Στυλιανός Ψυχουντάκης: Συμπλήρωνε από τις… οικονομίες του τις ελλείψεις του δήμου

Από τους δημάρχους με περγαμηνές μνήμης και τιμής των Ρεθεμνιωτών και ο Στυλιανός Ψυχουντάκης, στον οποίο από καιρό οφείλαμε ένα αφιέρωμα.

Γεννήθηκε στο Ρέθυμνο το 1898 και μετά τις εγκύκλιες σπουδές του, φοίτησε στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Με το πτυχίο του γιατρού και γεμάτος αγάπη για τους συμπολίτες του επέστρεψε στο Ρέθυμνο κι άρχισε να τιμά τον όρκο του στον Ιπποκράτη ακολουθώντας την φωτεινή και ανθρωπιστική πορεία τόσων άλλων ανάργυρων συναδέλφων του. Δεν υπολόγιζε ούτε καιρικές συνθήκες ούτε άλλα προβλήματα προκειμένου να προσφέρει στο λαό του Ρεθύμνου, που στέναζε από τη φτώχεια και τις δυσκολίες που αντιμετώπιζε από παντού…

Το «βάπτισμα του πυρός» ο Ψυχουντάκης, έλαβε στο Μικρασιατικό Μέτωπο, όπου αρκετές φορές πλησίασε τις πύλες του Άδη, ενώ κινδύνεψε και να συλληφθεί αιχμάλωτος. Κάποια ευχή τον προστάτευε πάντα και τον έσωζε, από τον κίνδυνο, την τελευταία στιγμή.

Από τότε που απέκτησε πολιτική συνείδηση ένας μόνον πολιτικός άνδρας τον ενέπνεε. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Ήταν από τους πιο φανατικούς οπαδούς του. Κι ήρθε το κίνημα της 1^ης Μαρτίου 1935. Μια προσπάθεια της βενιζελικής παράταξης να αποτρέψει την παλινόρθωση της βασιλευομένης δημοκρατίας. Κατ’ άλλους πίσω από το στόχο αυτό βρισκόταν η επιθυμία των απότακτων βενιζελικών αξιωματικών να ξαναγυρίσουν στο στράτευμα και να προχωρήσουν σε ριζικές εκκαθαρίσεις των αντιφρονούντων, καθώς και η επιδίωξη των πολιτικών της ίδιας παράταξης να επανέλθουν στην εξουσία.

Οι κινηματίες απέβλεπαν στην κατάληψη του στόλου, ο οποίος, σύμφωνα με τα σχέδιά τους, θα έπαιξε βασικό ρόλο στην επιτυχία του κινήματος. Στόχος τους ήταν ακόμη οι στρατιωτικές δυνάμεις που έδρευαν στη Θεσσαλονίκη και την Καβάλα, και τις οποίες θα έθεταν κάτω από τον έλεγχό τους. Με τον έλεγχο του στόλου, των φρουρών Θεσσαλονίκης και Καβάλας και την Κρήτη και τα νησιά του Αιγαίου στη διάθεσή τους, οι κινηματίες θα σχημάτιζαν προσωρινή κυβέρνηση στη Θεσσαλονίκη, αν στο μεταξύ δεν υπέβαλλε παραίτηση η κυβέρνηση στην Αθήνα, όπου οι μυημένοι αξιωματικοί θα προσπαθούσαν να θέσουν κάτω από τον έλεγχό τους τις φρουρές της πρωτεύουσας για τη δημιουργία αντιπερισπασμού.

Το κίνημα απέτυχε στην πρώτη και κρίσιμη φάση του, όταν ο στόλος, αντί για τη Θεσσαλονίκη, κατευθύνθηκε προς την Κρήτη, όπου ο Βενιζέλος ανέλαβε την ηγεσία του κινήματος, όχι όμως χωρίς ενδοιασμούς. Οι φρουρές στη Βόρεια Ελλάδα επαναστάτησαν με μεγάλη καθυστέρηση, και της πρωτεύουσας τέθηκαν και πάλι κάτω από κυβερνητικό έλεγχο, ευθύς μετά την εκδήλωση του κινήματος. Στο μεταξύ η κυβέρνηση του Παναγή Τσαλδάρη αντέδρασε δυναμικά, αναθέτοντας την καταστολή του κινήματος στον Υπουργό Στρατιωτικών Γεώργιο Κονδύλη και προσλαμβάνοντας τον Ιωάννη Μεταξά ως Υπουργό Άνευ Χαρτοφυλακίου.

Οι συνέπειες του κινήματος ήταν σοβαρές τόσο για την βενιζελική παράταξη όσο και για τη χώρα γενικά. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη χώρα ως κινηματίας, για να πεθάνει ένα χρόνο αργότερο αυτοεξόριστος στο Παρίσι. Οι πολιτικοί ηγέτες της βενιζελικής παράταξης, συμπεριλαμβανομένων του Βενιζέλου και του Πλαστήρα, που καταδικάστηκε ερήμην σε θάνατο, δικάστηκαν και καταδικάστηκαν σε διάφορες βαριές ή ελαφριές ποινές, σε μια επίδειξη εκδικητικών διαθέσεων εκ μέρους των κρατούντων. Η στρατιωτική ηγεσία του κινήματος, μεταξύ των οποίων ανώτεροι αξιωματικοί, όπως ο Στέφανος Σαράφης και αδελφοί Τσιγάντε, δικάσθηκαν από έκτακτα στρατοδικεία, καταδικάστηκαν, ταπεινώθηκαν δημόσια και αποτάχθηκαν από το στράτευμα. Αποφεύχθηκαν οι αθρόες εκτελέσεις – εκτελέστηκαν τρεις αξιωματικοί μόνο, ο επίλαρχος Στ. Βολάνης και οι στρατηγοί Αν. Παπούλας και Μιλ. Κοιμήσης, όχι αναγκαστικά οι περισσότεροι υπεύθυνοι – όταν υπερίσχυσαν προς στιγμή μετριοπαθή στοιχεία της κυβέρνησης και της αντιβενιζελικής παράταξης γενικά.

Το σπουδαιότερο όμως, από την άποψη των μακροπρόθεσμων συνεπειών, ήταν ότι αποτάχθηκε ένα μεγάλο και ασφαλώς το σπουδαιότερο μέρος των βενιζελικών – δημοκρατικών αξιωματικών του στρατού και του ναυτικού. Η απόταξη των βενιζελικών αξιωματικών, περισσότερο από κάθε άλλη ενέργεια ή μέτρο της νικήτριας παράταξης, εξουδετέρωσε τα ερείσματα της βενιζελικής παράταξης στο στράτευμα και διευκόλυνε όχι μόνο την παραμονή της αντιβενιζελικής παράταξης στη εξουσία, αλλά και τη σταδιακή δημιουργία μονοκομματικού κράτους. Αποφασισμένη να προχωρήσει στην ολοκληρωτική εκκαθάριση του κρατικού μηχανισμού, από τα βενιζελικά στοιχεία, η κυβέρνηση Τσαλδάρη κατάργησε την ισοβιότητα των δικαστικών και ανέστειλε τη μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων. Ακόμα, κατάργησε τη Γερουσία, διέλυσε τη Βουλή και προκήρυξε εκλογές Συντακτικής Συνέλευσης για τον Ιούνιο του 1935.

Μπαίνομε στον πειρασμό να αναδεικνύουμε κεφάλαια ιστορικά όπως αυτό για να κατανοούν και οι σύγχρονοι αναγνώστες μας, αδικημένοι στον τομέα αυτό των γνώσεων.

Σε όλη τη διάρκεια, για να επανέλθουμε στο κεντρικό πρόσωπο του σημερινού μας αφιερώματος, ο Στυλιανός Ψυχουντάκης ανήκε στους ενεργούς υποστηρικτές του κινήματος. Και ακλόνητος στις πεποιθήσεις του ακλούθησε τη μοίρα κι άλλων Βενιζελικών. Συνελήφθη, οδηγήθηκε σε στρατόπεδο και αντιμετώπισε στρατοδικείο όπου από τύχη καθαρά γλίτωσε την καταδίκη σε θάνατο.

Η Μάχη της Κρήτης τον βρήκε στις επάλξεις της τιμής να προσφέρει τις υπηρεσίες του ως γιατρός στους τραυματίες, πολεμώντας παράλληλα στην πρώτη γραμμή των επιχειρήσεων με απαράμιλλο θάρρος. Μετά την πτώση του νησιού και την εγκατάσταση των Γερμανών, τάχθηκε από τους πρώτους στην Εθνική Αντίσταση. Από τα βασικά στελέχη της ΕΟΡ αγωνίστηκε κατά του κατακτητή αναλαμβάνοντας τις πιο σοβαρές αποστολές.

Αυτές οι κοινές μνήμες στα μετερίζια του αγώνα διατηρούσαν τον πολιτικό πολιτισμό σε προεκλογικές αναμετρήσεις, όταν ερχόταν ο Ψυχουντάκης απέναντι με τον πολιτικό του «αντίπαλο» Ευάγγελο Δασκαλάκη. Κανένας δεν υποτιμούσε την προσφορά του άλλου στους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες.

Οι πολύτιμες αυτές υπηρεσίες του Ψυχουντάκη, στην πατρίδα αναγνωρίστηκαν με το μετάλλιο της Εθνικής Αντίστασης, ενώ με το προεδρικό διάταγμα του 1952 αναγνωρίστηκε ως μέλος της διοικούσης επιτροπής εθνικών ανταρτικών ομάδων νομού Ρεθύμνης.

Από τη δράση του μετρούν και οι μνήμες απλών ανθρώπων που βεβαιώνουν ότι ο δήμαρχος αυτός πολλές φορές έβαλε το χέρι στην τσέπη για να ανταποκριθεί σε υποχρεώσεις του δήμου, τιμώντας τις παραδόσεις του Ρεθύμνου. Ούτε καν μπορούσε να διανοηθεί ότι οικογένειες δημοτικών υπαλλήλων θα μείνουν χωρίς τα χρειώδη κι έσπευδε να δίνει από δικές του οικονομίες συχνά. καλύπτοντας ακόμα και μισθοδοσία του δήμου που δεν ήταν και στις καλύτερες των εποχών του. Κι είχαν όλοι να λένε την αρχοντιά και τη λεβεντιά του δημάρχου. Αυτό επίσης που αξίζει να του πιστωθεί είναι ο υπερκομματισμός του όσο ήταν ο πρώτος δημότης της πόλης. Αν και φανατικός Βενιζελικός ήταν δήμαρχος όλων των Ρεθυμνίων ανεξαρτήτως πεποιθήσεων.

Ο Στυλιανός Ψυχουντάκης υπήρξε ουσιαστικά ο πρώτος μετακατοχικός δήμαρχος μετά την βραχύβεια θητεία του πρωτοδίκη Κωνσταντίνου Βαρδάκη το 1951. Εκλέχτηκε για τρεις συνεχόμενες τετραετίες και σύμφωνα με το Νίκο Δερεδάκη, μπορεί ο προκάτοχός του Τίτος Πετυχάκης να είχε αγάπη για το πράσινο, αυτός όμως έχει αγάπη για τους ανοιχτούς χώρους. Έτσι, επί των ημερών του διαμορφώθηκε η πλατεία Τεσσάρων Μαρτύρων, η πλατεία της Νομαρχίας και η πλατεία της Μητρόπολης. Επίσης, επί δημαρχίας του εκτός από το νέο σύγχρονο δίκτυο ύδρευσης της πόλης διατέθηκαν οικόπεδα για τον ΟΤΕ και τη Σχολή Χωροφυλακής.

Επί των ημερών του έγινε το έργο υδρεύσεως, μεγάλο γεγονός για την εποχή του και τα δεδομένα του δήμου. Βλέπετε εκείνη την εποχή δεν υπήρχε, ούτε καν σαν υποψία, η δυνατότητα ανάκαμψης και ιδιαίτερα μετά τον πόλεμο και τα δεινά που επέφερε.

Τα έργα της ύδρευσης ήρθαν να λυτρώσουν την πόλη από το μαρτύριο της λειψυδρίας αλλά και από πολλές ασθένειες όπως ο τύφος που αρκετές φορές κινδύνευσε να πάρει διαστάσεις επιδημίας. Επιτέλους και οι χωματόδρομοι αντικαταστάθηκαν από υποτυπώδη αλλά πάντως πολύ εξυπηρετικά οδοστρώματα που έδιναν στο Ρέθυμνο μια υποψία ανάπτυξης. Παράλληλα μπήκαν και οι βάσεις για την εγκατάσταση ενός σύγχρονου αποχετευτικού δικτύου απαραίτητου για την δημόσια ασφάλεια. Από τα θετικά της θητείας του Στυλιανού Ψυχουντάκη και η εγκατάσταση διαφόρων μονάδων και ανέγερση δημοσίων κτιρίων, η ίδρυση του κρατικού νοσοκομείου και άλλων υπηρεσιών κοινής ωφελείας. Ξεκίνησε επίσης επί των ημερών του ο σχεδιασμός του νέου δημαρχείου και πολλών ακόμα μικρότερης σημασίας έργων αλλά απαραίτητων για τον εκσυγχρονισμό της πόλης.

Η φτώχεια όμως προκαλεί μουρμούρα. Έτσι πολλές φορές ο Στυλιανός Ψυχουντάκης δέχτηκε άδικη κριτική και γκρίνια από τους δημότες ενώ έκανε ό,τι μπορούσε για να βοηθήσει την πόλη του να ανακάμψει. Ποτέ του όμως δεν βαρυγκώμησε όσο κι αν πικραινόταν. Καταλάβαινε την αγωνία των συνδημοτών του για καλύτερες μέρες και δείχνοντας θαυμαστή μεγαλοψυχία συνέχιζε τις προσπάθειές του. Και δείγμα της όλης προσφοράς του στο δήμο κα τις διακριτικές του ευεργεσίες αποτελεί η διαπίστωση ότι πέθανε πτωχότερος από ό,τι ήταν στα πρώτα του καθήκοντα ως δημάρχου. Ο Στυλιανός Ψυχουντάκης πρόσφερε στην πόλη του και ως επιστήμονας και ως δήμαρχος. Κι όταν δεν είχε τι άλλο να προσφέρει μοιραζόταν με όλους ισότιμα χαρές και λύπες. Ήταν διαρκώς κοντά στους δημότες του σε κάθε μικρή και μεγάλη στιγμή της ζωής τους φίλος, αδελφός, συγγενής, συμπαραστάτης.

Ευτυχώς είχε πάντα την στήριξη της άξιας συντρόφου του Δήμητρας το γένος Μπέλλου που έτρεφε κι εκείνη για τον τόπο τα ίδια ακριβώς αισθήματα. Ίσως να προσέφερε περισσότερο έργο αν δεν συνέπιπτε η διάρκεια της θητείας του με τις χειρότερες των εποχών που δοκίμασαν την τοπική αυτοδιοίκηση. Το αθηνοκεντρικό κράτος είχε εντελώς λησμονήσει την περιφέρεια και η Κρήτη στέναζε κάτω από την πιο σκληρή εγκατάλειψη της πολιτείας στα τόσα προβλήματα που αντιμετώπιζε. Ο Ψυχουντάκης με θάρρος και αποφασιστικότητα, πάλευε, διεκδικούσε, υπερέβαινε τις δυνάμεις του κάτω από τις πλέον απάνθρωπες συνθήκες υπακούοντας πάντα στη συνείδησή του. Και παρά τις θολές προοπτικές ανάπτυξης του τόπου ο δήμαρχος δεν έπαψε να έχει όραμα για την πόλη του.

Ιδιαίτερα τον συγκινούσαν οι πρωτοβουλίες της Περιηγητικής Λέσχης, τα μέλη της οποίας ενθάρρυνε να δίνουν στην πόλη μια ανάσα με τις σημαντικές εκδηλώσεις τους. Και με το δημοτικό συμβούλιο έσπευδε να εκδίδει ψηφίσματα μετά από κάθε επιτυχημένη διοργάνωση καρναβαλιού ή γιορτής κρασιού και να συγχαίρει τους διοργανωτές.

Κάποιες φορές ενώ το ήθελε δεν κατάφερε να ενισχύσει όπως θα έπρεπε τις πρωτοβουλίες αυτές. Τις στήριζε όμως κι αυτό ήταν αρκετό για τα δεδομένα της εποχής και για να μη σβήσει η φλόγα δημιουργίας των πρωτοπόρων της πολιτιστικής μας ανάπτυξης που απογειώθηκε στην δεκαετία του 1960.

Επί της δημαρχίας του εμπνεύστηκε ο Μπάμπης Πραματευτάκης το εμβατήριο που χαιρέτιζε την είσοδο του δημάρχου σε μια εκδήλωση και το παρουσίασε με τη δημοτική φιλαρμονική όταν ήταν ο αρχιμουσικός της.

Μετά το δήμο ο Στυλιανός Ψυχουντάκης ζούσε αθόρυβα κοσμώντας την τοπική κοινωνία και την επιστημονική κοινότητα και έχοντας πάντα έγνοια για την πόλη του και το μέλλον της.

Πέθανε από πνευμονικό οίδημα, στις 9 Δεκεμβρίου 1975. Η κηδεία του -δημοτική δαπάνη- έγινε με πάνδημη συμμετοχή και πρωτοφανή κοσμοσυρροή, ενώ εκδόθηκαν πολλά ψηφίσματα από φορείς που υπηρέτησε. Της νεκρώσιμης ακολουθίας προέστη ο μακαριστός Τίτος. Από τους επιφανείς τον αποχαιρέτισαν ο τότε δήμαρχος Μανόλης Καλαϊτζάκης, ο τότε πρόεδρος του Ιατρικού Συλλόγου Γιώργης Αγγελιδάκης και ο Εμμανουήλ Τσιριμονάκης τονίζοντας τη συμβολή του στην Εθνική Αντίσταση.

Ο Στυλιανός Ψυχουντάκης παρά τη λάμψη άλλων δημάρχων μένει και αναφέρεται σαν μια από τις σημαντικές μορφές του τόπου, γνήσιος εκπρόσωπος της Ρεθεμνιώτικης αρχοντιάς και της Κρητικής μεγαλοσύνης.

Επικήδειος Μανόλη Ι. Καλαϊτζάκη τότε δημάρχου Ρεθύμνου

Νίκου Δερεδάκη: Οι δήμαρχοι Ρεθύμνου από το 1882 ως σήμερα