Του ΝΙΚΟΛΕΟΝΤΑ ΤΣΟΥΠΑΚΗ*
Ιδιαίτερης σημασίας για τη λατινική γλώσσα και την αρχαία λογοτεχνία εν γένει είχε η εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε το απόγευμα της Τετάρτης 5 Δεκεμβρίου στο Φοιτητικό και Πολιτιστικό Κέντρο «Ξενία», που αποτελεί «φάρο πολιτισμού» λόγω των υψηλού επιπέδου διαλέξεων που διοργανώνει το Πανεπιστήμιο Κρήτης. Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε από το «Κέντρο Ελληνικών σπουδών» του Πανεπιστημίου Harvard και το Πανεπιστήμιο Κρήτης. Επίσημος προσκεκλημένος και ομιλητής ήταν ο Κώστας Παναγιωτάκης, καθηγητής Λατινικής Φιλολογίας του Τμήματος Κλασικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Γλασκώβης. Ο κ. Παναγιωτάκης φοίτησε στο τμήμα Φιλολογίας του Ρεθύμνου και αποφοίτησε με άριστους βαθμούς, ενώ όπως ομολογεί διατηρεί τις καλύτερες εντυπώσεις για τους καθηγητές του και την όμορφη πόλη μας. Το θέμα που επέλεξε να παρουσιάσει είχε τίτλο: «Λατινικά γνωμικά, παιδεία και τρόπος ζωής».
Παρόντες στην κατάμεστη αίθουσα ήταν ο αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου Κρήτης Κώστας Σπανουδάκης, ο οποίος χαιρέτισε την εκδήλωση, ο Ευάγγελος Κατσαρέλης και η Mίνα Τσεντούρου από πλευράς Κέντρου Ελληνικών Σπουδών, φιλόμουσοι Ρεθεμνιώτες και πολλοί φοιτητές.
Το Κέντρο Ελληνικών Σπουδών του Harvard
Η καθηγήτρια του τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης Λουκία Αθανασάκη παρουσίασε τον ομιλητή, ενώ αναφερόμενη στο Κέντρο Ελληνικών Σπουδών ανέφερε μεταξύ άλλων:
«Το Κέντρο Ελληνικών Σπουδών Ελλάδος (ΚΕΣ) αποτελεί ένα διεθνές Κέντρο του Harvard, το οποίο συνενώνει τις ανθρωπιστικές επιδιώξεις του Κέντρου Ελληνικών Σπουδών της Ουάσιγκτον με τη γενέτειρα του Ελληνισμού.
Ο κύριος σκοπός του είναι να υποστηρίξει και να προωθήσει τον ελληνικό πολιτισμό και να φέρει σε επικοινωνία τους μελετητές του. Παράλληλα, λειτουργεί σαν βάση για τους φοιτητές και ερευνητές του Harvard καθώς επίσης και άλλων ακαδημαϊκών ιδρυμάτων από τις Η.Π.Α., την Ελλάδα και αλλού.
To ΚΕΣ εγκαινιάστηκε το 2008 στο Ναύπλιο και από την πρώτη στιγμή ήταν ελεύθερα προσβάσιμο στο κοινό χωρίς καμία οικονομική επιβάρυνση.
Έχει δύο βασικούς και εξίσου σημαντικούς άξονες λειτουργίας: αφενός την προσφορά στην κοινότητα του Harvard και αφετέρου την προσφορά στην ελληνική και ευρύτερα την παγκόσμια κοινότητα.
Σημαντική αποστολή του Κέντρου είναι να προσεγγίσει την κοινωνία με την προσφορά ενός τακτικού προγράμματος εκδηλώσεων και διεπιστημονικών δραστηριοτήτων που δεν απευθύνονται μόνο σε ακαδημαϊκούς φορείς και πανεπιστημιακά ιδρύματα αλλά και στις τοπικές κοινωνίες κατ’ αρχάς στην Πελοπόννησο και στη συνέχεια και σε πολλές άλλες περιοχές.
Στις πρωτοβουλίες και τις δραστηριότητες αυτές εντάσσεται και η ετήσια σειρά εκδηλώσεων Events Series 2019 από προσωπικότητες του πνεύματος και ιδιαιτέρως από επιστήμονες ελληνικών και ξένων πανεπιστημίων, η οποία αποσκοπεί στην επιμόρφωση του ευρέος κοινού.
Ο φετινός κύκλος επικεντρώνεται σε θέματα Πολιτισμού, Παιδείας και Πολιτικής. Οι ομιλητές θα μιλήσουν για ζητήματα γεωπολιτικής σημασίας, αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, και για τη λατινική, βυζαντινή, νεοελληνική και παγκόσμια λογοτεχνία. Από τη Ρώμη και το Βυζάντιο, έως τη Γενιά του Τριάντα, τη σύγχρονη Ελλάδα αλλά και πέρα από αυτήν, οι διαλέξεις θα εξετάσουν μια ποικιλία θεμάτων, αξιοποιώντας τις τελευταίες τάσεις στην έρευνα των ανθρωπιστικών και κοινωνικών σπουδών.
Αρχίζουμε από το Ρέθυμνο
H σειρά εκδηλώσεων 2019 περιλαμβάνει επτά διαλέξεις. Ξεκινάει σήμερα 5 Δεκεμβρίου στο Ρέθυμνο και θα ολοκληρωθεί τον Ιούνιο του 2019. Οι επόμενες ομιλίες θα πραγματοποιηθούν στο Ναύπλιο, στην Αθήνα, στη Θεσσαλονίκη και στην Πάτρα. Ο φετινός κύκλος πραγματοποιείται σε συνεργασία με τη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία, την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, το Πανεπιστήμιο Πατρών, το Πανεπιστήμιο Κρήτης, το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, τον Σύλλογο Αποφοίτων του Πανεπιστημίου Harvard στην Ελλάδα και τον Δήμο Ναυπλιέων.
Στο πλαίσιο της γεωγραφικής εξακτίνωσης των δράσεών του, το ΚΕΣ επέλεξε να αποκτήσει παρουσία στην Κρήτη και συγκεκριμένα στο Ρέθυμνο. Οι λόγοι που συνέβαλαν σε αυτή την επιλογή έχουν να κάνουν και με την ιστορία και την ομορφιά αυτού του τόπου όσο και με την περίοπτη θέση που κατέχει το Πανεπιστήμιο Κρήτης και άλλοι ερευνητικοί φορείς του νησιού στην ακαδημαϊκή κοινότητα. Έτσι, το Κέντρο αποφάσισε να πραγματοποιήσει μία διάλεξη της σειράς στο Ρέθυμνο και επιδίωξε να συνεργαστεί με το Πανεπιστήμιο Κρήτης για την υλοποίηση της σημερινής εκδήλωσης.
Παράλληλα, το Κέντρο σκοπεύει να ξεκινήσει το ερχόμενο καλοκαίρι ένα καινούριο θερινό πρόγραμμα του Harvard που θα συνδυάζει την Επιστήμη Δεδομένων και την εξοικείωση με τον ελληνικό πολιτισμό, και το οποίο θα πραγματοποιηθεί για 1 εβδομάδα στο Ναύπλιο και 7 εβδομάδες στο Ρέθυμνο. Πρόκειται για ένα εντατικό πρόγραμμα για φοιτητές του Harvard και άλλων πανεπιστημίων από όλο τον κόσμο, που θα περιλαμβάνει διαλέξεις, πρακτικά εργαστήρια στη γλώσσα προγραμματισμού python, και καινοτόμα projects, επικεντρωμένα σε θέματα αρχαιολογίας, τουρισμού, γεωργίας και πρόληψης πυρκαγιών.
Θέλω να ευχαριστήσω θερμά τους εκπροσώπους του ΚΕΣ που βρίσκονται σήμερα μαζί μας: Τον Ευάγγελο Κατσαρέλη, Programs & Events Manager και την Mίνα Τσεντούρου, Programs & Events Assistant».
Η κ. Αθανασάκη αφού χαρακτήρισε τον κ Παναγιωτάκη «διεθνώς καταξιωμένο μελετητή της ρωμαϊκής κωμωδίας», «βαθύτατα καλλιεργημένο άνθρωπο» και «Μουσικό Άνδρα», του έδωσε τη σκυτάλη.
Ο Κώστας Παναγιωτάκης με τη σεμνότητα αλλά και το χάρισμα του λόγου που τον διακρίνει δήλωσε μεταξύ άλλων:
«Ευρισκόμενος απόψε ανάμεσά σας αισθάνομαι «περήφανος», «συγκινημένος» και «αμήχανος». Περήφανος επειδή μου ανετέθη η εναρκτήρια διάλεξη, συγκινημένος γιατί έχω μπροστά μου τόσο κόσμο και πολλούς νέους και αμήχανος διότι βλέπω ότι έχουν έρθει και καθηγητές που μου δίδαξαν Λατινικά.
Η πολιτιστική κληρονομιά της Ρώμης είναι διάχυτη στις μέρες μας, την βρίσκουμε στη γλώσσα που μιλάμε, στα λογοτεχνικά κείμενα που διαβάζουμε, στα έργα τέχνης που θαυμάζουμε και στην αρχιτεκτονική που μας περιβάλλει, στους νόμους που ρυθμίζουν την ζωή μας, στην τεχνολογία που χρησιμοποιούμε και στα δημοφιλή θεάματα που μας διασκεδάζουν. Βεβαίως οι Ρωμαίοι, μας είναι γνωστοί όχι μόνο για τα επιβλητικά τους μνημεία αλλά και για τη σπουδαία τους λογοτεχνία, μέρος της οποίας αποτελούν σύντομες, περιεκτικές και αλησμόνητες φράσεις, που παράμειναν έως σήμερα».
Ο ίδιος αναφέρθηκε σε «λατινικά αποφθέγματα» στα οποία εξετάζονταν το αρχικό τους περιεχόμενο, στο πώς αυτό άλλαξε κατά την επιβίωσή τους και πώς τέτοια αποφθέγματα επηρέασαν την ευρωπαϊκή σκέψη και την καλλιτεχνική παράδοση.
Είχαμε λοιπόν την τύχη να ακούσουμε και να γνωρίσουμε εις βάθος την έννοια και τη σημασία που είχαν και έχουν φράσεις και χωρία που έχουν μείνει κλασικά όπως «Carpe diem» του Ορατίου, «Audaces fortuna juvat» του Τερεντίου, «Mens sana in corpore sano» του Ιουβενάλη, «Omnia vincit amor», όμοια με αυτά που έλεγαν οι Έλληνες όπως «άδραξε τη μέρα», «η τύχη ευνοεί τους γενναίους», «νους υγιής εν σώματι υγιή», «όλα η αγάπη τα νικά» και άλλα λιγότερο γνωστά, εξίσου όμως ενδιαφέροντα και σημαντικά.
Ακούσαμε και το «Festina lente» που ο Αυτοκράτωρ Αύγουστος έλεγε στα ελληνικά «σπεύδε βραδέως», ο οποίος ήταν δίγλωσσος όπως άλλωστε ήταν οι μορφωμένοι της εποχής και η αριστοκρατία της Ρώμης, που εκτός από λατινικά μάθαιναν ελληνικά πολύ καλά και μελετούσαν τους αρχαίους συγγραφείς.
Πλούσιο το ερευνητικό έργο του Έλληνα καθηγητή της Γλασκώβης
Ο Κώστας Παναγιωτάκης είναι καθηγητής Λατινικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Γλασκώβης. Ασχολείται ερευνητικά με το μυθιστόρημα και το θέατρο και ειδικότερα με τα Σατυρικά του Πετρωνίου και με αποσπασματικά σωζόμενες μορφές λαϊκού θεάτρου (τους λογοτεχνικούς μίμους του Δέκιμου Λαβέριου και του Ποπιλίου καθώς και τη λεγόμενη Ατελλανή κωμωδία). Κύριες δημοσιεύσεις του στα θέματα αυτά αποτελούν οι μονογραφίες Theatrum Arbitri: Theatrical Elements in the Satyrica of Petronius (Leiden, 1995) και Decimus Laberius: The Fragments (Cambridge, 2010). Ο Κ. Παναγιωτάκης έχει μεταφράσει στα ελληνικά κωμωδίες του Πλαύτου και του Τερεντίου και (μαζί με τον αδελφό του Στέλιο) την κλασική μελέτη του Πήτερ Ουώλς Η Ρωμαϊκή Μυθιστορία: Τα Σατυρικά του Πετρωνίου και οι Μεταμορφώσεις του Απουληίου (ΜΙΕΤ 2000). Ετοιμάζει νέες κριτικές εκδόσεις, με μετάφραση και σχόλια, των αποσπασμάτων της Ατελλανής κωμωδίας, των γνωμικών που αποδίδονται στον μιμογράφο Ποπλίλιο και του επεισοδίου από τα Σατυρικά του Πετρωνίου που είναι γνωστό ως «Το Δείπνο του Τριμαλχίωνα» (Cena Trimalchionis).
Οι κλασικές σπουδές εξανθρωπίζουν την κοινωνία
Κατά το πέρας της διάλεξης συνειδητοποιήσαμε πόσο χρήσιμες και απαραίτητες είναι οι κλασικές γλώσσες «λατινικά – αρχαία ελληνικά» και η κλασική λογοτεχνία στη σύγχρονη εκπαίδευση, καθώς συμβάλουν όχι μόνο στην ουσιαστική παιδεία και άνοδο του πνευματικού επιπέδου αλλά κυρίως στον εξανθρωπισμό της κοινωνίας, που όσο περνάει ο καιρός γίνεται «όλο και πιο απάνθρωπη», «απ-ανθρωπίζεται» κατ’ αντιπαράθεση με το «εξανθρωπίζεται» για να καταλήξει να είναι βίαιη, σκληρή, εγκληματική.
Δυστυχώς έχουμε ακόμη πολύ δρόμο να διανύσουμε για να φθάσουμε από το σημερινό «πόσο απάνθρωπος έγινε ο άνθρωπος» και «αμύνεσθε περί πάρτης» στα αρχαία και πανανθρώπινα «ως χαρίεν εστ’ άνθρωπος όταν άνθρωπος η» του Μενάνδρου και «αμύνεσθε περί πάτρης» του πατέρα Ομήρου.
* Ο Νικολέων Ι. Τσουπάκης, είναι φιλόλογος, δημοσιογράφος, δάσκαλος