Τ’ όνομα του το οφείλει στο στρατηγό του Νικ. Φωκά, που φέρεται να σκοτώθηκε εδώ το 961 μ.Χ., όπως ο Φωτεινός (Φωτεινού) και ο Κρατερός (Ηράκλειο).
Άλλη εκδοχή αναφέρει ότι προέρχεται από παλιά βυζαντινή εκκλησία των Ασωμάτων, που ήταν και μοναστήρι.
Για πρώτη φορά κατοικήθηκε το χωριό το 961 μ.Χ., από κατοίκους που εγκαταστάθηκαν εδώ από το Νικ. Φωκά, όπως και στους Αρμένους.
Αναφέρεται το 1577 με 115 κατοίκους, ενώ επί τουρκοκρατίας κατοικήθηκε από αγάδες και το 1881 είχε 18 χριστιανούς και 120 μωαμεθανούς.
Το 1920 είχε μόλις 20 κατοίκους.
Λίγο πριν την ανταλλαγή το 1922 ήρθαν από διάφορα γειτονικά μέρη και εγκαταστάθηκαν στο χωριό, από το Ατσιπόπουλο ο Νικόλαος Γαγάνης με τη γυναίκα του Καδιανή (τρία παιδιά), και ο Στέλιος Λιανδρής – Φωτεινή Γαγάνη (έξι).
Ακολούθησαν από το Ροδάκινο ο Νικόλαος Πετράκης – Μαρία Λαμπρινού (απέκτησαν 12 παιδιά) και Σήφης Πετράκης – Αργυρώ Χομπίτη (επτά).
Η καταγωγή των Σταυρουλάκηδων είναι από τις Μέλαμπες και είχαν παλαιότερα μετοικήσει στη Μ. Ασία.
Τις μικρασιάτικες οικογένειες συμπλήρωσαν από το Βουρλά Σμύρνης ο Αποστόλης Χατζησπύρος – Αικατερίνη Φατσή (τρία παιδιά), είχαν πάει αρχικά Θεσσαλονίκη και Πρινέ.
Το 1034 από τ’ Ασκύφου ήρθαν ο Μάρκος Βούρβαχης – Μαρία (πέντε), από τη Φυλακή Αποκορώνου ο Γιώργης Αλεξανδράκης – Μαρία (τρια) και Γιάννης Αλεξανδράκης – Χαρίκλεια (5).
Το 1959 από τον Άρδακτο Αμαρίου τα’ αδέλφια Κουνάλη και το 1970 ο Παύλος Μπανίτσκας (Φλώρινα), Χρήστος Λαζάρου (Καβάλα), Μιχάλης Μπούτης (Άρτα) και τελευταία Μαν. Καλησπεράκης (Αρμένοι), Μαν. Κοπανάκης (Κεραμέ), Μιχ. Παναγιωτάκης (Ακούμια), Ν. Κατάκης (Ροδάκινο) Στρατής Γουνάκης (Ρέθυμνο), Βαρδουνιώτης (Αρκαδία) κ.ά.
Σε συμβόλαιο γάμου το 1642 αναφέρεται:
Ο Τζουάνε, ο γαμπρός, δέχεται με αυτούς τους όρους ως νόμιμη σύζυγο τη Ρεγγίνα και ο πατέρας του Τζώρτζης παραχωρεί όλη την περιουσία που έχει στο χωριό Σωματάς (μετόχι, δέντρα κ.ά.).
Το 1826 οι κρητικοί επαναστάτες σκότωσαν στο Σωματά το Μεχμέτ Μπεγάκη μπέη μαζί με άλλους 30 Τούρκους. Το 1829 κρητικοί αγωνιστές με αρχηγούς τον Γ. Τσουδερό και το Γάλλο Χάιν μετά από σκληρή μάχη νίκησαν εδώ τους Τούρκους, οι οποίοι είχαν σοβαρές απώλειες.
Τα δυο παιδιά ο Ανδρέας Βούρβαχης και ο Αποστόλης Χατζησπύρος παρατήρησαν προσεχτικά και βρήκαν δυο μικρά αγγεία. Τα αγγεία τα πήρε στο σπίτι του, ο Βούρβαχης και τα έφερε στο σχολείο, παίζοντας στα στο διάλειμμα.
Ειδοποίησε τον πατέρα του, Μανόλη Βούρβαχη και στη συνέχεια την Αρχαιολογία.
Μάλιστα το 1967 η οικογένεια του Βούρβαχη πήρε ως εύρετρα το ποσόν του ενός εκατομμυρίου δραχμές και φυσικά έγιναν οι ανασκαφές και η ανακάλυψη των 300 περίπου θαλαμωτών τάφων με τις 25 πήλινες λάρνακες.
Ο Παύλος Βλαστός αναφέρει και άλλον ναό του Σωματά, κοντά στο χωριό. Ο ναός ήταν κατάγραφος και κατεδαφίστηκε κατά την επανάσταση του 1866.
Τα πρώτα χρόνια μετά το 1922 ιερείς έρχονταν στο χωριό μόνο έκτακτα για τις γιορτές και την τέλεση μυστηρίων.
Για πρώτη φορά μόνιμος ιερέας στο χωριό τοποθετήθηκε το 1974 ο παπα-Χρίστος Λαζάρου από την Καβάλα, που παντρεύτηκε από τον Σωματά.
![](/uploads/news/20-09-2013/DOC.20130919.251860.somatas2v..jpg)
Το 1962 σε οικόπεδο που πρόσφερε ο Νικόλαος Π. Πετράκης και με δαπάνες της Αμερικάνικης Αποστολής χτίστηκε το τελευταίο σχολικό κτίριο σε θαυμάσια θέα (σήμερα ανήκει στον Πολιτιστικό Σύλλογο, αφού έκλεισε το 1999).
Τα τελευταία χρόνια ο Σωματάς παρουσιάζει μεγάλη πρόοδο. Οι ασχολούνται με τη γεωργία και την κτηνοτροφία και την τελευταία 20ετία πολλοί εργάζονται σε τουριστικές μονάδες της πόλης του Ρεθύμνου.
Σε ιδιόκτητο οίκημα ο Βαγγέλης Χατζησπύρος διατηρεί μια πλούσια συλλογή παλιών όπλων, νομισμάτων και άλλων αντικειμένων, που έχει συγκεντρώσει από το 1941 μέχρι σήμερα και αξίζει να την επισκεφτούν τα σχολεία.
1938-40 Κώστας Τσουρλάκης
1940-42 Μαρία Προκοπάκη
1942-43 Μ. Τσουπάκης
1943-44 Ευαγγελία Χουρδάκη
1944-45 Ευαγγελία Παυλοπούλου
1945-46 Μαρία Προκοπάκη
1948-49 Σωτήρης Κανακάκης
1949-50 Κατίνα Παπαδαντωνάκη
1950-55 Ευαγγελία Χουρδάκη
1956-63 Ευαγγελία Νικολουδάκη
1963-63 Γιάννης Ασιθιανάκης
1964-65 Θανάσης Ασπραδάκης
1965-70 Άννα Θεοδωράκη
1970-80 Κλειστό (συγχώνευση με Δ.Σ. Αρμένων)
1980-85 Γιώργος Περράκης
1985-99 Λευτέρης Κρυοβρυσανάκης
1999 Συγχώνευση με Δ.Σ. Αρμένων