Σοβαρές είναι οι φθορές, οι οποίες παρουσιάζονται στα τείχη του φρουρίου Φορτέτσα, και απειλούν ένα από τα πιο σημαντικά μνημεία του Ρεθύμνου.
Δέντρα και φυτά αλλά και ανθρώπινες παρεμβάσεις από το παρελθόν συντελούν σε μια συνεχής διαβρωτική διαδικασία, η οποία χρόνο με το χρόνο γίνεται πιο έντονη και πιο επικίνδυνη για την τοπική «ακρόπολη».
Η έκταση του προβλήματος είναι καταγεγραμμένη με κάθε λεπτομέρεια στη μελέτη, η οποία έχει κατατεθεί στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, το οποίο ωστόσο, δεν έχει ακόμα προβεί στις απαιτούμενες ενέργειες έγκρισής της.
Τη μελέτη συντήρησης των τειχών υπογράφει ο συντηρητής Έργων Τέχνης κ. Μιχάλης Τρουλινός και περιλαμβάνει μια εκτενή αναφορά στη διαμορφωθείσα κατάσταση, προτείνοντας τεχνικές, που πρέπει να ακολουθηθούν και υλικά, τα οποία πρέπει να χρησιμοποιηθούν, προκειμένου να «επουλωθούν οι πληγές» που έχει το μνημείο πριν οδηγήσουν τμήματα του φρουρίου σε κατάρρευση.
Οι κακώσεις που έχουν καταγραφεί διακρίνονται σε μηχανικές και χημικές αιτίες φθοράς.
Οι λεγόμενες μηχανικές κακώσεις οφείλονται σε μια σειρά από αιτίες με πρώτη να αναφέρεται η φθορά από τις κατά καιρούς εχθροπραξίες, ενώ ακολουθούν οι φθορές από τη διάβρωση της βροχής και των ανέμων.
Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στις ρηγματώσεις και τις διασαλεύσεις των δόμων από τα ριζικά συστήματα της βλάστησης αλλά και από μεταγενέστερες επεμβάσεις, όπως για παράδειγμα η τοξοειδής λάξευση του θυρώματος της ανατολικής κεντρικής πύλης για την απρόσκοπτη διέλευση των οχημάτων μεταφοράς των τσιμεντενεμάτων που έγιναν στο τέμενος.
Αναφορά γίνεται επίσης στις δονήσεις από τις ηχητικές εγκαταστάσεις του θεάτρου κατά τις θερινές εκδηλώσεις, επισημαίνοντας, ότι οι υψηλές συχνότητες θορύβου μπορεί να θέσουν σε συντονισμό τα ήδη επιφορτισμένα με άλλες αιτίες υλικά δομής των μνημείων με δυσάρεστες συνέπειες.
Χαρακτηριστικά αναφέρεται στη μελέτη ότι «Δυστυχώς στο χώρο της Φορτέτσας εκδηλώνονται πάσης φύσεως συναυλίες που συναγωνίζονται σε ένταση. Δεδομένου από τη βιβλιογραφία, η στάθμη ήχου σε συναυλία Rock συγκροτήματος εκτιμάται στα 120dB, είναι αξιοθαύμαστο ότι ερείπια όπως το Επισκοπείο παραμένουν ακόμη όρθια».
Στις φθορές αυτής της κατηγορίας εντάσσονται και τα πάσης φύσεως χαράγματα από ανάγωγους επισκέπτες, που είναι δυστυχώς αρκετά, όπως και οι φθορές από τη διόγκωση των προϊόντων οξείδωσης του σιδήρου, που χρησιμοποιήθηκε κατά τη διάρκεια ανορθόδοξων καταστροφικών επεμβάσεων, όπως αυτές στη Γερμανική κατοχή.
Για τις χημικές αιτίες φθοράς βασικός παράγοντας είναι η δράση του νερού, είτε όμβριο κατερχόμενο στην πρόσοψη, είτε ανερχόμενο με το φαινόμενο των τριχοειδών, καθώς και από τις εκνεφώσεις του θαλασσινού νερού. Στην ίδια κατηγορία είναι και χρωματισμοί των τειχών με γκράφιτι.
Τι πρέπει να γίνει
Η συντήρηση των τειχών της Φορτέτσας αφορά 1.367 μέτρα τείχους, εκτάσεως 11.455 τετραγωνικών μέτρων, που περιλαμβάνει επιφάνεια με περίπου 130.000 δόμους, εκτός της εσωτερικής πλευράς του παραπέτο.
Προκειμένου να μελετηθεί η αποτελεσματικότητα των υλικών και των μεθόδων που θα εφαρμοστούν κατά τις διάφορες φάσεις της συντήρησης έγιναν στο εργαστήριο διάφορες δοκιμές.
Αφού ταυτοποιήθηκε η σύσταση των δομικών υλικών, ακολούθησε η εφαρμογή δοκιμών στο εργαστήριο. Οι δοκιμές εφαρμόστηκαν σε μικρά δείγματα κονιαμάτων και πέτρας από το εσωτερικό των κατασκευών και σε μεγαλύτερα δείγματα, δοκίμια τοίχων και κύβους κονιαμάτων που κατασκευάστηκαν ειδικά για το σκοπό αυτό, με υλικά όσο το δυνατόν παρόμοια με αυτά των τειχών.
Μετά τη μελέτη των αποτελεσμάτων των προαναφερομένων δοκιμών και ερευνών, οι μελετητές αναφέρουν με λεπτομέρεια τι ακριβώς πρέπει να γίνει για την αποκατάσταση των τειχών.
Υπολογίζεται, ότι οι επεμβάσεις συντήρησης στα τείχη θα διαρκέσουν τρία με τέσσερα χρόνια και προϋποθέτουν την εγκατάσταση των αντιστοίχων ικριωμάτων, και εξειδικευμένων για το σκοπό αυτό ιδιοκατασκευών και διατάξεων, με τις προβλεπόμενες διατάξεις ασφαλείας.
Στα κονιάματα που θα χρησιμοποιηθούν, όπως και στα ενέματα, επιβάλλεται η απαγόρευση συμμετοχής τσιμέντου.
Η ποιότητα του ασβέστη και των αδρανών θα πρέπει να ελέγχεται συστηματικά. Ειδικά γα τα ενέματα θα πρέπει κατά την εφαρμογή τους να συνεκτιμηθούν και οι ρεολογικές τους ιδιότητες.
Για τον έλεγχο της βλάστησης των φυτών, με ζιζανιοκτόνα καταστρέφεται η βιοποικιλότητα του χώρου και γι’ αυτό θα πρέπει η χρήση τους να γίνει ελεγχόμενα και με μεγάλη σύνεση, μόνο στα δυσεξόντοτα φυτά με επέμβαση χειρουργικής ακρίβειας.
Οι εργασίες καθαρισμών ως και των πάσης φύσεως επεμβάσεων στις επιφάνειες πρέπει να εφαρμόζονται με απόλυτο έλεγχο της διαδικασίας, και αναλυτική τεκμηρίωση για τον κάθε λίθο ξεχωριστά. Οι μηχανικές μέθοδοι καθαρισμών θεωρούνται ασφαλέστερες, συνεκτιμώντας τη φύση των δόμων, τον τύπο και την κατάσταση των υλικών που πρέπει να απομακρυνθούν, και τον τρόπο σύνδεσής των με την επιφάνεια των δόμων.
Θα πρέπει πριν από την κάθε επέμβαση απομάκρυνσης των παλαιότερων επιχρισμάτων, πρόσθετων τμημάτων και επικαθίσεων, να διερευνηθεί διεξοδικά από τη διεπιστημονική ομάδα εργασίας, αν και κατά πόσον είναι διαβρωτικός ή προστατευτικός ο ρόλος τους.
Η πολυσέλιδη μελέτη του τμήματος συντήρησης μνημείων και έργων τέχνης της 28ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, αναφέρεται με κάθε εξειδικευμένη και επιστημονική τεκμηρίωση της σημερινής κατάστασης του μνημείου αλλά και της συστηματικής δουλειάς καθαρισμού και αποκατάστασης των τειχών.
Η καθυστέρηση που παρατηρείται στα αρμόδια όργανα του υπουργείου Πολιτισμού συντελεί στην επιβάρυνση της κακής κατάστασης του μνημείου της Φορτέτσας και αποτελεί αδήριτη ανάγκη να προχωρήσουν άμεσα οι διαδικασίες για την έγκριση της μελέτης από το Κ.Α.Σ. και την εξεύρεση των πόρων υλοποίησης των απαιτούμενων έργων.
