Μια προσωπικότητα που δεν είναι τόσο γνωστή στο ευρύ κοινό έτυχε να «γνωρίσω» συμπτωματικά μέσα από κάποιο ανάγνωσμα, που αφορούσε σε εκδηλώσεις που έγιναν στην Αθήνα με αφορμή την επέτειο των 25 χρόνων της Διεθνούς Σύμβασης για τα δικαιώματα του παιδιού. Θεώρησα υποχρέωσή μου να μεταφέρω τη γνώση αυτή. Ήταν τόσο σοκαριστική όσο και αφοπλιστικά «ανθρώπινη» η ιστορία του Janusz Korczak (Γιάνους Κόρτσακ 1878-1942) που δεν μπορούσε να περάσει απαρατήρητη από τη στιγμή που έπεσε στην αντίληψή μου το μεγαλείο της ανθρώπινης αυτής ψυχής.
Ο Κόρτσακ υπήρξε γιατρός, μισός Πολωνός, μισός Εβραίος, σε μια πολύ σκληρή και σκοτεινή περίοδο της ανθρωπότητας, εκείνης του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Υπήρξε παράλληλα όμως ένας εκπαιδευτικός της πράξης. Αγαπημένος «παραμυθάς» των παιδιών της γενιάς του, μεταλαμπάδευε γνώσεις βασισμένες σε υψηλές αξίες και ιδανικά, προσπαθώντας να υφάνει ένα κόσμο αμοιβαίου σεβασμού, δικαιοσύνης και πίστης για ένα καλύτερο αύριο.
Έτυχε να ζήσει επί τρία χρόνια κάτω από τη ναζιστική κατοχή. Εκεί έδωσε ένα αδιάκοπο αγώνα, για να διατηρήσει το ορφανοτροφείο, όπου εργαζόταν, ως ένα ασφαλές καταφύγιο αγάπης, εν μέσω τρόμου και θανάτου. Έγινε ένας «πολύτεκνος» πατέρας που κατάφερε να εκπαιδεύσει, αλλά και να διατηρήσει την πίστη των παιδιών στην καλοσύνη του ανθρώπινου όντος, σε μια απίστευτα οριακή κατάσταση.
Η βάση της φιλοσοφίας του ήταν ότι το παιδί δεν αποτελεί κάτι που διαμορφώνεται για το μέλλον αλλά μια οντότητα του σήμερα. Πίστευε με πάθος και υποστήριζε ότι τα δικαιώματα των παιδιών, προέρχονται από τον ουσιαστικό ισχυρισμό ότι η παιδική ηλικία έχει μια εγγενή αξία. Υπήρξε ένας από τους συντάκτες της Διακήρυξης της Κοινωνίας των Εθνών (1924), υπέρ των δικαιωμάτων των παιδιών και έκανε έκκληση για την Magna Carta των δικαιωμάτων του παιδιού.
Ο Κόρτσακ… ήξερε, ότι ο ίδιος και τα σχεδόν διακόσια παιδιά του, βρίσκονταν αντιμέτωποι με το θάνατο. Το θάνατο εκείνο που έπρεπε να παλέψει και ως γιατρός. Αισθάνθηκε ότι έπρεπε να προετοιμάσει τα παιδιά για να αντιμετωπίσουν το επερχόμενο τέλος και να τους προσφέρει ένα είδος πνευματικής βοήθειας.
Και το κατάφερε. Στις 5 Αυγούστου, του 1942 τα ορφανά και οι κηδεμόνες τους μεταφέρθηκαν στο γκέτο της Τρεμπλίνκα. Εκείνος πήγε μαζί τους παρά το γεγονός ότι είχε μια επιλογή να φύγει, αλλά δεν το έκανε. Εκεί γυρίστηκε το τελευταίο κεφάλαιο της ζωής της δικής του αλλά και των παιδιών του ορφανοτροφείου, που τόσο αγάπησε.
Ο Κόρτσακ οδηγεί την πομπή. Κρατάει από το χέρι δυο παιδιά. Τα υπόλοιπα παρελαύνουν με τη σειρά. Φορούσαν καθαρά και περιποιημένα ρούχα. Η πράσινη σημαία του ορφανοτροφείου προπορεύεται. Κανείς δεν κλαίει, κανένα δεν προσπαθεί να διαφύγει για να σωθεί. Όλα γνώριζαν πολύ καλά που πήγαιναν. Είναι μια σιωπηλή πορεία προς το θάνατο.
Αυτόπτης μάρτυρας αναφέρει: «Έγινε θαύμα. Διακόσια παιδιά δεν έκλαψαν. Διακόσιες αγνές ψυχές, καταδικασμένες σε θάνατο, δεν έκλαψαν. Ούτε ένα δεν το έβαλε στα πόδια. Κρεμάστηκαν από το δάσκαλο και μέντορά τους, τον πατέρα και αδελφό τους για να τα προστατέψει. Τα παιδιά ήταν περικυκλωμένα από Γερμανούς, και Ουκρανούς αξιωματικούς. Τα μαστίγωναν και τα πυροβολούσαν. Ακόμα και οι πέτρες έκλαιγαν βλέποντας αυτή την πομπή».
Άλλος αυτόπτης μάρτυρας επισημαίνει ότι δεν θα ξεχάσει αυτή την πορεία προς τα βαγόνια, που έμοιαζε πιο πολύ με μια βουβή διαμαρτυρία ενάντια σε αυτό το δολοφονικό καθεστώς. «Πήγαιναν προς το θάνατο άλλα τραγουδώντας και άλλα με τα μάτια γεμάτα περιφρόνηση για τους δολοφόνους».
Εκείνος ήταν εκεί… πήγε μαζί τους στο θάνατο όχι για να προστατέψει τη ζωή τους, αφού αυτό ήταν πια αδύνατο, αλλά για να τα προστατέψει από το φόβο για το θάνατο. Ήταν εκεί …για να μη φοβούνται τα παιδιά.
Τελικά το μεγαλείο αυτού του σπουδαίου ανθρώπου με το όνομα Γιάνους Κόρτσακ, δεν προκύπτει μονάχα από τα γραπτά και τις ιδέες του αλλά και από την τελευταία πράξη της ζωής του. Ήταν άνθρωπος της δράσης και όχι μόνο της θεωρίας. Και αυτή η στάση του ήταν η σημαντική κληρονομιά που μας άφησε.
Αναφέρω ενδεικτικά μερικές από τις ιδέες και τα πιστεύω, του θαυμάσιου αυτού ανθρώπου:
– Τα παιδιά αποτελούν ένα αξιοσέβαστο μέρος του κόσμου αυτού, γιατί κάθε ον είναι μέρος αυτής της άπειρης φύσης και σε κάθε παιδί μπορεί να συλλάβει κανείς αυτό το γοητευτικό άπειρο. Η εκπαίδευση είναι κι αυτή ένας τρόπος, μια προσπάθεια να αγγίξεις αυτό το άπειρο μέσα από το παιδί.
– Αγαπήστε το παιδί, όχι μόνο το δικό σας.
– Σεβαστείτε τα μυστήρια και τα σκαμπανεβάσματα του δύσκολου έργου να μεγαλώνεις.
– Τα παιδιά δεν είναι μελλοντικοί ενήλικες, Είναι άνθρωποι του σήμερα.
– Τα παιδιά έχουν δικαίωμα να κάνουν λάθη, όπως ακριβώς και οι ενήλικες.
– Αναλαμβάνουμε την υποχρέωση να προστατεύουμε τα παιδιά από όλες τις μορφές βίας και κακοποίησης.
– Αν ένα παιδί σου εμπιστευτεί το μυστικό του, να είσαι ευγνώμων γιατί η εμπιστοσύνη του είναι το μεγαλύτερο βραβείο.
– Είμαστε συχνότερα σκληροί κριτές παρά σύμβουλοι και παρηγορητές των παιδιών.
– Ας προσπαθήσουμε να ακούμε και να βλέπουμε τα πράγματα μέσα από τα μάτια των παιδιών.
– Ας αφήσουμε τα παιδιά να απολαύσουν τη χαρά της καινούργιας ημέρας. Ας τους δείξουμε καλοσύνη και κατανόηση. Ας γίνουμε το παράδειγμα.
– Το παιδί έχει δικαίωμα στην οδύνη ακόμα και όταν πρόκειται για την απώλεια ενός βόλου…
Υ.Γ.: Οι ιδέες του Κόρτσακ αποτέλεσαν τη βάση της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού, η οποία υιοθετήθηκε ομόφωνα από τα κράτη-μέλη του ΟΗΕ το 1989 και ρυθμίζει τις υποχρεώσεις των κρατών για την προστασία και την προαγωγή των δικαιωμάτων του παιδιού. Έχει κυρωθεί από 194 χώρες. Το 1992 έγινε νόμος με αυξημένη ισχύ στην Ελλάδα (ν. 2101/92). Ο Συνήγορος του Πολίτη με την ιδιότητά του ως Συνήγορος του Παιδιού, παρακολουθεί την εφαρμογή της Σύμβασης και προωθεί τη διάδοσή της μέσα από ποικίλες δράσεις ενημέρωσης, ευαισθητοποίησης και εκπαίδευσης, συνεργασίες με επαγγελματίες και συναντήσεις με παιδιά και ενήλικες.
