Δεν είχαν μόνο αρχή την απόλυτη ανιδιοτέλεια οι Ρεθεμνιώτες γιατροί όπως ο Νικόλαος Μυστράκης στον οποίο αναφερθήκαμε στο προηγούμενο δημοσίευμα, αλλά και την ευλογία να προλαμβάνουν ή ακόμα και να εμποδίζουν την εξάπλωση νοσημάτων όπως τα αφροδίσια.
Ας μην ξεχνάμε ότι στο Τσάρειο Νοσοκομείο λειτουργούσε ειδικό τμήμα θεραπείας των, που κρίθηκε απαραίτητο, αφού η πόλη φιλοξενούσε περισσότερους από 2.500 στρατιώτες. Αργότερα βλέπουμε στον τοπικό τύπο ανακοινώσεις για θεραπευτικά σκευάσματα των νοσημάτων αυτών. Και μπορεί να φαίνεται «σόλοικο» να διαφημίζονται τα φάρμακα αυτά σε μια τόσο κλειστή κοινωνία όπως το Ρέθυμνο. Αυτό και μόνο όμως δείχνει πως η δημόσια υγεία είχε πάντα την ύψιστη προτεραιότητα.
Κι ενώ το Ρέθυμνο ήταν μια πόλη μικρή που ασφυκτιούσε ανάμεσα σε δυο τόσο ανεπτυγμένες πόλεις όπως τα Χανιά και το Ηράκλειο, έδωσε στην επιστημονική κοινότητα γιατρούς που δίδαξαν την πρόληψη πριν αυτή γίνει στις μέρες μας τόσο γνωστή και απαραίτητη.
Από τους σημαντικότερους ο Θεμιστοκλής Μοάτσος, που διετέλεσε και ο πρώτος διευθυντής της Παθολογικής Κλινικής (1900-1910) του Τσάρειου Νοσοκομείου. Ο Θεμιστοκλής Μοάτσος διέθεσε τη ζωή του στην επιστήμη του και στους Ρεθεμνιώτες.
Εκτός από την πάγια τακτική του να γιατρεύει χωρίς κανένα αντάλλαγμα, έκανε και στο Ρέθυμνο ένα έργο ζωής. Ήταν το απολυμαντήριο που δημιούργησε στην οδό που φέρει το όνομά του και με αυτό έσωσε το Ρέθυμνο από τη μάστιγα της φυματίωσης. Έφυγε το 1952, αφήνοντας κληρονομιά στον γιο του Δημήτρη τον μετέπειτα μεγάλο πολιτικό τη μεγάλη εκτίμηση της τοπικής κοινωνίας.
Στις εφημερίδες της δεκαετίας του 1920, βλέπουμε να δεσπόζουν άρθρα ενός άλλου σπουδαίου γιατρού που ήταν ο Σταμάτης Ρολόγης.
Σε μια εποχή που θερίζουν οι επιδημίες ο Ρολόγης διδάσκει την πρόληψη, εμμένοντας και ο ίδιος στην τακτική του συστηματικού πλυσίματος των χεριών. Ήταν μια διαδικασία που ακολουθούσε αμέτρητες φορές κάθε μέρα. Ιδιαίτερα από τότε που έχασε τη μικρή του κόρη Μαρία σε ηλικία 11 ετών από μηνιγγίτιδα.
Το κύρος του ήταν αρκετό για να προσέξουν τις συστάσεις του οι Ρεθεμνιώτες και να προσπαθούν τηρώντας ευλαβικά τις συνθήκες υγιεινής να προστατεύουν τον εαυτό τους καλύτερα σε περιόδους επιδημίας. Μάλιστα η επιμονή του με σειρά δημοσιευμάτων στον τοπικό τύπο έπεισε το νομάρχη της εποχής να διατάξει το κλείσιμο των σχολείων όταν μια επιδημία οστρακιάς έγινε εξαιρετικά επικίνδυνη για μικρούς και μεγάλους. Είναι η πρώτη φορά που η πόλη παίρνει τόσο δραστικά μέτρα για να αντιμετωπίσει μια σοβαρή επιδημία.
Ένας ακόμα γιατρός που απεδείχθη πρόδρομος του Φλέμινγκ ήταν ο Γεώργιος Ανδρεδάκης ή Ανδρεδής από το Φουρφουρά Αμαρίου.
Συνήθιζε να θεραπεύει με σκευάσματα δικής του παρασκευής, που συνήθως κρατούσε μυστική τη συνταγή. Μαγικές όντως οι συνταγές του αλλά «επτασφράγιστα μυστικά».
Το μόνο που ήταν εμφανές από το συνταγολόγιό του, ήταν το «μουχλιασμένο ψωμί» που επέβαλε να τρώνε οι τραυματίες και ορισμένες κατηγορίες ασθενών που νοσούσαν από μολύνσεις. Ο ευφυέστατος αυτός επισήμων με το αμίμητο καυστικό του χιούμορ, είχε κοντά στα άλλα ανακαλύψει ότι «οι μύκητες της μούχλας εξουδετερώνουν τους μύκητες της μόλυνσης». Η δράση της πενικιλίνης! Και για αυτό θεωρείται πρόδρομος του Φλέμινγκ.
Μιχάλης Μαρούλης,ο καινοτόμος παιδίατρος
Για τον Μιχάλη Μαρούλη γνωρίζαμε αρκετά για την αντιστασιακή του δράση. Υπήρξε όμως κι ένας εξαιρετικός παιδίατρος.
Άνθρωπος θετικός από τη μικρή του ηλικία, έβαλε στόχο για την ιατρική και πέτυχε. Απέκτησε ειδικότητα παθολόγου αλλά και παιδιάτρου. Ιδιαίτερα η παιδιατρική τον απορρόφησε αλλά ήταν και άριστος παθολόγος.
Εκείνοι που συνεργάστηκαν μαζί τον αναφέρουν πάντα σαν ένα γιατρό, που ήταν αφοσιωμένος στην επιστήμη του κι είχε σκοπό ζωής να θεραπεύει. Μπορούσε και ώρες να έμενε σκεπτικός, αν μια περίπτωση ασθενούς τον προβλημάτιζε.
Κι επειδή είχε πάθος με τη διάδοση της γνώσης, δεν δίσταζε να κάνει -σεμινάρια θα τα λέγαμε σήμερα- συνεχείς παραινέσεις στους συνεργάτες του για να γίνονται πιο αποτελεσματικοί στο έργο τους. Ας μην ξεχνάμε ότι εκείνη την εποχή δεν υπήρχαν σχολές νοσηλευτικής. Αλλά σε γιατρούς όπως αυτός και άλλοι που ακολούθησαν αναδείχτηκαν και νοσηλευτές με έργο που άφησε εποχή.
Άνθρωπος προοδευτικός παρακολουθούσε κατά γράμμα την εξέλιξη της επιστήμης του. Κι ήταν αυτός που εισήγαγε τη βρεφοκομία και την παιδιατρική σαν ξεχωριστές ειδικότητες στην πόλη μας.
Σε διαφήμιση της εποχής διαβάζουμε:
ΜΙΧ. ΜΑΡΟΥΛΗΣ Νοσήματα. Παιδιατρικά, Παθολογικά. Ειδική θεραπεία νόσων των πνευμόνων, φυματιώσεως κ.λ.π. (Μηχάνημα νεώτατου Γερμανικού συστήματος) Χρυσοθεραπεία, Ασβεστοθεραπεία, Κανονισμός διατροφής βρεφών δι’ ειδικού βρεφοζυγού.
Η κλινική του λειτουργούσε υποδειγματικά. Ήταν δίπλα στην κλινική «Λυράκη», εκεί που βρίσκεται σήμερα η Δημοτική Φιλαρμονική. Αν και εξοπλισμένη με κάθε σύγχρονο μηχάνημα εν τούτοις λειτουργούσε σαν φιλανθρωπικό ίδρυμα.
Το ενδιαφέρον του Μαρούλη για κάθε άπορο ασθενή ξεπερνούσε κάθε προσδοκία. Υπέρβαση αγάπης το έλεγαν όσοι τον γνώριζαν καλά.
Δεν μπορούμε να παραλείψουμε την πρώτη μονάδα μεταγγίσεων αίματος στην κλινική Νικολάου Λυράκη ιδιαίτερα μετά την κάθοδο στο Ρέθυμνο της αξέχαστης μικροβιολόγου Έλλης Βότζη. Το τμήμα αυτό καθιέρωσε την εξέταση των ομάδων αίματος σώζοντας πολλούς από βέβαιο θάνατο. Ιδιαίτερα τις επίτοκες γυναίκες.
Ο απόστολος της υγιεινής διατροφής,Αντώνης Καφφάτος
Κι έρχεται η μεγάλη επανάσταση στον τομέα της διατροφής με τον Ομότιμο Καθηγητή Προληπτικής Ιατρικής και Διατροφής, Πανεπιστήμιο Κρήτης Αντώνη Καφφάτο.
Ο Αντώνης Γ. Καφφάτος γεννήθηκε στο Μοναστηράκι Αμαρίου Ρεθύμνου Κρήτης και σπούδασε Ιατρική στο Πανεπιστήμιο των Αθηνών. Έκανε δύο Masters of Science στη Διατροφή και στην Δημόσια Υγεία στο Πανεπιστήμιο Columbia της Νέας Υόρκης και απέκτησε τίτλο της ειδικότητας στην Παιδιατρική στις ΗΠΑ το 1973. To 1972 ολοκλήρωσε τη διδακτορική του διατριβή στα Πανεπιστήμια του Tennessee και των Αθηνών. Πέρασε όλες τις ακαδημαϊκές βαθμίδες στο Πανεπιστήμιο του Μαϊάμι (Assistant, Associate και Professor) και το 1985 εξελέγη αναπληρωτής καθηγητής στην Ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης, ενώ το 1993 εξελέγη στην βαθμίδα του καθηγητή. Σήμερα είναι Ομότιμος Καθηγητής Προληπτικής Ιατρικής και Διατροφής του Πανεπιστημίου Κρήτης. Είναι επίσης ειδικός σύμβουλος για τη διατροφή στους οργανισμούς WHO και FAO. Έχει διατελέσει πρόεδρος της εθνικής επιτροπής για την Αγωγή Υγείας και υπήρξε επί σειρά ετών ο αντιπρόσωπος της Ελλάδας στην Επιτροπή για την προαγωγή της υγείας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα επιστημονικά του ενδιαφέροντα μεταξύ άλλων είναι η μελέτη των παραγόντων κινδύνου για χρόνια νοσήματα, η αγωγή υγείας σε παιδιά και ενήλικες, πίνακες σύνθεσης ελληνικών τροφίμων και η προαγωγή της υγείας μέσα από τη διατροφή. Έχει 345 πρωτότυπες δημοσιεύσεις σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά και πάνω από 80 σε Ελληνικά περιοδικά. Μετά το 2005, συνεχίζει να ασχολείται με έρευνες και μελέτες που αφορούν στην διατροφή, στην πρόληψη και στην δημόσια υγεία. To 2014, προσεκλήθη ως κριτής των ερευνητικών προτάσεων της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών της Φιλανδίας.
Ο Αντώνης Καφφάτος έφερε και τη μεγάλη επανάσταση στον τομέα της διατροφής τονίζοντας πως μια κουζίνα μεσογειακή αλλά και η τήρηση των νηστειών που ορίζει η Εκκλησία μας προλαμβάνει πολλές ασθένειες και σώζει.
Όπως συνήθιζε να τονίζει και σε άρθρα του πολλές διατροφικές συνήθειες όπως η υπερκατανάλωση αλατιού, η χαμηλή κατανάλωση δημητριακών ολικής άλεσης, φρούτων και λαχανικών, θαλασσινών με υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά Ω3 και η υπερκατανάλωση πολυακόρεστων λιπαρών οξέων και επεξεργασμένου κρέατος ευθύνονται για πολλές σοβαρές ασθένειες. Ο κ. Καφφάτος ανέφερε, επίσης, ότι άλλοι παράγοντες που συμβάλλουν στην πρόωρη θνησιμότητα είναι η έλλειψη σωματικής άσκησης, το κάπνισμα και η κατανάλωση οινοπνευματοειδών ποτών. Η μόλυνση του περιβάλλοντος αδιαμφισβήτητα επιβαρύνει την κατάσταση της υγείας, ενώ οι κατάλληλες επιλογές και παρεμβάσεις μπορούν να μεταβάλλουν κάποιους γενετικούς και βιολογικούς παράγοντες π.χ. η κατάλληλη διατροφή στην περίπτωση γενετικής υπερλιπιδαιμίας μπορεί να ελαττώσει τον κίνδυνο εμφράγματος.
Η εξασφάλιση καλής υγείας, η πρόληψη των χρόνιων νοσημάτων και η διατήρηση ενός φυσιολογικού βάρους σώματος, επιτυγχάνεται με σωστές διατροφικές επιλογές σε καθημερινή βάση και τακτική σωματική άσκηση τουλάχιστον 30 λεπτά την ημέρα. Συγκεκριμένα, ο κ. Καφφάτος αναφέροντας τα χαρακτηριστικά της υγιεινής διατροφής τόνισε ότι πρέπει να επιλέγονται τρόφιμα με χαμηλό γλυκαιμικό φορτίο για να προλαμβάνεται η αύξηση της ινσουλίνης και του σακχάρου στο αίμα μακροχρόνια. Σε αυτό το πλαίσιο, συνιστάται η επιλογή ζυμαρικών/ ψωμιού ολικής αλέσεως και καστανό ρύζι αντί για λευκό, φυσικοί χυμοί χωρίς ζάχαρη αντί για αναψυκτικά, νιφάδες βρώμης αντί για επεξεργασμένα δημητριακά πρωινού. Επιπλέον πρόσθεσε ότι πρέπει να επιλέγονται τρόφιμα πλούσια σε σύνθετους υδατάνθρακες, να γίνεται χρήση μόνο ελαιόλαδου αντί για μαργαρίνη, κορεσμένα λίπη και σπορέλαια, να καταναλώνονται 4-5 φρούτα και 400γρ λαχανικά ημερησίως και να περιοριστεί η κατανάλωση αλατιού, ζάχαρης και κόκκινου κρέατος.
Ο κ. Καφφάτος είχε εστιάσει τις έρευνές του στις διατροφικές συνήθειες του πληθυσμού της Κρήτης και τις επιπτώσεις τους στην υγεία σε σχέση με πληθυσμούς άλλων χωρών. Έτσι έγινε πρότυπο η κρητική διατροφή και παραμένει μέχρι σήμερα.
Η συμβολή του Χρήστου Λιονή
Αρχές της δεκαετίας του 80 ένας νέος επιστήμονας εμφανίζεται με πρωτοποριακές θέσεις και απόψεις στον τομέα της υγείας. Είναι ο Χρήστος Λιονής που γεννήθηκε στο Ρέθυμνο το 1955. Εισήλθε στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Αθήνας το 1973 και έλαβε το πτυχίο το 1979 έχοντας τις ειδικότητες της Παθολογίας και της Γενικής Ιατρικής. Το βιογραφικό του είναι πλουσιότατο. Ο διδακτορικός του τίτλος έλαβε το 1991 από το Πανεπιστήμιο Κρήτης οφείλεται στο θέμα της διδακτορικής του διατριβής που ήταν «Εκπαιδευτική παρέμβαση σε μαθητές Γυμνασίων για την πρόληψη της καρδιαγγειακής νόσου». Διετέλεσε επί 9 χρόνια περίπου Διευθυντής του Κέντρου Υγείας Σπηλίου στο Νομό Ρεθύμνου. Επιπρόσθετα, έχει λάβει μέρος σε μετεκπαιδευτικά προγράμματα των Πανεπιστημίων Lund και Linkoping Σουηδίας ως ιατρός του Ε.Σ.Υ., ως υπότροφος και ως προσκεκλημένος ερευνητής σε θέματα γενικής ιατρικής και πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας. Το 1994 εκλέχτηκε Επίκουρος Καθηγητής Κοινωνικής και Οικογενειακής Ιατρικής του Τμήματος Ιατρικής του Πανεπιστημίου Κρήτης ενώ το 2002 εξελίχθηκε στη θέση του Αναπληρωτή Καθηγητή και το 2010 (ΦΕΚ 275/9.4.2010) εκλέχθηκε στη βαθμίδα του Καθηγητή στο γνωστικό αντικείμενο της «Γενικής Ιατρικής και Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας». Σήμερα διατηρεί τη θέση του Διευθυντού της Κλινικής Κοινωνικής και Οικογενειακής Ιατρικής, στο Τμήμα Ιατρικής και στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Ηρακλείου. Σήμερα έχει την ευθύνη του Συντονιστή της Επιτροπής Προπτυχιακών Σπουδών της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης. Είναι υπεύθυνος τριών κατ’ επιλογήν μαθημάτων (Σχέση Ιατρού Ασθενούς, Συμπονετική φροντίδα, Εισαγωγή στην Evidenced-based ιατρική και ανάλυση της κλινικής απόφασης) και συνυπεύθυνος μιας Κλινικής Άσκησης στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας στην Ιατρική Σχολή. Είναι Διευθυντής Σπουδών ενός Μεταπτυχιακού προγράμματος με τίτλο: «Γενική/Οικογενειακή Ιατρική και Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας», ενώ έχει επιβλέψει 22 διδακτορικές διατριβές που έχουν ήδη υποστηριχθεί. Το Μάιο του 2009 έλαβε μια σημαντική διάκριση από το Βασιλικό Κολλέγιο Γενικών Ιατρών (Honorary Fellowship), ενώ έχει λάβει και άλλες διακρίσεις και αναγνωρίσεις από εταιρείες ή ενώσεις της Ελλάδας και του εξωτερικού. Όσον αφορά τη διοικητική του εμπειρία, το 2001 εκλέχτηκε στη θέση του Αναπληρωτή Γενικού Διευθυντή του Περιφερειακού Συστήματος Υγείας Κρήτης, θέση από την οποία παραιτήθηκε τον Μάιο του 2004. Από το 2009 διευθύνει τη Μονάδα Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Ηρακλείου, η οποία λειτουργεί σε συνεργασία με το Δήμο Ηρακλείου. Κατά το έτος 2013 υπηρέτησε το Εθνικό Συμβούλιο Δημόσιας Υγείας από τη θέση του Αντιπροέδρου ενώ το ίδιο έτος εκλέχθηκε μέλος του Συμβουλίου του Πανεπιστημίου Κρήτης. Κατά το διάστημα Ιούνιος 2015 – Φεβρουάριος 2016 διετέλεσε Πρόεδρος του Επιστημονικού Συμβουλίου του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Ηρακλείου.
Ο Χρήστος Λιονής έχει πλούσια παρουσία σε εκδόσεις αναγνωρισμένων βιοϊατρικών περιοδικών (είναι διευθυντής σύνταξης σε τρία ξενόγλωσσα, αναγνωρισμένα από την ISI Thomson περιοδικά με συνάφεια στη γενική ιατρική). Ακόμα, συμμετέχει στο executive board πολλών Διεθνών και Ευρωπαϊκών Δικτύων, ενώ διετέλεσε Αντιπρόεδρος του Ευρωπαϊκού Δικτύου έρευνας (European General Practice Research Network) και το Μάιο του 2001 εκλέχτηκε μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Γενικής/ Οικογενειακής Ιατρικής, θέση στην οποία επανεκλέχτηκε τον Οκτώβριο του 2004 και διατήρησε μέχρι την ολοκλήρωση της θητείας του το 2007. Από το 1987 συνεργάζεται στενά με Πανεπιστήμια της Ευρώπης και της Αμερικής ανάμεσα στα οποία συγκαταλέγονται Πανεπιστήμια της Σουηδίας, του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ολλανδίας καθώς και των Η.Π.Α. (School of Public Health, Harvard University), του Καναδά και της Αυστραλίας. Το 1993 εργάστηκε ως προσκεκλημένος ερευνητής στο Πανεπιστήμιο Linköping, ενώ το 2000 εργάστηκε στο ίδιο Πανεπιστήμιο ως προσκεκλημένος καθηγητής και ερευνητής (Σχολή Επιστημών Υγείας, Τομέας Ιατρικής και Φροντίδας).
Έρευνα και δημοσιεύσεις
Σήμερα συντονίζει ένα Δίκτυο Έρευνας με γενικούς ιατρούς που υπηρετούν στην Περιφέρεια της Κρήτης. Ερευνητικές προτάσεις της Κλινικής Κοινωνικής και Οικογενειακής Ιατρικής έχουν χρηματοδοτηθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση και άλλους χρηματοδοτικούς φορείς. Ο Χρήστος Λιονής έχει δημοσιεύσει άρθρα σε ξενόγλωσσα περιοδικά από τα οποία 290 σήμερα παρουσιάζονται στο PubMed, ενώ έχει δημοσιεύσει και 86 άρθρα σε Ελληνικά περιοδικά με σύστημα κριτών. Επίσης έχει εκδώσει αρκετά βιβλία και έχει συμμετάσχει στην έκδοση ξενόγλωσσων τόμων σχετικών με τη Γενική Ιατρική και την Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας.
Ήταν στις εκδηλώσεις τύπου του 1995 που είχε σαν θέμα την προστασία του περιβάλλοντος και την πρόληψη σε όλους τους τομείς Από τους κεντρικούς ομιλητές ήταν και ο Χρήστος Λιονής, με τον οποίο είχαμε μοιραστεί πολλές φορές το βάρος πολιτιστικών παρεμβάσεων όπως η ίδρυση του Συλλόγου Συγγραφέων Λογοτεχνών και το περιοδικό «Ρεθεμνιώτικα Χρονικά» με τη σύμπραξη και του Δημήτρη Κορωνάκη.
Σ’ εκείνη την εισήγηση ο Χρήστος Λιονής είχε ανακοινώσει την έρευνα που ήταν ακόμα στα σπάργανα για την παρασκευή ενός βοηθητικού σκευάσματος για την πρόληψη εποχικών νόσων και ισχυροποίησης του ανοσοποιητικού μας συστήματος. Ήταν ένα σκεύασμα που βασιζόταν στα βότανα της κρητικής γης.
Αυτό που γνωρίζουμε σήμερα και το εμπιστευόμαστε απόλυτα καθώς επιτελεί με επιτυχία τον υψηλό του προορισμό.
Έχει συνδέσει και ο Χρήστος Λιονής το όνομά του με τον τομέα της πρόληψης και του οφείλουμε χάρη για τη σπουδαία συμβολή του και στον τομέα αυτό.