Κάθε φορά που βρισκόμαστε στην αίθουσα του δημοτικού συμβουλίου βλέπουμε να μας ατενίζουν από την αιωνιότητα της τέχνης του χρωστήρα, μορφές, που για τους προγόνους μας έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη ζωή τους. Είναι οι πρώην δήμαρχοι που απαθανάτισε σε αριστουργηματικά πορτραίτα ο αξέχαστος Φρίξος Θεοδοσάκης.
Κι είναι να ευλογείς την έμπνευση του σπουδαίου εκείνου καλλιτέχνη, αλλά και τον δήμαρχο που αποδέχτηκε την πρόταση, για να έχουμε έτσι μια εικόνα των ανθρώπων που με τα έργα και τις ημέρες τους συνέβαλαν στην ανάπτυξη της πόλης που βρήκαμε οι επόμενοι.
Από τις εμπεριστατωμένες μελέτες επίσης των λόγιων της πόλης μας εμβαθύνουμε στις προσωπικότητες των δημάρχων που πέρασαν. Είναι όμως κάποια έργα και κάποια περιστατικά που τους έχουν χαράξει εντονότερα στη μνήμη του χρόνου. Αυτά σταχυολογήσαμε και σας παραθέτουμε. Ένα αφιέρωμα κυρίως για τους νεότερους συμπολίτες μας που ίσως κάπου τους χρειαστεί.
Πινελιές στην τοπική αυτοδιοίκηση με σημασία
Όπως συμβαίνει πάντα κάθε δήμαρχος είχε την υποστήριξη μιας εφημερίδας αλλά και τη φυσική συνέπεια να δέχεται τους μύδρους των άλλων που ασκούσαν αντιπολιτευτική τακτική.
Από τους πιο ευάλωτους ήταν ο Τουρκοκρητικός Χουσνη (Χουσεΐν) Βακογλάκης.
Αυτός εξασφάλισε την εκλογή του το 1911, χάρις στην υπεροχή του οθωμανικού στοιχείου στον πληθυσμό της πόλης, αλλά δεν ήταν αρεστός στους χριστιανούς. Τον ανέχονταν όμως υποχρεωτικά, αφού δεν είχαν καμιά δυνατότητα να τον καθαιρέσουν.
Κάτι πρόσφερε όμως κι αυτός για το Ρέθυμνο, όπως αναλυτικά αναφέρει στην εμπεριστατωμένη μελέτη του, ο πρώην διευθυντής της Δημόσιας Βιβλιοθήκης Ρεθύμνου κ. Γιάννης Παπιομύτογλου.
Εμείς από την όλη απαρίθμηση της δραστηριότητας αυτής, μείναμε στην απαλλαγή της πόλης από τις ακαθαρσίες και τα βρώμικα νερά που έτρεχαν στους δρόμους, στην απομόνωση των γυναικών της «χαράς» στην γνωστή περιοχή δίπλα στο κάστρο και το γκρέμισμα του ενετικού τείχους που εκτεινόταν από τη Σοχώρα μέχρι την πλατεία του Άγνωστου Στρατιώτη.
Γενναία παραδοχή
Ο πρώτος Χριστιανός δήμαρχος ήταν, όπως γράψαμε σε προηγούμενο αφιέρωμα, ο Μιχαήλ Παπαδάκης. Αυτός ο καημένος σαν βενιζελικός δέχτηκε λυσσαλέα επίθεση από τους αντιφρονούντες. Ο πιο επιθετικός πολέμιός του ήταν ο περίφημος δημοσιογράφος Λυκούργος Καφφάτος εκδότης της εφημερίδας «Βήμα». Αυτός δεν τον άφηνε με την πύρινη πέννα του να πάρει ανάσα. Κι όμως μετά το θάνατο του Παπαδάκη είχε την λεβεντιά να παραδεχτεί ότι «ήταν χρηστότατος και ενάρετος πολίτης εκ των μάλλον επιλέκτων μελών της Ρεθυμνιακής κοινωνίας».
Οι δήμαρχοι συνήθως ήταν θεωρητικοί ή θετικοί επιστήμονες. Είχαμε όμως και δήμαρχο έμπορο και δη «Αλατσά» που ήταν ο Παντελής Πετυχάκης. Αυτό το προσωνύμιο το απέκτησε όχι ως μεγαλοεπιχειρηματίας, που ήταν, αλλά από τότε που εργαζόταν ως υπάλληλος στο μονοπώλιο άλατος.
Ήρωας σοβαρού επεισοδίου
Επί της δημαρχίας του κτίστηκε και το ξενοδοχείο «Παράδεισος» στη βορεινή είσοδο του δημοτικού κήπου. Αυτός όμως ήταν ο πρωταγωνιστής μεγάλων επεισοδίων που προκάλεσαν οι βενιζελικοί αντιδρώντας κατά των λαϊκών, στους οποίους ανήκε ο καημένος ο Πετυχάκης. Ήταν στις 4 Δεκεμβρίου 1922, όταν έγινε αντιληπτό ότι αρχεία του δήμου μεταφέρονταν από το δήμο στο σπίτι φίλου του δημάρχου.
Όπως αναφέρει στη μελέτη του ο κ. Παπιομύτογλου, «με κωδωνοκρουσίες κλήθηκαν οι Ρεθεμνιώτες και κατέλαβαν το δημαρχείο υποχρεώνοντας δήμαρχο και δημοτικό συμβούλιο σε παραίτηση».
Από τη δημοσιογραφία στη δημαρχία
Ο πρώτος δήμαρχος που ασχολείτο και με τη δημοσιογραφία ήταν ο Μενέλαος Μιχ. Παπαδάκης, γιος του προαναφερθέντος. που διετέλεσε από το 1908, ανταποκριτής στο Ρέθυμνο της Χανιώτικης εφημερίδας «Κήρυξ» και υπεύθυνος της εφημερίδας «Ένωσις» του Ρεθύμνου κατά τα έτη 1908-1909. Αυτός όταν τέθηκε και θέμα διορισμού δημάρχου μετά την απομάκρυνση του Παντελή Πετυχάκη, με το γιατρό Σταμάτη Ρολόγη δίχασε την κοινή γνώμη που δεν ήξερε ποιον από τους δυο να επιλέξει έτσι ώστε ως Πόντιος Πιλάτος ο αναπληρωτής Γενικός Διοικητής Κρήτης Πολυχρόνης Πολυχρονίδης σε συνέντευξή του στον Νίκο Ανδρουλιδάκη για την εφημερίδα «Δημοκρατία» να προτείνει στους Ρεθεμνιώτες να διαλέξουν γιατί όντως τον είχε κουράσει αυτή η ασυμφωνία. Τελικά υποχώρησε ο Ρολόγης ανοίγοντας το δρόμο για το δημαρχιακό θώκο στον Παπαδάκη.
Αυτός είναι πραγματικά και ο εμπνευστής της ιδέας του Δημοτικού Κήπου, έργο που απλά υλοποίησε ο Τίτος Πετυχάκης.
Ο Παπαδάκης έχει μια ιδιαίτερη σημασία για το προσφυγικό στοιχείο, γιατί συνέβαλε τα μέγιστα στην αποκατάσταση των ξεριζωμένων του 22 και στην υγειονομική τους φροντίδα με τη βοήθεια του Σωματείου των Αμερικανίδων Κυριών. Συνέβαλε επίσης στην ίδρυση και ανέγερση του Ορφανοτροφείου Ρεθύμνης και επί θητείας του ηλεκτροφωτίστηκε για πρώτη φορά η πόλη.
Μας δίνεται όμως η αφορμή με την αναφορά στο πρόσωπό του να επισημάνουμε πόσο προσεκτικοί πρέπει να είναι οι ιστοριοδίφες. Η προφορική παράδοση ποτέ δεν είναι απόλυτα αξιόπιστη. Αυτός είναι κι ο λόγος που αποφεύγω να ενοχλώ οικογένειες στις έρευνές μου και κάθε στοιχείο το διασταυρώνω απόλυτα έχοντας βέβαια την ευλογία να με ενισχύουν στην προσπάθειά μου μετά το θάνατο του αξέχαστου Γιώργου Εκκεκάκη και του Μιχαήλ Μυρ. Παπαδάκη, λόγιοι όπως ο Γιάννης Παπιομύτογλου, ο Σέργιος Μανουράς, ο Κωστής Ηλ. Παπαδάκης, ο Νίκος Δερεδάκης κ.ά. Αν δεν έβλεπαν το φως στοιχεία που αποδεικνύουν ότι ο Πετυχάκης υλοποίησε την ιδέα του Κήπου όλοι μέχρι πρότινος του πιστώναμε την δημιουργία αυτού του πνεύμονα πρασίνου για την πόλη αγνοώντας τον Μενέλαο Παπαδάκη. Ευτυχώς η αδικία αυτή έχει αποκατασταθεί.
Μια άτυχη κυρία δημάρχου
Η οικογένεια βέβαια του δημάρχου ήταν πάντα στο προσκήνιο, πράγμα που υποχρέωνε τις συζύγους να εκδηλώνουν το ενδιαφέρον τους πιο έντονα για τους αναξιοπαθούντες.
Ένας δήμαρχος είχε το θλιβερό προνόμιο να απασχολήσει την κοινή γνώμη με μια προσωπική του τραγωδία. Αναφερόμαστε στον Γιουσούφ Αλιγια(ζι)τζιδάκη, που εκλέχτηκε το 1895(;). Αίσθηση είχε προκαλέσει ο θάνατος της συζύγου του εντελώς ξαφνικά. Η άτυχη γυναίκα που πέθανε σε πολύ νεαρή ηλικία καταγόταν από το Άδελε.
Πάρεδρός του ήταν ο Δημήτριος Λεφάκης, έμπορος τυριών και διερμηνέας του Ιταλικού Προξενείου. Από τη θέση του αιρετού άρχοντα της πόλης πρωτοστάτησε στην κατασκευή της προκυμαίας.
Σύμφωνα με τους ειδικούς που έχουν αξιολογήσει το έργο των απερχομένων δημάρχων μέχρι τα μισά του περασμένου αιώνα, ο δήμαρχος με τον πλουσιότερο απολογισμό έργων την εποχή του ήταν ο δικηγόρος Τίτος Πετυχάκης. Είχε πρωτοεκλεγεί το 1926 και παρέμεινε μέχρι το 1950 κερδίζοντας πέντε εκλογικές μάχες. Η θητεία του είχε διακοπεί μόνο επί Γερμανικής Κατοχής, περίοδο που είχαν διοριστεί από τους ναζί δήμαρχοι Ρεθύμνου, ο Στυλιανός Μαρκιανός αρχικά και ο Μανόλης Γοβατζιδάκης αργότερα.
Τι προκάλεσε την καθαίρεση του Δασκαλάκη
Στη δική του επίσης ενδιαφέρουσα εργασία ο κ. Νίκος Δερεδάκης επισημαίνει την γόνιμη θητεία του γιατρού Στυλιανού Ψυχουντάκη (1898-1975) που είχε αναλάβει το δήμο το 1952.
Από τις συντομότερες θητείες ήταν του πρωτοδίκη Κωνσταντίνου Βαρδάκη το 1951, όπως βέβαια και του αξέχαστου Γιώργου Καπερώνη όταν έπεσε η χούντα.
Η θητεία του Ψυχουντάκη χαρακτηρίζεται από το πάθος του για τις πλατείες. Πράσινο ο Πετυχάκης, πλατείες ο Ψυχουντάκης.
Μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα πληροφορία για τον Ευάγγελο Δασκαλάκη, που αναφέραμε εκτενώς σε προηγούμενο δημοσίευμά μας, είχε την καλοσύνη να μας δώσει η εκλεκτή συμπολίτισσα με μεγάλη θητεία στις σωματειακές δράσεις κ. Βαρβάρα Σκαρβέλη.
Όπως ήταν σε θέση να γνωρίζει αυτό που «χαντάκωσε» τον Δασκαλάκη και στοίχησε την καθαίρεσή του από τη χούντα ήταν η προσφώνηση των Απριλιανών, όταν είχαν έρθει στο Ρέθυμνο για πρώτη φορά μετά την επανάστασή τους. Αδιαφορώντας για τις αυστηρές προειδοποιήσεις και σε αντίθεση με τις «γλοιώδεις» τοποθετήσεις άλλων παραγόντων ο γενναίος εκείνος δήμαρχος με τη σπουδαία αντιστασιακή δράση περιορίστηκε να τους καλωσορίσει ως απλούς «προσκυνητές του Αρκαδίου».
Έτσι τους αποκάλεσε παραμερίζοντας το πρωτόκολλο με τις γνωστές συνέπειες.
Εμβατήριο για τον δήμαρχο
Αξιοσημείωτη είναι η παρουσία του μουσικοσυνθέτη Μπάμπη Πραματευτάκη στα δημοτικά δρώμενα.
Επί δημαρχίας Ψυχουντάκη ήταν ήδη αρχιμουσικός της Φιλαρμονικής και είχε αρχίσει να γράφει και τα πρώτα του εμβατήρια εμπλουτίζοντας το πρόγραμμα των εθνικών και άλλων επετείων. Αυτό που τον ενοχλούσε όμως ήταν ότι ενώ υπήρχε σχετικό εμβατήριο για την είσοδο επισήμων στην εκδήλωση κανένας δεν είχε ασχοληθεί με την είσοδο του δημάρχου, που κατά τον κ. Πραματευτάκη θα πρέπει να θεωρείται η σημαντικότερη αρχή ως πρώτος πολίτης. Έγραψε λοιπόν ένα σύντομο εμβατήριο που παιζόταν όταν εμφανιζόταν σε επίσημη εκδήλωση ο δήμαρχος.
Κι ήρθαν οι εκλογές του 1986. Ήταν η εποχή που ο κ. Πραματευτάκης αισθάνεται την ανάγκη να προσφέρει περισσότερα στα κοινά και πέρα από κορυφαίες πολιτιστικές δράσεις. Κατεβαίνει λοιπόν υποψήφιος, ως ανεξάρτητος, με την στήριξη των Αριστερών δυνάμεων, και παίρνει το 13,37% έχοντας απέναντι τον Δημήτρη Αρχοντάκη, που συγκεντρώνει το 46,65% και το Χρίστο Σκουλούδη που είχε σ’ αυτή την πρώτη καταμέτρηση αποσπάσει το 39,98% των ψήφων. Αυτός ήταν και ο νικητής του δεύτερου γύρου, ενώ για πρώτη φορά συμμετέχει στο δημοτικό συμβούλιο ως αντιπολίτευση ο επικεφαλής του τρίτου συνδυασμού Μπάμπης Πραματευτάκης.
Μια ευγενική πράξη
Ανατρέχοντας ξανά στο παρελθόν και με αφορμή στοιχεία που ήρθαν αργά στο φως διαπιστώνουμε ότι, όπως συμβαίνει σε κάθε κοινωνία, υπήρξαν τουρκοκρητικοί δήμαρχοι που φεύγοντας με την ανταλλαγή των πληθυσμών δεν ξέχασαν ποτέ το Ρέθυμνο.
Χαρακτηριστική η περίπτωση του Σεφτέρ Κλαψαράκη, που βλέπουμε την οικογένειά του να προβαίνει εκπληρώνοντας επιθυμία του ασφαλώς σε μια πολύ ευγενική χειρονομία σύμφωνα με την εφημερίδα «Τύπος» της 11 Νοεμβρίου του 1933 που αναφέρει:
«Μετά το προχθεσινόν Μνημόσυνο των εν Αρκαδίω πεσόντων και την επακολουθήσασα παρέλαση του Στρατού, όσοι συνέπεσε να ευρεθούν προς την Πλατείαν Ηρώων παρέστησαν εις απέρριτον αλλά συγκινητικήν σκηνήν. Ο συμπολίτης κ. Γεώργιος Γεωρβασάκις, εκπληρών ανάλογον φιλικήν εντολήν της εν Κωνστατινουπόλει οικογενείας του παλαιού Δημάρχου Ρεθύμνης συμπολίτου Τουρκοκρητός Σεφτέρ Βέη Κλαψαράκι, κατέθεσεν εκ μέρους αυτής, επί του Ηρώου των πεσόντων Ρεθυμνίων, πολυτελή στέφανον με ταινίαν έχουσα τα εθνικά χρώματα Τουρκίας και Ελλάδος συνωδεύσας την κατάθεσιν με την εξής σύντομον προσφώνησιν».
Αθάνατοι νεκροί
«Επιστρέφοντας προχθές ακόμη στη χιλιοτραγουδισμένη Πόλη, άφησε σε μας τους γνωστούς φίλους του την ακριβή παραγγελιά.
Αν φτερουγίσουν τριγύρω μας την ώρα αυτή οι ιερές σας ψυχές θα νιώσουν διπλή την ευχαρίστηση ότι στα στεφάνια και τα δάκρυά μας ενώνονται και τα στεφάνια και τα δάκρυα των μέχρι χθες εχθρών και σημερινών φίλων μας, που συγχρονισμένη αντίληψις έπλεξε γύρω από την ειρηνιστική προσπάθεια και ανάγκη.
Ας γίνει δεκτή στην ψυχή σας η κατάθεσις του Στεφάνου αυτού καμωμένου από δάφνες του νοσταλγημένου νησιού των ξενιτεμένων συμπολιτών μας, που πάντοτε λαχταρούν τον γαλανό ουρανό του, τη γαλάζια θάλασσα και το ολοάνθιστο μυρωμένο χώμα του».
Μπορεί να ξενίζει κάποιους η αναφορά αυτή κι όμως… Είναι κι άλλοι άνθρωποι που θυμούνται και νοσταλγούν την πόλη που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν.
Έτσι έγινε και με το Ρέθυμνο που κάποιοι άνθρωποι ακόμα νοσταλγούν ή λαχταρούν να το γνωρίσουν επηρεασμένοι από τις διηγήσεις συγγενών τους που έζησαν εδώ.
Σε μένα έτυχε ο κλήρος εγγονές του δημάρχου αυτού να αναζητούν το σπίτι του παππού τους. Τι είχαμε αλήθεια «τραβήξει» με την ακούραστη Αθηνά Βερνάδου της Δημόσιας Βιβλιοθήκης για να μη φύγουν άπρακτες οι κοπέλες. Τελικά μας «έσωσε» η αλησμόνητη Μαρία Τσιριμονάκη, πάνω που είχαμε κουραστεί να ψάχνουμε και εντοπίσαμε το σπίτι, απέναντι από τον κινηματογράφο «Απόλλων». Αυτό ήταν αφορμή να φιλευτούμε με τις εγγονές έχοντας επαφή πάντα μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Η θέση της γυναίκας
Όσο για τη θέση της γυναίκας στις αυτοδιοικητικές εκλογές ας μην το αναλύσουμε καλύτερα. Γιατί πραγματεία γράφεις παρουσιάζοντας το θέμα. Ας το αφήσουμε για επόμενη φορά. Στοιχεία υπάρχουν, οι φωτογραφίες λείπουν. Θα έρθει και η σειρά του αφιερώματος αυτού.
Θα κλείσω με κάτι εντελώς αντιπροσωπευτικό της εποχής που έζησα κι εγώ, όταν αποφάσιζε ο πατριάρχης της οικογενείας για τις επιλογής στην κάλπη των οικείων του.
Πρόκειται για μια αναφορά της εκλεκτής συμπολίτισσας και δημοτικής συμβούλου κας Ελευθερίας Μιχάλα, που με εξαιρετικό χάρισμα γραφής έχει αναρτήσει στον προσωπικό της λογαριασμό στο FB. Αναφέρει λοιπόν:
Η Ελευθερία της ψήφου:
Η θεία Κωνσταντινιά, θεωρούνταν από το σόι μας άτυχη και κακοπαντρεμένη. Ο άντρας της ήταν κακότροπος και βίαιος. Της έκανε την ζωή μαρτύριο και της φερόταν σαν να ήταν κτήμα του. Εκείνη τον φοβόταν. Στεκόταν μπροστά του με το κεφάλι χαμηλά και περίμενε τις διαταγές του. Έτρεχε αδιαμαρτύρητα να τις εκτελέσει και δεν επέτρεπε ποτέ στους δικούς της να επέμβουν, όταν την έβριζε και την κακομεταχειριζόταν. Ήταν ο αφέντης της, εκείνη δεν ήταν έξυπνη, όσο ο άντρας της, έλεγε.
Κάθε φορά, που είχαμε εκλογές, της έδινε το ψηφοδέλτιο στο χέρι και την συνόδευε ο ίδιος στο εκλογικό τμήμα. Την παρακολουθούσε να της δίνει ο εκλογικός αντιπρόσωπος τα ψηφοδέλτια και εκείνη να τα αφήνει σε μια άκρη. Αλλοίμονο σου, της έκανε νεύμα με τα μάτια του. Εκείνη χανόταν πίσω από το παραβάν με το δικό του ψηφοδέλτιο στο χέρι.
Όταν έβγαινε την συνόδευε ως το σπίτι χαμογελώντας ικανοποιημένος, προσδοκώντας το επιθυμητό αποτέλεσμα.
Πέρασαν τα χρόνια και ο άντρας της θείας Κωνσταντινιάς πέθανε αφήνοντας την μόνη να απολαύσει ήσυχη το υπόλοιπο της ζωή της.
Σε κάποιες εκλογές πάλι, θυμήθηκα την θεία Κωσταντινιά. Σκέφτηκα να της δώσω ένα ψηφοδέλτιο, γιατί υπέθεσα, ότι δεν θα ήξερε τι να ψηφίσει, αφού δεν υπήρχε πλέον ο άντρας της για να την εξουσιάζει.
Με υποδέχτηκε με την συνηθισμένη καλοσύνη της και με κέρασε το γλυκό του κουταλιού, που είχε η ίδια φτιάξει. Της εξήγησα την αιτία της επίσκεψής μου και της έδωσα το ψηφοδέλτιο. Χαμογέλασε και μου το έδωσε πίσω:
– Δεν το χρειάζομαι μου είπε, θα βρω αυτό που θέλω, μη νοιάζεσαι. Την κοίταζα με απορία και άρχισε να μου λέει:
– Κάθε φορά που είχαμε εκλογές, εμένα ήταν η καλύτερη μου μέρα. Φορούσα τo καλό μου ταγιέρ, το μπλε με τη γκρι ρίγα, το θυμάσαι; Τα καλά μου παπούτσια και χτένιζα ωραία τα μαλλιά μου. Έφθανα χαρούμενη στο εκλογικό κέντρο, χωρίς να με νοιάζει καθόλου η παρουσία του άντρα μου δίπλα μου. Κρατούσα στο χέρι μου το ψηφοδέλτιο, που εκείνος ήθελε. Όταν κλεινόμουν πίσω από το παραβάν, εκείνες ήταν οι μόνες στιγμές που ένιωθα ελεύθερη! Καταλαβαίνεις; Ένιωθα ελεύθερη!!!
Πετούσα με μεγάλη χαρά στο καλάθι των αχρήστων, το ψηφοδέλτιο του άντρα μου και έκλεινα στο φάκελο το ψηφοδέλτιο που εγώ ήθελα και το είχα κρύψει στη τσάντα μου…».
Ήταν πολλές αλήθεια οι γυναίκες στη θέση της θείας Κωνσταντινιάς. Είμαστε βέβαιοι ότι πολλές κυρίες που θα διαβάσουν το αφιέρωμα αυτό έχοντας εμπειρίες κάποιων δεκαετιών στην πλάτη σίγουρα θα συγκινηθούν. Γιατί σίγουρα θα έκαναν κι αυτές το ίδιο μπροστά στην κάλπη ανασαίνοντας αέρα ελευθερίας. Μέχρι τις επόμενες εκλογές.
ΠΗΓΕΣ:
* Γιάννη Παπιομύτογλου: «Οι δήμαρχοι στο Ρέθυμνο από την Ένωση μέχρι το 1925»
* (Rethymniates blogspot, com )
* Νίκου Ι. Δερεδάκη: Ιστορικό Δήμου και Δημαρχίας Ρεθύμνου ( επίσημη ιστοσελίδα του δήμου)
* Εύας Λαδιά: «Μια ευγενής χειρονομία της οικογένειας Σαφέρ Κλαψαράκη» politistiko -rethymno.org Eνότητα ΑΡΚΑΔΙ
* Ελευθερίας Μιχάλα: Η ελευθερία της ψήφου.
