Με ιδιαίτερη τέχνη κι υπομονή μα πάνω από όλα αγάπη και μεράκι γι’ αυτό που κάνουν, οι κατασκευαστές μουσικών οργάνων στο Ρέθυμνο επιμένουν εν έτη 2014 να συντηρούν μια πολύχρονη παράδοση. Δίνοντας προσοχή στη λεπτομέρεια και την ακουστική τελειότητα, επεξεργάζονται ένα άψυχο κομμάτι ξύλου για να το μετατρέψουν στο όργανο εκείνο που θα μας συντροφεύσει με τη μουσική του στις χαρές και τις λύπες.
Λάτρεις οι ίδιοι της μουσικής, εκτός από επαγγελματίες κατασκευαστές οργάνων, δηλώνουν ότι ξεχωριστή θέση στην καρδιά τους έχει η φωνή της Κρήτης, η πολυδιαφημισμένη λύρα. Οι οικογένειες Σταγάκη και Παπαλεξάκη που φτιάχνουν εδώ και δεκαετίες τη χειροποίητη λύρα, τονίζουν πως η μόνη τους πληρωμή για την κοπιαστική εργασία τους είναι ένα καλό μουσικό όργανο.
Στα 32 του χρόνια ο οργανοποιός Μανώλης Σταγάκης, κουβαλά ήδη στις πλάτες του εμπειρία δεκαετιών που πέρασε από τον παππού στον πατέρα και το θείο του για να καταλήξει στον ίδιο.«Νιώθω το βάρος της παράδοσης στην πλάτη μου και προσπαθώ κάθε λύρα που φτιάχνω να τιμά το όνομα του παππού μου», αναφέρει με συγκίνηση και συνεχίζει: «το μαγαζί το πρωτοάνοιξε ο παππούς μου το 1945, το 1968 μπήκε ο πατέρας κι ο θείος μου και τώρα το κρατάω εγώ».
Έχοντας συνδυάσει την παιδική του ηλικία με αναμνήσεις στο εργαστήριο του παππού του με τον τελευταίο να του μαθαίνει με υπομονή την τέχνη και τα μυστικά της κατασκευής της λύρας, ο 32χρονος δηλώνει με καμάρι: «Το 1945 ο παππούς μου εφυήρε τη λύρα με τη σημερινή της μορφή, πριν υπήρχε αυτό που ονομάζουμε «λυράκι», το οποίο κατασκεύαζαν αυτοσχέδια όλοι στην Κρήτη. Της έδωσε την αχλαδόσχημη μορφή, την μεγάλωσε σε μήκος και πλάτος, πρόσθεσε τασιέρα και μεταλλικά κλειδιά και της έβαλε το κεφάλι που έχει το βιολί αλλάζοντάς την ριζικά. Ακόμη και η δισκογραφία πριν από το 1945 είναι γραμμένη με άλλα όργανα, από κει και πέρα επικρατεί η μουσική με τη λύρα Σταγάκη».
Όπως αναφέρει ο ίδιος, τα εργαλεία σήμερα έχουν βελτιωθεί κατά πολύ και υπάρχει μεγαλύτερη τεχνογνωσία, τα υλικά όμως και η τεχνοτροπία κατασκευής της λύρας είναι ακριβώς τα ίδια όπως πριν από 70 χρόνια. «Παίρνεις ένα άψυχο κομμάτι αντικείμενο και το κάνεις να μιλά. Πρώτα απ’ όλα είναι ο ήχος που θα βγάλει η λύρα και σε δεύτερη μοίρα έρχεται η αισθητική του οργάνου», λέει ο 32χρονος Μανώλης Σταγάκης που δηλώνει χαρούμενος με την άνθιση που γνωρίζει στις μέρες μας η κρητική παραδοσιακή μουσική και καταλήγει: «εμείς δεν ποντάρουμε στην ποσότητα, αλλά επιδιώκουμε να φτιάχνουμε λίγα και ποιοτικά όργανα. Και πάντα προσπαθούμε να βελτιώνουμε τη δουλειά μας. Στην καλλιτεχνία δεν υπάρχει τέλειο, όπως ακριβώς στη ζωγραφική και την ποίηση, για το λόγο αυτό ποτέ ο οργανοποιός δεν πρέπει να είναι ικανοποιημένος».
Με εμπειρία που αγγίζει τα 40 χρόνια ο 65χρονος σήμερα Γιώργης Παπαλεξάκης από το Ατσιπόπουλο ο οποίος συνεχίζει με την ίδια θέρμη να κατασκευάζει την κρητική λύρα, θυμάται ακόμη με συγκίνηση το πρώτο όργανο που έφταιξε. «Ξεκίνησα να κατασκευάζω μια λύρα για μένα από ένα κομμάτι καρυδιάς που μου έφερε ο πατέρας μου κι έναν μπαλτά που κόβουν το κρέας. Έμενα ξύπνιος μέχρι τις πέντε τα ξημερώματα για να καταφέρω να την φτιάξω», αναφέρει ο 65χρονος για να συνεχίσει λέγοντας: «σιγά σιγά, από στόμα σε στόμα μαθεύτηκε κι έτσι άνοιξα στην αρχή ένα μικρό εργαστήριο, αλλά όταν αυξήθηκε η ζήτηση από τους συμπολίτες μου το μετέφερα στο κέντρο του Ρεθύμνου όπου και βρίσκεται τα τελευταία 17 χρόνια».Αυτοδίδακτος στην τέχνη του χειροποίητου μουσικού οργάνου, τολμά να πει για τον εαυτό του, έπειτα από εμπειρία 40 ετών στην κατασκευή τους ότι… απλώς μπορεί να φτιάξει όργανα.
«Η τέχνη της κατασκευής της λύρας και γενικά όλων των μουσικών οργάνων δεν μαθαίνεται ποτέ. Για τον εαυτό μου μετά από όλα αυτά τα χρόνια λέω απλώς ότι βρίσκομαι σε ένα πολύ καλό επίπεδο και πως μπορώ να φτιάχνω όργανα», λέει με μετριοφροσύνη ο Γιώργης Παπαλεξάκης, ο οποίος ασχολείται επίσης με επισκευές κι ό,τι άλλο μπορεί να χρειαστεί πάνω στο βιολί, το μαντολίνο, την κιθάρα και το μπουζούκι.
Όπως τονίζει μάλιστα ο ίδιος, ο τεχνίτης πρέπει να παρουσιάζει πρόοδο στη δουλειά του και κάθε όργανο που φτιάχνει θα πρέπει να είναι καλύτερο από το προηγούμενο. Και αυτή ακριβώς είναι και η διαφορά με όσες λύρες έχουν ως χώρα κατασκευής την μακρινή Κίνα. «Η διαφορά των βιομηχανοποιημένων οργάνων είναι όσο απέχει ο ουρανός από τη γη. Αυτό που θα κάνει ένας έμπειρος τεχνίτης με το χέρι δεν μπορεί να το κάνει η μαζική παραγωγή», προσθέτει με νόημα.
Και οι δύο οργανοποιοί του Ρεθύμνου εκφράζουν ωστόσο την αισιοδοξία τους πως παρά τα δύσκολα χρόνια και τη γενικότερη οικονομική κατάσταση, η χειροποίητη λύρα δε θα πεθαίνει ποτέ. Ήδη οι οικογένειες Σταγάκη και Παπαλεξάκη έχουν περάσει την τέχνη και τα μυστικά της στην τρίτη και δεύτερη γενιά αντίστοιχα. Από τον παππού στον πατέρα, από τον πατέρα στο γιο ευελπιστούν πως η παράδοση που έχουν δημιουργήσει εδώ και δεκαετίες, θα συνεχιστεί και ότι η χειροποίητη λύρα θα επιβιώσει, όπως ακριβώς το έχει καταφέρει εδώ και αιώνες.
