεχομένου του σώματος των εφημερίδων Εφημερίς, Αιών και Παλιγγενεσία ολόκληρου του 1875 δεν προκύπτει καμία αναφορά σε «Τηλεγραφικό Πρακτορείο Στεφανόπολις» ούτε κάποια άλλη τηλεγραφική υπηρεσία που να φέρει συναφή ονομασία. Στις εν λόγω εφημερίδες, το συγκεκριμένο έτος, αναφέρονται τα πρακτορεία «Βορδεάνου και Σ» ή «Bordeano & S» καθώς και τα πρακτορεία Χαβάς και Ρόιτερ .
Στις 27 Δεκεμβρίου του 1876 που δημοσιεύεται στην εφημερίδα Παλιγγενεσία η ακόλουθη ανακοίνωση:
«Γνωστοποιούμεν εις τον κοινόν ότι το εν Αθήναις γραφείο του «Πρακτορείου Βορδεάνου» όπερ δια παντός μέσου προσεπάθησε να πληρώση το εν τη ελληνική δημοσιογραφία υφιστάμενον κενόν, θέλει κληθή από τούδε «Πρακτορείον Στεφανόπουλου», χωρίς το παραπάν να μεταβληθώσιν αι περί συνδρομής συμφωνίαι. Ελήφθησαν δε τα κατάλληλα μέτρα όπως η μετάδοσις των τηλεγραφημάτων και ταχύτερα γίγνηται και πλειοτέρας ταύτα περιέχωσι πληροφορίας τοις ημετέροις συνδρομάς.
Αθήναι τη 26/7 Ιανουαρίου
Α. Στεφανόπουλος».
Ως εκ τούτου, η ημερομηνία δημιουργίας του τηλεγραφικού Πρακτορείου του Αντώνιου Στεφανόπολις είναι η 26η Δεκεμβρίου 1876 και η ακριβής ονομασία του είναι «Πρακτορείο Στεφανόπουλου», το οποίο τον Φεβρουάριο του 1877 θα παρουσιάζεται στις εφημερίδες της εποχής ως «Πρακτορείο Stephanopoli» (Παλιγγενεσία 9-2-1877).
Πρόκειται, όμως για την μετεξέλιξη ενός ήδη υφιστάμενου πρακτορείου, του «Πρακτορείου Βορδεάνου» με οργανωμένο γραφείο στην Αθήνα, το οποίο κάνει την εμφάνιση του το 1872 (Αιών 28-12-1872).
Το «Πρακτορείο Stefanopolis» διακόπτει, όμως, την παροχή διεθνών ειδήσεων στα έντυπα προς το τέλος του 1877, ενώ οι εφημερίδες θα συνεχίσουν να έχουν ανταποκρίσεις από τα δύο διεθνή πρακτορεία Χαβάς και Ρόιτερ και τα διάφορα κατά καιρούς σχήματα αυτών όπως το «Ελληνική Ανταπόκρισης» (Παλιγγενεσία 17-11-1877) και το «Πρακτορείο ΧΑΒΑΣ-ΡΕΟΥΤΕΡ» (Άστυ 27-5-1891).
Στις αρχές Ιουνίου του 1891 ο Αντώνιος Στεφανόπολις ιδρύει το «Μεσημβρινό Πρακτορείο» (Άστυ 2-6-1891). Ο Στεφανόπολις αφού προηγουμένως είχε έρθει σε επαφή με κυβερνητικούς παράγοντες και είχε διασφαλίσει κρατική χρηματοδότηση στη συνέχεια προχώρησε στη σύναψη συμφωνίας με το γαλλικό πρακτορείο «Χαβάς».
Η συμφωνία, όμως, κρίθηκε ζημιογόνος για το ελληνικό κράτος εφόσον πλήρωνε ένα μεγάλο ποσό για τη λειτουργία του εν λόγω ιδιωτικού πρακτορείου το οποίο εκτός από την κρατική χρηματοδότηση εισέπραττε και την συνδρομή των εφημερίδων.
Το θέμα της κύρωσης της σύμβασης έφτασε και στη Βουλή (Πρακτικά των Συνεδριάσεων της Βουλής της Β’ Συνόδου της ΙΒ Βουλευτικής περιόδου 1891: 34). Αλλά και το γαλλικό πρακτορείο αντέδρασε και ακύρωσε την σύμβαση με τον Αντώνιο Στεφανόπολις στο τέλος του Αυγούστου του 1892.
Η διακοπή της λειτουργίας του «Μεσημβρινού Πρακτορείου» θα δημιουργήσει σοβαρό πρόβλημα σε όλες τις εφημερίδες της εποχής εφόσον περιορίστηκαν δραστικά οι διεθνείς ειδήσεις. Είναι χαρακτηριστικό ότι η «Ακρόπολις» του Γαβριηλίδη θα προχωρήσει στην ίδρυση μίας εσωτερικής τηλεγραφικής υπηρεσίας με την επωνυμία «Ιδιαίτερα Τηλεγραφική Υπηρεσία Ακροπόλεως», ενώ άλλα έντυπα μεταφράζουν άρθρα ευρωπαϊκών εφημερίδων οι οποίες φτάνουν στην Ελλάδα με καθυστέρηση αρκετών ημερών εξαιτίας των περιορισμένων συγκοινωνιακών μέσων της εποχής.
Στις 22 Σεπτεμβρίου 1892 γίνεται μία προσπάθεια για την συνέχιση της παροχής διεθνών ειδήσεων προς τις ελληνικές εφημερίδες από το «Πρακτορείο Χαβάς (προσωρινή υπηρεσία)» (Άστυ 22-9-1892).
Στις αρχές Οκτωβρίου του 1892 δημιουργείται το «Ελληνικό Πρακτορείο (Τηλεγραφική Υπηρεσία Χαβάς)» με διευθυντή τον Δημήτριο Κακλαμάνο της εφημερίδας Άστυ, το οποίο συστεγάζεται στα γραφεία της εφημερίδας (Ακρόπολις 30-9-1892).
Πάντως, στις 30 Δεκεμβρίου 1892 με βασιλικό διάταγμα εγκρίθηκε το καταστατικό της «Εν Αθήναις Εταιρίας του Τύπου». Στο Διοικητικό Συμβούλιο συμμετέχουν, μεταξύ άλλων, ο Αντώνιος Στεφανόπολις, ως πρόεδρος, ο Ιωάννης Μποτάσης, της εφοπλιστικής οικογένειας και πρόεδρος της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας, ο Νικόλαος Γουναράκης, οικονομολόγος καθηγητής και μετέπειτα Υπουργός Οικονομικών στη κυβέρνηση Δηλιγιάννη το 1904. Το γεγονός της έκδοσης βασιλικού διατάγματος για τη σύσταση της εν λόγω εταιρείας φανερώνει τις ισχυρές προσβάσεις που είχε ο Στεφανόπολις στο σύστημα της πολιτικής εξουσίας.
Στις 21 Φεβρουαρίου του 1896 στις εφημερίδες της εποχής (Παλιγγενεσία 21-2-1896; Καιροί 21-2-1896; Εστία 21-2-1896) κάνει την εμφάνιση του το «Εθνικόν Πρακτορείον». Η δημιουργία του εν λόγω τηλεγραφικού ειδησεογραφικού πρακτορείου είναι αποτέλεσμα της κρίσης που εμφανίστηκε στον στο τομέα των διεθνών ειδήσεων μετά τις αποτυχημένες προσπάθειες του «Μεσημβρινού Πρακτορείου» και του «Ελληνικού Πρακτορείου (Τηλεγραφική Υπηρεσία Χαβάς)».
Σημαντικό ρόλο στη δημιουργία του ημιεπίσημου «Εθνικού Πρακτορείου» είχε, προφανώς, η διοργάνωση στην Ελλάδα των πρώτων Ολυμπιακών Αγώνων, το 1896, αλλά και οι πολιτικές εξελίξεις της περιόδου τόσο στο εσωτερικό (Κρητικό Ζήτημα) όσο και στις διεθνείς εξελίξεις.
Στις 1 Ιανουαρίου του 1905 ιδρύεται το «Πρακτορείο Αθηνών» (Εστία 31-12-1896) με διευθυντή τον Ιωάννη Παρρέν. Το «Πρακτορείο Αθηνών», το οποίο στη συνέχεια θα μετονομαστεί σε Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων (ΑΠΕ), σήμερα ΑΠΕ-ΜΠΕ, θα αποτελέσει τον δημόσιο πυλώνα ενημέρωσης και θα συμβάλλει στην εξέλιξη και μετασχηματισμό του ελληνικού Τύπου και κυρίως της διεθνούς ειδησιογραφίας.
* Ο Αντώνης Σκαμνάκης είναι αν. καθηγητής στο Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του ΑΠΘ. Το εν λόγω άρθρο αποτελεί μέρος της, υπό εκτύπωση, B’ (αναθεωρημένης) έκδοσης του βιβλίου του με τίτλο «Πολιτική και ΜΜΕ στη σύγχρονη Ελλάδα (1821-1940)», εκδόσεις Ζυγός
