Οι ομάδες που μας χάρισαν τη λευτεριά δεν έπαιρναν γραμμή μόνο για τα χτυπήματα που αποδυνάμωναν τον εχθρό. Αρκετές φορές η διαταγή εξυπηρετούσε και συμφέροντα. Όπως όμως μπορούν να βεβαιώσουν επίσημα έγγραφα και ημερολόγια αγωνιστών στο Ρέθυμνο κυριαρχούσε η λογική. Οι έντιμοι άνθρωποι που είχαν τις τύχες του λαού μας στα χέρια τους μετρούσαν πρώτα το τίμημα της συμμετοχής σε μια αποκοτιά. Κι αν δεν γινόταν αλλιώς, όπως στην περίπτωση απαγωγής του Κράιπε, κατάφεραν να αποφύγουν πολλά δεινά για τον τόπο με το να σκέπτονται με αυτόβουλη σκέψη.
Βέβαια η προοδευτική πλευρά που έβαζε «μπέτη» σε κάθε παράτολμο επιχείρημα είχε δοθεί στον αγώνα με το όραμα μιας πολιτειακής αλλαγής με περισσότερες ευκαιρίες για κάθε άνθρωπο, περισσότερη ισονομία και πραγματική ισοπολιτεία.
Σαν σήμερα, στις Μέλαμπες, υπογράφηκε από λαμπρούς πατριώτες ένα σημαντικό ψήφισμα. Γιατί με αυτό οι Ρεθεμνιώτες ξορκίζανε την κατάρα του εμφυλίου.
Κι είναι σπουδαίο αυτό το στοιχείο που εντόπισε και ανάρτησε στην ιστοσελίδα του χωριού ο αντιδήμαρχος Αγίου Βασιλείου κ. Αντώνης Τσουρδαλάκης. Γιατί αποδεικνύει ότι στο χωριό αυτό που ευλογεί η μνήμη των Αγίων Τεσσάρων Μαρτύρων πρυτάνευε πάντα η λογική και το γενικό καλό.
Το σπουδαιότερο όμως είναι άλλο. Ενώ από τις Μέλαμπες κρατούσαν αγωνιστές εντελώς διαφορετικών πολιτικών απόψεων και πεποιθήσεων, στις συσκέψεις για το μέλλον του τόπου ερχόταν σε τελευταία μοίρα η πολιτική θέση. Για να υπάρχει πάντα ένα φωτεινό παράδειγμα που να οριοθετεί την έννοια πατριωτισμός.
Ας ξεφυλλίσουμε όμως το αρχείο Μάρκου Πολιουδάκη, από την ενότητα του polistiko-rethymno.org ΚΙΒΩΤΟΣ ΜΝΗΜΗΣ για να θυμηθούμε τα γεγονότα μετά την αναχώρηση των Γερμανών και να συνειδητοποιήσουμε τη σημαντικότητα του ψηφίσματος τρία χρόνια αργότερα όταν φούντωνε παντού ο εμφύλιος σπαραγμός.
Από τις αρχές του Οκτώβρη, αναφέρει μεταξύ άλλων ο Μάρκος Πολιουδάκης, μέχρι της απόσυρσης των Γερμανικών δυνάμεων από το Ρέθυμνο στις 13 Οκτωβρίου 1944, η προσπάθεια και η μέριμνα αρχηγού της ΕΟΡ Χρ. Τζιφάκη επικεντρώθηκε στο ξεσήκωμα όλων των δυνάμεων της ΕΟΡ απ’ όλο τον Νομό. Η εντολή του ήταν η προσέγγιση της πόλης του Ρεθύμνου απ’ όλα τα σημεία, με τη δημιουργία ενός κλοιού, με σκοπό την παρεμπόδιση του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, από οποιαδήποτε πρωτοβουλία κατάληψης των Αρχών με το φεύγα των Γερμανών. Υπό την ιδιότητά του ως Στρατιωτικός διοικητής του Νομού, στράφηκε εναντίον του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ με το πρόσχημα της «διατηρήσεως με κάθε τρόπο, της τάξεως» και για τη μη συμμόρφωση του ΕΛΑΣ να κτυπά τους Γερμανούς που δεν συμμορφωνόταν με τις διαταγές του Σ.Σ.- Μ.Α. που διαβίβασαν υπευθύνου του Νομού. Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ από τον Ψηλορείτη και το Μυλοπόταμο κατέβηκαν και στρατοπέδευσαν στη περιοχή Πηγής – Αγ. Δημητρίου και από κει στα περίχωρα της πόλης.
Οι κύριες γερμανικές δυνάμεις είχαν αποσυρθεί μέχρι το βράδυ της 12ης Οκτωβρίου, αφού είχαν παραλάβει ή καταστρέψει όλο το πολεμικό και λοιπό υλικό τους. Ανατίναξαν όλες τις γέφυρες, τις πούγκες, τα πολυβολεία και τα πυροβολεία που είχαν εγκαταστήσει στις ακτές, τις αποθήκες πολεμοφοδίων τους, όλες τις άλλες στρατιωτικές εγκαταστάσεις και το αεροδρόμιο Πηγής. Εγκατέλειψαν την πόλη οι τελευταίοι Γερμανοί το πρωί της 13ης Οκτωβρίου 1944 και φεύγοντας ανατίναξαν την ατσιπουλιανή γέφυρα. Οι ανταρτικές δυνάμεις εισήλθαν αμέσως στην πόλη και εγκαταστάθηκαν σε διάφορα κτίρια όπου προηγουμένως εστεγάζοντο οι Γερμανοί.
Οι Άγγλοι και οι διοίκηση της ΕΟΡ εγκατέστησαν το Αρχηγείο τους στην Κλινική Δανδόλου και στο σπίτι δοσίλογου στην Οδό Γιαμπουδάκη. Οι άντρες της ΕΟΡ πέταξαν στους δρόμους πολλά σακιά βύσσινα ξερά από τις αποθήκες του Φραγγιά, τα θυμάμαι σκορπισμένα στους δρόμους.
Όρισαν Φρούραρχο της πόλης τον Παύλο Γύπαρη και εγκαταστάθηκε στα στρατιωτικά οικήματα της Στρατολογίας, εγκατέστησε φυλάκια με άνδρες της ΕΟΡ σε επίκαιρα σημεία, άμμος πόρτα, ΒΙΟ, δυτική πλευρά του κήπου. Ομάδες Εθνικοφρόνων της ΕΟΡ κατέλαβαν το λόφο Ευλυγιά.
Τμήματα του ΕΛΑΣ κατέλαβαν την περιοχή Μύλους – Χρωμοναστήρι και το λόφο της Μεσκηνιάς. Εγκατέστησαν τη διοίκηση του 44ου Συντάγματος υπό τον Στρατή Βελουδάκη στο κτίριο της Επιστρατεύσεως στη Σοχώρα.
Ο λαός μαζί με τους αντάρτες πανηγύριζαν την απελευθέρωση με χορούς τραγούδια, παρελάσεις και δοξολογία στη Μητρόπολη. (Δες «Η Μάχη της Κρήτης στο Ρέθυμνο», τόμο Β’ σελ. 405-414). Επίσης το κεφάλαιο για την απελευθέρωση, του παρόντος.
Πέρασαν τρεις μήνες, με παρεξηγήσεις, μικροτσακωμούς και έντονη προπαγάνδα αλληλοκατηγοριών μεταξύ των δύο οργανώσεων. (Δες έντυπο υλικό προκηρύξεων και λοιπόν ανακοινώσεων).
Αρχές Δεκέμβρη 1944 άρχισε ο εμφύλιος πόλεμος στην πόλη των Αθηνών.
Στις 16 Ιανουαρίου 1945, άντρες της ΕΟΡ με τον Παύλο Γύπαρη κτύπησαν και κατέλαβαν τα γραφεία του ΚΚΕ, με έναν νεκρό, χωρίς να λάβουν υπόψη τους τις συμφωνίες μεταξύ των δύο παρατάξεων. Την επόμενη 17ην Ιανουαρίου ο Γύπαρης συγκέντρωσε αντάρτικες δυνάμεις από το δυτικό Ρέθυμνο, Επισκοπή, όπου βρισκόταν και βοήθησε ο Εμμ. Κελαϊδής, Κουρνά, Ασή Γωνιά και κτύπησαν τη διοίκηση του ΕΛΑΣ στο κτίριο της Επιστρατεύσεως με πολυβόλα από τις γύρω ταράτσες. Επετέθησαν δε και εναντίον του τμήματος του ΕΛΑΣ που κρατούσε το λόφο του Τιμίου Σταυρού στα γερμανικά ρήγματα, από τους ΕΟΡίτες του Ευλυγιά, ανάγκασαν τους άνδρες του ΕΛΑΣ να αποσυρθούν προς Τρία Μοναστήρια. Είχαν τρεις νεκρούς και η ΕΟΡ ένα νεκρό και τρεις τραυματίες. Οι ευρισκόμενοι στο κτίριο της Επιστρατεύσεως κυρίως νεαροί και νεαρές της ΕΠΟΝ μόλις βράδιασε και τα πυρά αραίωσαν, κατόρθωσαν και διασκορπίστηκαν.
Μέσα στην πόλη είχε παραμείνει μια ομάδα του ΕΛΑΣ υπό τον Υπολ/γό Λεωνίδα Ζαχαράκη, η οποία αμύνετο σθεναρώς μέχρι και την επομένη το πρωί της 18ης Ιανουαρίου. Τελικά αναγκάστηκε να παραδοθεί υπό την πίεση μεγάλης δύναμης πυρός. Είχε έναν νεκρό και δύο τραυματίες. Οι ομάδες της ΕΟΡ κινήθηκαν προς τα Τρία Μοναστήρια για να εμποδίσουν τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ προς την πόλη, οι οποίες είχαν ειδοποιηθεί και είχαν ξεκινήσει από Μέλαμπες, Κοξαρέ και τα άλλα χωριά του Αγ. Βασιλείου. Η Ομάδα του Γιάννη Κατσιά που βρισκόταν στο Μοναστήρι του Πρέβελη είχε ειδοποιηθεί και ερχόταν προς Ρέθυμνο. Έτσι οι ασυντόνιστες ομάδες του ΕΛΑΣ κυκλώθηκαν και λίγοι-λίγοι παραδόθηκαν, ή διέφυγαν.
Οι αρχηγοί του ΕΛΑΣ, Στρατής Βελουδάκης και Λεμονιάς συγκέντρωσαν μια δύναμη 80 περίπου ανταρτών και κατέλαβαν αμυντικές θέσεις στα Τρία Μοναστήρια. Την επομένη 17 Ιανουαρίου 1944, βρέθηκαν περικυκλωμένοι απ’ όλες τις πλευρές από τις δυνάμεις της ΕΟΡ, τους ανέτρεψαν και διέφυγαν προς διάφορες κατευθύνσεις. Οι απώλειες του ΕΛΑΣ ήσαν οκτώ νεκροί, μεταξύ των οποίων και τον Υπευθύνων της ΕΠΟΝ Ρεθύμνου Μανούσο Πραματευτάκη.
Μια ομάδα με τους Καπετάνιους Στρατή Βελουδάκη, Σήφη Μανωλεσάκη, Ν. Παπαδάκη ή Λεμονιά, με άλλους αντάρτες και τις αντάρτισσες Καλλιόπη Μαραγκουδάκη, Ευαγγελία και Ελένη Κλάδου έφθασαν στον Κορέδο της Κοξαρές. Εκεί βρέθηκαν κυκλωμένοι από δυνάμεις της ΕΟΡ και προσπάθησαν να σωθούν με τη διαφυγή. Ο Καπετάν Λεμονιάς και ο πολιτικός Υπεύθυνος Μανούσος Πορτάλιος ήσαν τραυματισμένοι και όταν επλησίασαν οι άνδρες της ΕΟΡ τους σκότωσαν.
Ειδοποιημένες οι δυνάμεις των Εθνικιστών από το ανατολικό Διαμέρισμα του Αρκαδίου και του Κάτω Μυλοπόταμου κατευθύνθηκαν για ενίσχυση προς την πόλη. Στην έκθεσή του ο Αρχιμανδρίτης Αρκαδίου Διονύσιος Ψαρουδάκης γράφει ότι μετά την επέμβασή του Π. Γύπαρη, τις προστριβές με τους αριστερούς και την ένοπλο εξέγερση, η Διοίκηση Χωροφυλακής με τη συνεργασία του αρχηγού Χρίστου Τζιφάκη τον ειδοποίησε δι εκτάκτου αγγελιοφόρου την 17ην Ιανουαρίου 1945, το πρωί, όπως επειγόντως ειδοποιήσει του άνδρες της Ομάδος του στο ανατολικό Διαμέρισμα Αρκαδίου, να ετοιμασθούν και να συγκεντρωθούν στη γέφυρα Πηγής, όπου και θα πάρουν νεώτερες οδηγίες.
Ειδοποίησε αμέσως με έκτακτους αγγελιοφόρους όλα τα χωριά του Δήμου Αρκαδίου και του Κάτω Μυλοποτάμου. Στην Πηγή άρχισαν να καταφθάνουν ένοπλοι απ’ όλα τα χωριά και ενώθηκαν με τους χωροφύλακες και του οργανωμένους ενόπλους της ΕΟΡ. Στη γέφυρα της Πηγής την ώρα που έκαναν διανομή φυσιγγιών φθάνει ο Μαρούλης από τις Μαργαρίτες με την Ομάδα του. Ο Διονύσιος προτείνει να παραμείνει εκεί μέχρι να συγκεντρωθεί όλη η δύναμη και να ξεκινήσουν όλοι μαζί προς Ρέθυμνο, διότι είχε την πληροφορία ότι δυνάμεις του ΕΛΑΣ κατέχουν τη γέφυρα του «Κουτσολίδι» στα Περιβόλια και το εργοστάσιο του Τσουρλάκη, δεσπόζουσες θέσεις πριν την πόλη του Ρεθύμνου.
Ο Μαρούλης όμως δεν περιμένει και ξεκινά με την ομάδα του με κατεύθυνση νοτιότερα της πόλης. Ανατολικά του χωριού Ρουσσοσπίτι συμπλέκεται με αντάρτες του εχθρού και είχε ένα νεκρό. (Κατ’ άλλη μαρτυρία οι νεκροί ήσαν δύο). Μετά μια ώρα συγκεντρώθηκαν στην Πηγή δύναμη υπέρ τους 120 άνδρες ξεκινά δια του αμαξιτού δρόμου προς Ρέθυμνο. Καθ’ οδόν ο Διονύσιος παίρνει σημείωμα δια του οποίου του ζητούσαν επειγόντως ενίσχυση. Στη διακλάδωση προς Αμάρι συνέλαβε μερικούς αιχμαλώτους και όταν έφθασε στην πόλη τους παρέδωσε στις Αρχές.
Η πόλη είναι ελεύθερη εχθρού, αντίπαλοι πληροφορήθηκαν από τον Ι. Πλουμιστό εξ Αμνάτου ότι ο Διονύσιος καταφθάνει από το πλούσιο διαμέρισμα του Αρκαδίου με τριπλάσια δύναμη της πραγματικής, αυτοί εκλονίσθησαν και εγκατέλειψαν τις θέσεις τους τρεπόμενοι εις φυγήν. Αυτά γράφει στην έκθεσή του ο Αρχιμανδρίτης Διονύσιος Ψαρουδάκης.
Το κυνηγητό επεκτάθηκε και τις επόμενες μέρες σε χωριά και μέσα στην πόλη, όπου οι Εθνικόφρονες μάζευαν τα όπλα των αντιπάλων τους και καθάρισαν μερικούς.
Τα Γεναριανά του 1945 υπήρξαν μια μελανή σελίδα στη ηρωική ιστορία του Ρεθύμνου, κυρίως από μη Ρεθεμνιώτες, σε μια εποχή μεγάλων παθών και μισαλλοδοξία.
Εκείνες τις δίσεκτες εποχές κάποιοι φωτισμένοι άνθρωποι, μεταξύ των οποίων Γιώργης Αγγελιδάκης, Μιχαήλ Μυρ. Παπαδάκις, Χρίστος Τζιφάκης, προσπαθούσαν να σβήνουν φωτιές μισαλλοδοξίας επιμένοντας ότι εχθρός ήταν μόνο ο κατακτητής. Από κοντά και οι Μελαμπιανοί όπως βεβαιώνουν πολλές πηγές μεταξύ των οποίων και η αυτοβιογραφία του Μιχαήλ Παπαδάκι. Απόδειξη το παρακάτω ψήφισμα στην πιο κρίσιμη περίοδο.
Μας είπε σχετικά ο κ. Αντώνης Τσουρδαλάκης που εντόπισε το ιστορικό αυτό στοιχείο.
Κυριακή 4 Μαίου 1947 – Ψήφισμα
Στο πλαίσιο έρευνας της τοπικής μας ιστορίας η οποία βρίσκεται σε εξέλιξη έχουν προκύψει αρκετά νέα και σημαντικά ευρήματα. Ένα από αυτά παραθέτω:
Σαν τέτοιες μέρες 4 Μαΐου 1947 σε μια ιστορική περίοδο δυσάρεστη για το έθνος μας και μέσα στις γενικευμένες έκρυθμες συνθήκες του μεταπολεμικού εμφυλίου, η τοπική κοινωνία των Μελάμπων δείχνει την ωριμότητα την ψυχική δύναμη, την αποφασιστικότητα και αρθρώνει σώφρονα λόγο με στόχο να επικρατήσει ειρήνη, συμφιλίωση, συνύπαρξη.
Την πράξη αυτή θεωρώ ως από τις σημαντικότερες της νεότερης τοπικής ιστορίας μας, που επιβεβαιώνει την διαχρονική ποιότητα του κώδικα αρχών και αξιών των Μελαμπιανών.
Η Ιστορία μας διδάσκει!
Το άγνωστο έως τώρα ντοκουμέντο που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Κρητική Επιθεώρηση» φύλλο Σαββάτου 17 Μαΐου 1947 έχει ολόκληρο ως εξής:
ΨΗΦΙΣΜΑ
Εν Μέλαμπες σήμερον την 4 Μαΐου 1947 ημέραν Κυριακήν συνήλθομεν οι κάτωθι υπογεγραμμένοι κάτοικοι αντιπροσωπεύοντες απάσας τας πολιτικάς παρατάξεις του χωριού μας, μετά των εκ Ρεθύμνης προς τούτο ελθόντων δικηγόρων Εμμ. Πετρακάκη και Μιχ. Παπαδάκη και Νικολάου Εμμ. Αποστολάκη εκ Σακτουρίων και συσκεφθέντες προς τον σκοπόν να αποτραπή δια παντός τρόπου η δημιουργία διενέξεων και εμφυλίων προστριβών και όπως αποκλεισθή η επέκτασις εμφυλίου πολέμου εις την περιφέρειαν μας.
ΑΠΟΦΑΣΙΖΟΜΕΝ
1) Αποδοκιμάζομεν πάσαν προσπάθειαν, οποθενδήποτε προερχομένην, τείνουσαν εις την επέκτασιν του εμφυλίου πολέμου εις την περιφέρειάν μας (τέως Δήμου Μελάμπων), δηλούμεν δε ότι πάσαν τοιαύτην προσπάθειαν θα αντιμετωπίσωμεν σύσσωμοι και ηνωμένοι ανεξαρτήτως πολιτικών παρατάξεων.
2) Δια πολιτικάς πεποιθήσεις και μόνον, εφ’ όσον δεν υφίσταται παράβασις του κοινού ποινικού νόμου, διώξεις, οπονθεδήποτε προερχόμεναι, καταδικάζονται και θα αντιμετωπισθούν υφ’ όλων των παρατάξεων.
3) Κάθε ύποπτος, ένοπλος ή μη, είναι υποχρεωμένος να οδηγείται εις την κατωτέρω Επιτροπήν, ήτις θα αποφασίζη περί απομακρύνσεώς του. Επίσης τα τυχόν αναφυόμενα επεισόδια εις την περιφέρειάν μας θα λύωνται και θα εξομαλύνωνται υπό της ιδίας Επιτροπής.
4) Πάσαι αι πολιτικαί παρατάξεις υποχρεούνται να μη προκαλώσιν αλλήλας, κάθε δε πολίτης έχει το δικαίωμα να πρεσβεύη οιανδήποτε ιδεολογίαν, αρκεί να μη προκαλή τους άλλους πολίτας.
5) Τα όργανα της Αγροτικής Ασφαλείας δέον να περιορίζωνται εις τα καθαρώς αφορώντα την Αγροτικήν Ασφάλειαν καθήκοντα των και εις περιπτώσεις κλοπών.
6) Δια τους απομακρυνομένους από την περιφέρειαν του Νομού με σκοπόν αναμίξεως εις τον εμφύλιον πόλεμον εκδηλούμεν την αποδοκιμασίαν μας.
7) Δεν επιτρέπεται εις τας πολιτικάς παρατάξεις να τροφοδοτώσιν και υποθάλπωσιν υπόπτους ξένους, ανεξαρτήτως πολιτικής αποχρώσεως.
8) Συνιστώμεν Επιτροπήν εκ των Μιχαήλ Ι. Φωτάκη, Γεωργίου Αλ. Μελιδονιώτη, Γεωργίου Δημ. Βεργαδή, Ιωάννου Ψυλλάκη, Μιχαήλ Γ. Χριστοφοράκη Ιατρού, και Ηλία Θ. Τρουλλινού, δια την επίλυσιν πάντων των αναφυομένων ζητημάτων, των αφορώντων εις την δημοσίαν τάξιν.
Οι υπογεγραμμένοι εξουσιοδοτημένοι από όλας τας παρατάξεις.
Εμμ. Πετρακάκης, Μιχαήλ Παπαδάκης, Μιχαήλ Χριστοφοράκης, Μιχαήλ Ν. Μπαγιαρτάκης, Γεώργιος Μελιδονιώτης, Ιωάννης Μαρκάκης, Νικόλαος Αυγουστάκης, Ηλίας Θ. Τρουλλινός, Νικόλ. Αποστολάκις, Εμμ. Ι. Παπαδάκης, Πολυν. Πετρακάκης, Γεωρ. Βεργαδής, Ιωσήφ Φασατάκης, Μιχαήλ Ι. Φωτάκης, Κωστ. Ζεάκης, Μιχαήλ Εμμ. Τρουλλινός, Ελευθ. Νικηφοράκης, Ιωάννης Ψυλλάκης, Νικολ. Ε. Νικηφοράκης.
Μια ακόμα περγαμηνή επομένως στην ιστορική πορεία των Μελάμπων και δεν αποκλείεται να έχουμε και άλλες προσεχώς καθώς η ιστορική έρευνα δεν είχε και δεν πρόκειται να έχει ημερομηνία λήξης.
ΠΗΓΕΣ: Αρχείο Μάρκου Πολιουδάκη
Αυτοβιογραφία Μιχαήλ Μυρ. Παπαδάκι
Ιστοσελίδα: Πολιτιστικό Ρέθυμνο
Αρχείο: Εύας Λαδιά