Ένα έγκλημα χωρίς τιμωρία παραμένει η τραγωδία στο Γουρνόλακο, όπου οι ναζί δεν δίστασαν να εκτελέσουν τους ηρωικούς κατοίκους των γύρω χωριών που πήγαν σαν γνήσιοι Έλληνες να θάψουν τους νεκρούς τους.
Οι περήφανοι για τα Πανεπιστήμια και την κλασική τους παιδεία κατακτητές έδειξαν τον «πολιτισμό» τους με την απάνθρωπη αυτή πράξη που κάνει πάντα την ανθρωπότητα να κοκκινίζει από ντροπή.
Η επέτειος του ματωμένου χρονικού και στο Γουρνόλακο, τιμήθηκε με λαμπρότητα χθες, από το δήμο Μυλοποτάμου.
Στο χώρο της θυσίας είχε συγκεντρωθεί αρκετός κόσμος με επίσημες παρουσίες την αντιπεριφερειάρχη κα Μαρία Λιονή, το δήμαρχο Μυλοποτάμου κ. Δημήτρη Κόκκινο, τους περιφερειακούς συμβούλους Γιάννη Παρασύρη και Κώστα Δανδουλάκη, τον κ. Μιχάλη Σαρρή κ.α.
Κεντρικός ομιλητής ήταν ο ανώτερος αξιωματικός ε.α της ΕΛ.ΑΣ κ. Βασίλης Αποστολάκης, που με το γνωστό του γλαφυρό ύφος του και την μεγάλη περιουσία γνώσεων που διαθέτει γοήτευσε το ακροατήριο αναβιώνοντας τις ιστορικές μνήμες.
Είπε συγκεκριμένα:
«Είκοσι δυο Αβδελιανοί και έξι Αγιομαμίτες, ήσαν και δυο Καλυβιανοί κι ένας απ’ τσ’ Αβδανίτες. Εκειά ‘τονε και ο παπα-Ανδρέας από τα Λιβάδια, που ‘χε καθήκον ιερό, να θάψει παλικάρια. Πολλοί ήσανε, συντέκνοι μου και φίλοι και γνωστοί μου, κι αν κάθομαι, κι αν περπατώ, τσοι κλαίει η ψυχή μου…».
Λόγια του Δημητρίου Ιωάννου Παρασύρη ή «Αναστοδημήτρη», τα οποία δανείζομαι και τα αφιερώνω ευλαβικά στη Μνήμη των Μαρτύρων του Γουρνόλακου.
Προσερχόμενος στο βήμα, και συναισθανόμενος την τιμή και την ευθύνη, που απορρέουν, από τη θέση, στην οποία ευρίσκομαι αυτή τη στιγμή, συμμετέχοντας στο μνημόσυνο των Ηρώων του Γουρνόλακου, ευχαριστώ, για την εξαιρετική τιμή, που μου έγινε, από το Δήμο Μυλοποτάμου, να είμαι ομιλητής.
Τιμητικά και με σεβασμό αφιερώνονται τα λιτά και απέριττα λόγια, που θα ακουσθούν παρακάτω, στις ηρωικές μορφές του Γουρνόλακου, που πότισαν και εκείνοι, με το τίμιο αίμα τους, το πολυτίμητο δένδρο στης Ελευθερίας.
Η ιστορική μνήμη είναι εθνική επιταγή. Οι ζωντανοί αναβαφτίζονται και οι νεκροί μας ανακουφίζονται. Δέος με κατέχει, τούτη τη στιγμή, που εκφωνώ τον πανηγυρικό της ημέρας. Ψελλίζει η ταπεινότητά μου θνητά λόγια, εκεί όπου φωνάζουν αθάνατα έργα. Στον ιερό και αιματοβαμμένο αυτό χώρο προσήλθαμε, με πρωτοβουλία του Δήμου Μυλοποτάμου, να προσκυνήσουμε τους τάφους των Μαρτύρων της λευτεριάς, των Μαρτύρων του Γουρνόλακου.
Γι’ αυτό, ό,τι ειπωθεί σήμερο είναι λιγότερο λόγος και περισσότερο προσευχή. Η σκέψη μας, σαν γοργόφτερο πουλί τρέχει στα περασμένα.
Γουρνόλακος: Σάββατο 4 και Κυριακή 5 Σεπτεμβρίου 1943. Είναι από εκείνες τις στιγμές της Ιστορίας, που ο ταξιδιώτης της ζωής θα σταματήσει υποχρεωτικά, θα γονατίσει ευλαβικά, θα στοχαστεί και θα ανάψει ένα κερί στη μνήμη των Ηρώων.
Επιχειρούμε τώρα μία ιστορική αναδρομή, για να συνδέσομε το παρελθόν, με το φρικιαστικό διήμερο 4 και 5 Σεπτεμβρίου 1943.
7 Απριλίου 1939. Η Ιταλία καταλαμβάνει την Αλβανία.
1η Σεπτεμβρίου 1939. Η Γερμανία εισβάλλει στην Πολωνία και αρχίζει ο Β’ Π.Π.
3 Σεπτεμβρίου 1939. Η Γαλλία και η Βρετανία κηρύσσουν τον πόλεμο στη Γερμανία.
15 Αυγούστου 1940. Το καταδρομικό του Π.Ν. «ΕΛΛΗ» δέχεται ύπουλη επίθεση, από Ιταλικό υποβρύχιο, στο Λιμάνι της Τήνου και βυθίζεται.
28η Οκτωβρίου 1940. Η Ιταλία εξαπολύει, από την Αλβανία, γενική επίθεση, εναντίον της Πατρίδας μας. Η χώρα μας εμπλέκεται στη δίνη του Β’.Π.Π. Ο ένδοξος και φιλόχριστος Στρατός μας αποκρούει τον εισβολέα, προελαύνει νικηφόρος, στη Βόρεια Ήπειρο και απελευθερώνει Ελληνικά, από αιώνων, εδάφη.
Η Μεραρχία Κρητών θα γράψει νέες σελίδες δόξας και τιμής και η λαϊκή Μούσα θα τραγουδήξει: «Εφτάξανε οι Κρητικοί, οι Καστροπολεμάρχοι και στης Κλεισούρας τα στενά, θα δώσουνε τη Μάχη».
6 Απριλίου 1941. Η πατρίδα μας δέχεται νέα ύπουλη επίθεση, στα Ελληνοβουλγαρικά σύνορα, από Γερμανικά Στρατεύματα, που σταθμεύουν στη Βουλγαρία.
20 Απριλίου 1941. Κατάρρευση του Μετώπου της Ηπείρου. Συνθηκολόγηση.
27 Απριλίου 1941. Είσοδος των Γερμανών στην Αθήνα. Η μακρά και σκοτεινή νύκτα της τριπλής κατοχής (Ιταλοί – Γερμανοί – Βούλγαροι ) αρχίζει.
20 Μαΐου 1941. Το επίλεκτο Σώμα των Αλεξιπτωτιστών του πανίσχυρου Γερμανικού Στρατού, εισβάλλει, από τον αέρα, να καταλάβει την Κρήτη. Το σχέδιο ΕΡΜΗΣ προβλέπει την κατάληψη της Νήσου, σε δύο ημέρες. Όμως η αυθόρμητη αντίσταση των Κρητών, αυτή η Λαϊκή νεροσυρμή, ανατρέπει τα σχέδια του Χίτλερ, εξευτελίζει το Σώμα των Αλεξιπτωτιστών και λοξοδρομεί την πορεία του Β΄.Π.Π. Σαν αστραπή αλλάζουν τα πάντα. Ο βράχος, που τον θεωρούν πεθαμένο, ζωντανεύει ξαφνικά. Σείεται σύγκορμος. Ανοίγουν τα σπλάχνα του και ξεπηδούν οι εκδικητές. Έντεκα ημέρες θα κρατήσει ο άνισος αγώνας. Από τη μια η τρομακτική πολεμική μηχανή των Γερμανών και από την άλλη, η ατσάλινη Κρητική ψυχή.
Η βία περνά και ίσως δουλώνει τον τόπο, ποτέ όμως το πνεύμα και τις ψυχές των υπερήφανων ανθρώπων, που τον κατοικούν.
1η Ιουνίου 1941. Με το πέρας της Μάχης της Κρήτης, αρχίζει, κάτω από εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες, η αντίσταση του Λαού ενάντια στο Στρατό Κατοχής. Από τη Ζάκρο και το Παλαίκαστρο, μέχρι τη Γραμβούσα και την Παλαιόχωρα δημιουργούνται εστίες αντίστασης κατά του εχθρού.
Σημειώνεται ότι ο Νομός Λασιθίου τελεί υπό Ιταλική κατοχή, μέχρι το Σεπτέμβριο 1943, που η Ιταλία, υπό τον Μπαντόλιο, υπογράφει ανακωχή. Ο Ιταλός Διοικητής του Νομού Λασιθίου, Στρατηγός Άγγελος Κάρτα, διαφεύγει, με τη βοήθεια Βρετανών στο Κάιρο.
Η στάση αυτή του Λαού είναι φαινόμενο πρωτόγνωρο, είναι κάτι το πρωτάκουστο, είναι κάτι, που ο ερευνητής της παγκόσμιας πολεμικής ιστορίας, κάτω από τις ίδιες συνθήκες, ουδέποτε, ή σπάνια, συναντά τέτοια γεγονότα.
Όλοι γνωρίζουν, πως ανταμοιβή της προσφοράς τους, στον αγώνα, είναι ο θάνατος. Και όμως δε λιποψυχούν. Συμμετέχουν συνειδητά στην Εθνική Αντίσταση. Δε λογαριάζουν κινδύνους. Περιφρονούν το θάνατο. «… Δε μας τρομάζουν των Γερμανών τα βόλια..» τραγουδούν οι τιμημένοι μας αγωνιστές, που τα λημέρια τους είναι, τα Λασιθιώτικα Βουνά, ο Ψηλορείτης, το Κέδρος, τα Λευκά Όρη. «Ο Γοργοπόταμος στον Ψηλορείτη στέλνει περήφανο χαιρετισμό, μιας νέας ανάστασης χτυπά η καμπάνα, μηνούν τα όπλα μας το λυτρωμό…».
Είναι η αδερφική φωνή, της Ηπειρωτικής Ελλάδος και συθέμελα κουνιέται ο Ψηλορείτης.
Ο Κρητικός Λαός, με την ηφαιστειώδη εξέγερσή του και την καθολική και γόνιμη συμμετοχή του, στην Εθνική Αντίσταση, προκαλεί την οργή και το μίσος του Στρατού κατοχής.
Θέρος 1943. Η Γερμανική Διοίκηση, ήδη έχει καθορίσει απαγορευμένη ζώνη στον Ψηλορείτη και απειλεί με την ποινή του θανάτου τους «παραβάτες».
Οι Χιτλερικοί, εφαρμόζοντας τη φασιστική αρχή της συλλογικής ευθύνης ξεσπούν στο Λαό.
Έτσι φτάσαμε στη μοιραία Παρασκευή, 3 Σεπτεμβρίου 1943.
«… 3 του Σετέμβρη, Παρασκή, η ώρα ήταν δέκα, που βγήκε, από τα Χανιά, μία μοτοσυκλέτα. Και διατάζει το Στρατό εις τα βουνά να βγούνε, να τα εξερευνήσουνε, να πιάσουν, όσους βρούνε. Είχανε και διαταγή, όσους κι αν είχε πιάσουν, μπρός να τσοι τουφεκίσουνε κι ύστερα να τσοι κάψουν». Αυτά γράφει, στο «μοιρολόι» του, για το Γουρνόλακο, ο «Αναστοδημήτρης» και τα λόγια του στάζουν στην ψυχή μας. Στην τοποθεσία «Τηγάνια», βοσκότοπος των χωριών Αβδελλά και Αγίου Μάμαντος, συλλαμβάνουν 9 άνδρες και 2 ανήλικους.
Αβδανίτες: Μιχαήλ Νικολάου Πρινάρης (Ανήλικος. Γλύτωσε το απόσπασμα. Ο πατέρας του Νικόλαος, εκτελέστηκε την Κυριακή 5 Σεπτεμβρίου στο Γουρνόλακο.
Αβδελλάς: Ιωάννης Ανδρέου Λαμπρινός (Ανήλικος. Γλύτωσε στο απόσπασμα), Μιχαήλ Γεωργίου Μαθιουδάκης, Πέτρος Δημητρίου Μαθιουδάκης, Ανδρέας Αντωνίου Μιχελουδάκης, Γεώργιος Εμμανουήλ Μιχελουδάκης, Ιωάννης Ανδρέου Πανταλός, Πέτρος Ανδρέου Πανταλός.
Άγιος Μάμας: Ελευθέριος Μιχαήλ Σαρρής, Κυριάκος Γεωργίου Σερλής, Ιωάννης Μιχαήλ Ρουσσάκης.
Στην πορεία προς το Γουρνόλακο, συλλαμβάνονται άλλοι (3) από την Κάλυβο. Χαράλαμπος Μιχαήλ Κοζορώνης, Ιωάννης Εμμανουήλ Νικηφόρος, Ιωάννης Κων/νου Παραγιουδάκης.
Την επόμενη ημέρα, Σάββατο, 4 Σεπτεμβρίου, εκτελούνται (10) από τους ομήρους. Ο Ελευθέριος Σαρρής, σώζεται, αλλά τραυματισμένος. Αργότερα, θα πεθάνει, από το τραύμα του. Τραυματισμένος, επίσης, σώζεται ο Ιωάννης Νικηφόρος, τον οποίο παραλαμβάνει, τη νύκτα, ο πατέρας του.
9 Φεβρουαρίου 2015, ο Νικηφόρος εγκαταλείπει τα εγκόσμια.
«…Ένας μονάχα εγλύτωσε, με τραύματα στο χέρι, ήτονε Γιος ενός Σαρρή και λέντονε Λευτέρη. Κι ένα κοπέλι εγλύτωσε, ήταν τραυματισμένο, κι οι αποδέλοιποι νεκροί, το ‘χανε σκεπασμένο. Είναι από την Κάλυβο και το γνωρίζουν όλοι. Και Νικηφόρος λέγεται, ο Γιάννης του Μανώλη…». Πάλι ακούεται η γνώριμη φωνή του «Αναστοδημήτρη». Τη νύκτα του Σαββάτου προς Κυριακή, έρχονται στο Γουρνόλακο, με άμεσο κίνδυνο της ζωής των, (6) Ζωνιανοί «… για να παντούνε τα σκυλιά, τα όρνια, να μην τσοι φάνε….» μας υπενθυμίζει ο «Αναστοδημήτρης» .
Οι Γενναίοι αυτοί πατριώτες ήταν: «Αναστοδημήτρης», ο Γιος του Γιάννης, «Πολογιάννης», Βασίλειος Παρασύρης «Μπαλαέρας», Ελευθέριος Παρασύρης «Λευτεράκος», Γεώργιος Παρασύρης «Μπούμπουρας», Αναστάσιος Παρασύρης «Καρκάτης».
Κυριακή, 5 Σεπτεμβρίου κορυφώνεται η απαίσια πράξη των Γερμανών. Εκτελούνται (21) συντοπίτες μας, στον ίδιο χώρο, όταν ο σεβάσμιος ιερέας Πατήρ Ανδρέας ψάλλει τη νεκρώσιμη ακολουθία. Το στυγερό έγκλημα του Γουρνόλακου δεν θα το συγχωρήσει, ποτέ η ιστορία.
Οι εκτελεσθέντες της Κυριακής, που συμπληρώνουν το μαρτυρικό κατάλογο του Γουρνόλακου είναι:
Αβδανίτες: Νικόλαος Μιχαήλ Πρινάρης
Αβδελλάς: Νικόλαος Κωνσταντίνου Δετοράκης. Δάσκαλος. Κριτσά Λασιθίου, Ανδρέας Ματθαίου Καλαϊτζάκης, Ιωάννης Ιωάννου Καλλέργης, Επαμεινώνδας Σταύρου Λαμπρινός, Γεώργιος Παναγιώτου Μαθιουδάκης, Εμμανουήλ Γεωργίου Μαθιουδάκης, Ιωάννης Δημητρίου Μαθιουδάκης, Ιωάννης Παναγιώτου Μαθιουδάκης, Ιωάννης Εμμανουήλ Μιχαλογιάννης, Αντώνιος Κυριάκου Μιχελουδάκης, Γεώργιος Κυριάκου Μιχελουδάκης, Εμμανουήλ Γεωργίου Μιχελουδάκης, Χαράλαμπος Γεωργίου Μιχελουδάκης, Γεώργιος Εμμανουήλ Πανταλός, Γεώργιος Χρήστου Πανταλός, Ιωάννης Δημητρίου Φραγκιαδάκης.
Άγιος Μάμας: Μιχαήλ Εμμανουήλ Ζαχαράκης, Κων/νος Παντελή Μανουράς, Γρηγόριος Γεωργίου Ορφανός.
Λιβάδια: Ιερέας πατήρ Ανδρέας Γεωργίου Βαρδιάμπασης.
Έτσι γράφτηκε ο επίλογος μιας από τις εγκληματικότερης πράξεις της Γερμανικής Θηριωδίας.
Εκτελεσθέντες, από την Κάλυβο, δεν είχαμε την Κυριακή, διότι την προηγούμενη νύκτα, είχαν παραλάβει τους (2) νεκρούς. Κοζορώνη και Παραγιουδάκη. Με ρίγη συγκίνησης, με αγανάκτηση και αποτροπιασμό αναφέρομε το ειδεχθές και αποτρόπαιο αυτό έγκλημα του Ναζισμού.
Τις επόμενες ημέρες, ο τότε πρόεδρος του Αγίου Μάμαντος Ιωάννης Κυριάκου Σερλής, εξασφαλίζει άδεια, για (9) άτομα, και έρχονται στον ιερό αυτό χώρο για την ταφή. Τη νεκρώσιμη ακολουθία ψάλλει ο πατήρ Ιωάννης Αστρινού Ζερβός από τα Ζωνιανά.
Σημειώνεται ότι, την Κυριακή 5 Σεπτεμβρίου, Γερμανικό απόσπασμα, εφοδιασμένο με βενζίνη, κατευθυνόμενο στο Γουρνόλακο, διέρχεται από τα Ζωνιανά.
Ο παπα-Γιάννης, με εύστοχους χειρισμούς, καθυστερεί τους Γερμανούς στο χωριό και δίδεται χρόνος στην Πελαγία Παρασύρη, την «Αναστοδημήτραινα», που τρέχοντας προς το Γουρνόλακο φωνάζει: «Έρχονται οι τράγοι», με αποτέλεσμα να διασωθούν αρκετοί, που βρισκόταν στην περιοχή.
Οι σεβάσμιοι πατέρες, Αθανάσιος και Ματθαίος, Γιος και εγγονός, αντίστοιχα, συνεχίζουν, επάξια, το έργο του, ακάματοι εργάτες στον Αμπελώνα του Θεού.
Οι ψυχές των Μαρτύρων του Γουρνόλακου φωλιάζουν σε κόλπους ηρώων και κατά τον ποιητή: «Θέλουν μνήμα σε κορφή και σε ψηλά ξωκλήσια, για να θωρούν τσ’ αδερφοχτούς και τσ’ άλλους συντοπίτες…».
Η πρόνοια του Θεού και η ευγνωμοσύνη του Λαού αξίωσαν να κτισθεί στο σημείο, που βρισκόμαστε, ο ιερός Ναός του Αγίου Πνεύματος, φάρος φωτεινός και στολίδι της περιοχής.
Πρωτεργάτες, ο μακαριστός πατήρ Αντώνιος Δημητρίου Κλάδος και ο τότε Δήμαρχος Κουλούκωνα και σήμερα Μυλοποτάμου Δημήτριος Γεωργίου Κόκκινος. Ο παπα-Αντώνης κλήθηκε από το Θεό, 12 Μαρτίου 2012. Το πολύκαρπο έργο του συνεχίζει, με τον ίδιο ζήλο, ο πατήρ Ανδρέας Γεωργίου Κόκκινος.
Ο Γουρνόλακος είναι ένα σύμβολο, ένα σημείο αναφοράς, ένας κώδικας ηθικής συμπεριφοράς, για τις νεότερες γενιές. Γι’ αυτό και αποπνέει μια ιερότητα, μια ιεροπρέπεια, που πρέπει να σεβόμαστε, με θρησκευτική ευλάβεια.
Όταν κάποιοι άνθρωποι προσφέρουν τη ζωή τους στο βωμό της ανεξαρτησίας και της εθνικής υπερηφάνειας και με το τίμιο αίμα τους ποτίζουν το πολυτίμητο δένδρο της ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, όποιος δεν τους σκέπτεται και δεν επισκέπτεται τον ιερό χώρο της θυσίας τους, με τον απαιτούμενο σεβασμό, είναι σαν να τους ξανασκοτώνει και το έγκλημα, τούτη τη φορά, είναι ειδεχθέστερο και ταπεινότερο.
Ο Δήμος Μυλοποτάμου υπερασπίζεται την ιστορία μας, σέβεται τη μνήμη των Ηρώων και δείχνει στη Νεολαία μας, το δρόμο που χάραξαν ένδοξες και τιμημένες παλιές μορφές, «για να νικάται η λησμονιά, που άθελα φέρνει ο χρόνος…».
Ιέρεια η μνήμη, βαστά τα άχραντα μυστήρια και μας επιβάλλει να κρατήσουμε και εμείς άσβεστη τη λαμπάδα του Γουρνόλακου, και να μη σβήσει ποτέ, από τη σκέψη μας, τους τιμημένους νεκρούς, ο ανελέητος χρόνος.
Και πάλι το κάλεσμά μας, το σημερινό, για την πνευματική συμμετοχή μας, στο μυσταγωγικό λιτάνεμα των Θείων μορφών, που έπεσαν στον ιερό τούτο χώρο.
Και πάλι στο προσκλητήριο του «Δεύτε λάβετε φως».
Και πάλι στο μνήμα της αθανασίας τους, προσήλθαμε, σήμερα, ταπεινοί προσκυνητές, με ευλάβεια και σεβασμό, για να καταθέσομε τα μύρα της ευγνωμοσύνης μας.
Στη μνήμη σας, αθάνατοι Νεκροί του Γουρνόλακου, ανάφτομε χρυσά λιβανιστήρια.
Ανεξάντλητος, αλήθεια ο τόπος μας, σε διδάγματα Λευτεριάς, Ειρήνης και Δημοκρατίας και κορυφαίος Δάσκαλος, ο Εθνάρχης, που κοιμάται στο Ακρωτήρι.
Ακολούθησε κατάθεση στεφάνων και η τελετή έληξε μέσα σε κλίμα φορτισμένο συναισθηματικά στη μνήμη εκείνων των ηρώων που έχασαν τη ζωή τους για να μείνουν σταθεροί στις ηθικές αξίες της φυλής τους.
