Μια ξεχωριστή τιμή στους αφανείς δασκάλους της Κρήτης, που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο μέσα από την αποστολή τους, απέδωσαν οι άνθρωποι των γραμμάτων του Ρεθύμνου ως ελάχιστη αναγνώριση του έργου τους.
Την εκδήλωση, που διοργανώθηκε στον αύλειο χώρο του, διοργάνωσε το σχολικό μουσείο της Αμνάτου το βράδυ της περασμένης Δευτέρας.
Θέμα της ήταν η αποτίμηση της προσφοράς των δασκάλων στον αλφαβητισμό των Κρητών κατά τον 19ο αιώνα και μέχρι τη δεκαετία του 1960, ενώ η βραδιά έκλεισε με τα αποκαλυπτήρια του μνημείου του αφανούς δασκάλου, που πλέον δεσπόζει επιβλητικά στην αυλή του σχολικού μουσείου. Μάλιστα τα αποκαλυπτήρια του μνημείου, έκανε ο δήμαρχος, Γιώργος Μαρινάκης.
Δάσκαλοι και ιεροδιδάσκαλοι
Κατά την διάρκεια της εκδήλωσης όλοι οι ομιλητές προσπάθησαν μέσα από τις εισηγήσεις τους να μεταφέρουν στους παρευρισκόμενους το σημαντικό ρόλο που είχαν αναπτύξει εκείνα τα χρόνια οι δάσκαλοι, οι ιεροδιδάσκαλοι, αλλά και οι δασκάλες της εποχής. Ο αρχιμανδρίτης, Τιμόθεος Παναγιωτάκης, που είναι ηγούμενος της μονής Βωσάκου και διευθυντής του δημοτικού σχολείου Απλαδιανών μίλησε για την προσφορά των ιεροδιδασκάλων στον αλφαβητισμό της Κρήτης, λέγοντας πως «η αδιάλειπτη παρουσία και η καθολική διακονία των ιερωμένων ως διδασκάλων κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας υπήρξε άτυπη και ανύπαρκτη θεσμικά». Και συνεχίζοντας πρόσθεσε, μεταξύ άλλων, πως «με την δημιουργία του ελληνικού κράτους και της σύστασης των πρώτων διδασκαλείων, δηλαδή του Κεντρικού Σχολείου, 1829, του Πρότυπου Αλληλοδιδακτικού Σχολείου Δασκάλων, 1830, και του πρώτου Διδασκαλείου Ναυπλίου και μετέπειτα Αθηνών, 1834, εισάγονται το πλαίσιο και οι προϋποθέσεις για να μπορεί κάποιος να διδάξει ως δάσκαλος. Επειδή, όμως, οι απόφοιτοι του πρώτου Διδασκαλείου Αθηνών δεν επαρκούσαν για να καλύψουν τις ανάγκες σε διδασκαλικό προσωπικό, το υπουργείο Παιδείας εξουσιοδοτεί το 1844 τις τοπικές αρχές να νομιμοποιήσουν ως δασκάλους και ιερείς, αφού προηγουμένως τους υποβάλουν σε κάποια εξέταση».
Εν τω μεταξύ, στον άγνωστο δημοδιδάσκαλο του 19ου αιώνα στην Κρήτη, αναφέρθηκε στην ομιλία του ο πρώην σχολικός σύμβουλος, δρ. Γιώργος Πατεράκης.
Ο ίδιος μάλιστα υπογράμμισε μεταξύ άλλων τα εξής «η εκπαίδευση στην Κρήτη του 19ου αι. διακρίνετε σε δύο περιόδους, στο πρώτο μισό του αιώνα και στο δεύτερο μισό του αιώνα. Κατά το πρώτο μισό, οι χριστιανοί της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, στην οποία εντάσσονται και οι Κρήτες, αντιμετωπίζονται υποτιμητικά ως άπιστοι, «ραγιάδες», «γκιαούρηδες», «μουρτάτες», «χαΐνηδες». Η Ορθόδοξη Χριστιανική Εκκλησία κάτω από την πίεση των περιστάσεων προσπαθούσε να διασώσει, να αναπτύξει την παιδεία και να διατηρήσει το λαό στον ορθόδοξο δρόμο της αληθινής πίστης μας. Υπεύθυνος της χριστιανικής παιδείας σε κάθε περιοχή της οθωμανικής αυτοκρατορίας ήταν ο Μητροπολίτης με τους Επισκόπους του -ήταν ο σημερινός Αρχιεπίσκοπος με τους Μητροπολίτες. Από το πνευματικό σκότος του 18ου αι. στην Κρήτη αρχίζει να αχνοφέγγει με τη δράση της Φιλικής Εταιρείας για πνευματική και επαναστατική Αναγέννηση στο νησί».
Στην διάρκεια της εκδήλωσης -την οποία παρακολούθησαν εκπρόσωποι των τοπικών αρχών και πλήθος κόσμου- μίλησαν επίσης, ο διευθυντής πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης Λασιθίου, δρ Μανόλης Μακράκης, ο οποίος αναφέρθηκε στην προσφορά των ελληνοδιδασκάλων στην εκπαίδευση της Κρήτης, καθώς και η συνταξιούχος Ρεθεμνιώτισσα δασκάλα Μαρία Αποστολάκη-Τσικνάκη, που αναφέρθηκε στην ιδιαίτερη προσφορά της δασκάλας στον αλφαβητισμό της κρητικής υπαίθρου κατά τον 20ο αιώνα.
Το σχολικό μουσείο της Αμνάτου
Στον ρόλο που έχει διαδραματίσει όλα αυτά τα χρόνια το σχολικό μουσείο της Αμνάτου, αναφέρθηκε στον χαιρετισμό του ο πρόεδρος της διαχειριστικής επιτροπής του μουσείου και αντιδήμαρχος Ρεθύμνου, Μίνως Αλεφαντινός.
Ο κ. Αλεφαντινός μίλησε για την δυναμική παρουσία που έχει αναπτύξει στον χώρο του το σχολικό μουσείο της Αμνάτου, αλλά και στην εθελοντική προσφορά των ανθρώπων του.
Χαρακτηριστικά στο σημείο αυτό, επεσήμανε και τα παρακάτω: «Θα ήθελα να παρακαλέσω πάρα πολύ τους ανθρώπους που θα ασχοληθούν με το σχολικό μουσείο να ξέρουν ότι παραλαμβάνουν, όχι από μένα, αλλά από τους ανθρώπους του σχολικού μουσείου, ένα πολύ σπάνιο υλικό. Δεν είμαι σε θέση εγώ να το κρίνω, ξέρω όμως πολύ καλά, από τις πάρα πολλές συναντήσεις και συνεργασίες που έχω με τους ανθρώπους του μουσείου, ότι είναι σπάνιο το υλικό αυτό. Είναι ένα παράθυρο στην Ιστορία της Εκπαίδευσης του τόπου μας. Φανταστείτε κάτι πολύ σημαντικό πια που έφτασε να κάνει το μουσείο είναι να εκπαιδεύει. Τα νούμερα των επισκεπτών από σχολεία της Κρήτης και πανελλαδικά είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακά. Φαντάζομαι, όλοι να καταλάβουμε τι εμπειρία είναι για αυτά τα παιδιά όταν μπαίνουν σε αυτό το χώρο, καθώς ενημερώνονται για το πώς ήταν η εκπαίδευση πριν από μόλις 40 χρόνια.
Αυτό που σκέφτομαι είναι ότι δεν είναι πάρα πολύς ο χρόνος απλά είναι πάρα πολύ μεγάλη η ταχύτητα της εποχής μας και ο τρόπος που εξελίσσονται τα πράγματα. Αυτά τα παιδιά φανταστείτε ότι σε λίγο καιρό δε θα έχουν ούτε μολύβια, ούτε στυλό, ούτε τίποτα από όλα αυτά που είχαμε όλοι εμείς. Θα έχουν μόνο ένα τάμπλετ, ένα κομπιούτερ, ένα κινητό τηλέφωνο, μέσα απ’ το οποίο θα έχουν όλα τους τα αρχεία, θα σχεδιάζουν. Άρα μπορούμε να φανταστούμε τι εμπειρία είναι για τα μικρά παιδιά που έρχονται εδώ και μπαίνουν σε αυτό το χώρο και καταλαβαίνουν, ενημερώνονται για την ιστορία αυτής της εκπαίδευσης. Είμαι βέβαιος ότι θα συνεχιστεί με το ίδιο μεράκι απ’ τους ανθρώπους. Είμαι επίσης βέβαιος ότι ο δήμος θα είναι πάντα κοντά και αρωγός σε κάθε νέα, καινοτόμα ή μη πρωτοβουλία των ανθρώπων του μουσείου κι εγώ το μόνο που μπορώ να κάνω είναι να δηλώσω το σήμερα, ότι είμαι πάντα στη διάθεση του μουσείου, ανά πάσα στιγμή, όπου αυτό κρίνει, να βοηθήσω και να είμαι κοντά του».
Ιδιαίτερη όμως μνεία στις δράσεις που έχει αναπτύξει όλα αυτά τα χρόνια το σχολικό μουσείο της περιοχής, έκανε και ο υπεύθυνος των εκπαιδευτικών προγραμμάτων του μουσείου, Γιώργος Κανανάκης.
Ο κ. Κανακάκης σημείωσε μεταξύ άλλων και τα εξής: «Άλλη μια χρονιά το σχολικό μουσείο έκλεισε με επιτυχία. Φιλοξένησε πάνω από 2.500 μαθητές και επισκέπτες, από όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης και από τους νομούς Ρεθύμνου, Χανίων, Ηρακλείου και φέτος και από το Λασίθι. Από το Ρέθυμνο μας επισκέφτηκαν 30 σχολεία, με περίπου 1.500 μαθητές, πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, νηπιαγωγεία και παιδικούς σταθμούς. Σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, όπως το 2ο Γυμνάσιο Χανίων, με 45 μαθητές, καθώς και μαθητές από Ηράκλειο και πρώτη φορά από το Λασίθι, το 2ο Γυμνάσιο Ιεράπετρας, με 30 μαθητές. Πάρα πολλές εκδρομές, από μεμονωμένους επισκέπτες, είτε από τουρίστες είτε από οργανωμένες εκδρομές, όπως ο σύλλογος της παλιάς πόλης Ρεθύμνου και το Λύκειο Ελληνίδων. Γιορτάσαμε μαζί με το Αρχαιολογικό και Λαογραφικό Μουσείο τη Διεθνή Ημέρα Μουσείων. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα που προσφέρουμε στα παιδιά έχουν διάρκεια τριών ωρών, που μπορούν οι δάσκαλοι να επιλέξουν ανάμεσα σε τέσσερα διαφορετικά προγράμματα. Εδώ προσφέρουμε ακόμα ένα νέο, που αφορά τη γραφή και προετοιμαζόμαστε για άλλα πέντε για την επόμενη χρονιά. Αποπερατώσαμε και σήμερα εγκαινιάζουμε το Μνημείο του Αφανούς Δασκάλου, που αποτελούσε μια υποχρέωσή μας. Γιώργο Μαρινάκη, σε ευχαριστούμε· και για το μνημείο αλλά και για την επίλυση του θέματος του προσωπικού του σχολικού μουσείου. Τελειώνοντας, θα ήθελα να σας ενημερώσω ότι βρισκόμαστε στη φάση υλοποίησης των επόμενων σχεδίων μας, δηλαδή της δημιουργίας σχολικού κήπου και αγροκηπίου στο πίσω μέρος του διδακτηρίου.
Θέλω να πιστεύω ότι του χρόνου τέτοια μέρα, στη μεγάλη εκδήλωση του 2020, θα είστε και πάλι μαζί μας για να την εγκαινιάσουμε. Το μουσείο από ξεκίνημά του μέχρι και σήμερα λειτουργεί με εθελοντές, με προσφορά εθελοντικού χρόνου και εθελοντικής εργασίας, με δωρητές υλικού και με χορηγούς. Βασικότερος χορηγός παραμένει από το ξεκίνημά του μέχρι και σήμερα ο πολιτιστικός σύλλογος Αμνάτου».
Τα εκπαιδευτικά προγράμματα του σχολικού μουσείου
Στην εισήγησή του ο επιμελητής του μουσείου, Δρ. Χάρης Στρατιδάκης, που είναι ένας εκ των ιδρυτών του, αναφέρθηκε στην προϊστορία της εικοσαετούς πορείας του, με τη συγκέντρωση υλικού από τα κλειστά σχολεία του νομού Ρεθύμνου ήδη από το έτος 1996, οπότε ανέλαβε καθήκοντα υπευθύνου περιβαλλοντικής της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης του νομού.
Ο κ. Στρατιδάκης, αφού παρουσίασε με κάθε λεπτομέρεια τις διαδικασίες που ακολούθησαν, μαζί με τον Γιώργο Πολάκη (συνιδρυτή του μουσείου), από τον Ιανουάριο του 1999 μέχρι που το σχολικό μουσείο πήρε «σάρκα και οστά», μίλησε και για τα εκπαιδευτικά προγράμματα που υλοποιούνται στα είκοσι χρόνια λειτουργίας του, τα οποία έχουν παρακολουθήσει περισσότερα από 15.000 παιδιά, ενώ στους χώρους του μουσείου έχουν ξεναγηθεί περισσότεροι από 5.000 επισκέπτες απ’ όλη την Κρήτη.
«Οι μεγάλες οφειλές του Μουσείου έχουν εκπληρωθεί, με τις εκπαιδευτικές πινακίδες του Χρονολογίου της Νεοελληνικής και Κρητικής Εκπαίδευσης, με τον Χάρτη των σχολείων της Κρήτης από το 1664, με την οπτική παρουσίαση και την τεκμηρίωση 237 διδακτηρίων του νομού Ρεθύμνης και με την Έκθεση του Κρητικού Σχολικού Βιβλίου της Συλλογής Γ. Π. Εκκεκάκη πέρυσι το καλοκαίρι. Εφέτος το Μουσείο κατάφερε να εκπληρώσει ένα ακόμα καθήκον του, την τίμηση του αφανούς Κρήτα δασκάλου, με την εκδήλωση που πραγματοποίησε και τα αποκαλυπτήρια του σχετικού μνημείου. Τον επόμενο χειμώνα, σε αντίστοιχη μεγάλη εκδήλωση, που θα πραγματοποιηθεί στην πόλη του Ρεθύμνου, το Μουσείο σκοπεύει να αναδείξει την προσφορά του Ενιαίου Πολυκλαδικού Λυκείου Ρεθύμνης, ενώ το καλοκαίρι, στις εγκαταστάσεις σε μεγάλη αντίστοιχη εκδήλωση σκοπεύει να αναδείξει τον ρόλο της Εκκλησίας στη ρεθεμνιώτικη εκπαίδευση. Εν τω μεταξύ πιστεύει να μπορέσει να εκπληρώσει μια ακόμα υπόσχεσή του, την ολοκλήρωση του έργου και τη λειτουργία Σχολικού Αγροκηπίου και Σχολικού Ζωοκηπίου», ανέφερε μεταξύ άλλων ο Χάρης Στρατιδάκης.
Αξίζει ακόμα να αναφερθεί ότι η ομιλία του συνταξιούχου δασκάλου και λαογράφου, Σταμάτη Αποστολάκη από τα Χανιά -που δεν κατόρθωσε να παρευρεθεί στην εκδήλωση για λόγους υγείας- αναγνώστηκε στην διάρκεια της βραδιάς. Επίσης, η εκδήλωση άνοιξε με έναν μουσικό πρόλογο από την χορωδία του Πολιτιστικού Συλλόγου Σταυρωμένου, υπό τη διεύθυνση του Γιάννη Σκεπετζή, με μουσικό τον Μάριο Χαλίμ.
Σημειώνεται τέλος ότι οι φωτογραφίες που δημοσιεύει σήμερα η εφημερίδα μας αποτελούν προσφορά του εθελοντή του μουσείου, Γιώργου Καλούδη.
