Την 76 Επέτειο του ολοκαυτώματος της Κοξαρές, τίμησαν οι Κοξαριανοί, το Σάββατο 29 Αυγούστου σε μια σεμνή τελετή που διοργάνωσε ο Δήμος Αγίου Βασιλείου, η τοπική κοινότητα και ο Πολιτιστικός σύλλογος του χωριού, χωρίς την παρουσία των αρχών του νομού λόγω των μέτρων της πανδημίας για την μη εξάπλωση του κορωνοϊού.
Τον Δήμο Αγίου Βασιλείου εκπροσώπησε ο αντιδήμαρχος Μανόλης Βαβουράκης, ο πρόεδρος του τοπικού συμβουλίου Παντελής Περαντωνάκης και μέλη του Δ.Σ. του συλλόγου.
Ο αντιδήμαρχος Πολιτισμού και Δημόσιας Υγείας, Γιάννης Νεκτάριος Χαραλαμπάκης, αναφέρθηκε στο ιστορικό του ολοκαυτώματος και στην προσφορά των Κοξαριανών στην Εθνική Αντίσταση, λέγοντας:
«Σε αυτές τις εποχές που ζούμε και υπάρχουμε, τέτοιες εκδηλώσεις που αναφέρονται στο ιστορικό και ένδοξο παρελθόν μας, ενδυναμώνουν την πορεία της ζωής μας και μας υπενθυμίζουν να παραμένουμε αφοσιωμένοι στην ιστορία της Πατρίδας μας και τα ιδανικά μας.
Έτσι παραδίδουμε τα πολύτιμα στοιχεία της ιστορίας μας στους νεώτερους για να συνεχίσουν και εκείνοι να αγαπούν και να υπολογίζουν την ευθύνη τους ως Έλληνες, τιμώντας εκείνους που υπερασπίστηκαν την πατρίδα, την ελευθερία και όλον τον πλούτο των αγαθών αρετών της Φυλής μας, που έγραψε και δημιούργησε τον αληθινό πολιτισμό, που μεταδώσαμε και στους άλλους λαούς.
Βρισκόμαστε σήμερα εδώ μπροστά στο Μνημείο με την καρδιά μας να πάλλεται από δέος και ευγνωμοσύνη, για να θυμηθούμε, να θαυμάσουμε και να ευχαριστήσουμε τους Κοξαριανούς Αγωνιστές της Ελευθερίας στην Γερμανική κατοχή κατά τη διάρκεια της οποίας συμμετείχαν ενεργά και δυναμικά στον υπέρ της Ελευθερίας αγώνα, πληρώνοντας όμως με βαρύ φόρο πόνου και αίματος.
Η σημαντικότερη ημέρα στην σύγχρονη νεοελληνική ιστορία για τους Κοξαριανούς είναι η 29η Αυγούστου του 1944, όπου οι γερμανικές δυνάμεις κύκλωσαν το χωριό, του οποίου οι περισσότεροι κάτοικοι ήταν ενταγμένοι στο ΕΑΜ, πολλοί δε από αυτούς ήταν ηγετικά στελέχη τόσο του πολιτικού όσο και του αντάρτικου τμήματος του.
Σύμφωνα όμως με τις οδηγίες που είχαν δοθεί από την τοπική οργάνωση, όλοι οι άνδρες διέμεναν κάθε βράδυ μακριά από το χωριό, πέρα από την πιθανή περίμετρο της κύκλωσης του από τους Γερμανούς.
Έτσι δεν βρέθηκαν μέσα στο χωριό πάρα μόνο μερικοί υπερήλικες, ανάμεσά τους και ο Στυλιανός Βαβουράκης ή «λιμοκοντόρος», του οποίου δύο γιοι είχαν σκοτωθεί στην Αλβανία κατά τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο. Ο ένας από αεροπορικό βομβαρδισμό στους πρόποδες της Τρεμπεσινας και ο άλλος κατά τη διάρκεια μάχης πάνω από την Τρεμπεσίνα.
Συγκέντρωσαν λοιπόν όλους τους κατοίκους γυναικόπαιδα και υπερήλικες και τους διέταξαν να αναχωρήσουν μέσα σε μισή ώρα, παίρνοντας μαζί τους ότι μπορούσαν. Πραγματικά έφυγαν όλοι και εγκαταστάθηκαν στην Μονή Πρέβελη εκτός από το Στυλιανό Βαβουράκη που δεν είχε κανένα δικό του άνθρωπο να τον μεταφέρει, γιατί ήταν παράλυτος από ημιπληγία.
Αυτόν λοιπόν οι «υποτίθεται γενναίοι και πολιτισμένοι» Γερμανοί, τον έριξαν σε ένα σπίτι και του έβαλαν φωτιά και κάηκε ζωντανός.
Αφού πρώτα λεηλάτησαν όλα τα σπίτια του χωριού, τα έκαψαν και τα ανατίναξαν από τα θεμέλια και χωρίς κανένα ίχνος σεβασμού και την εκκλησία.
Οι Κοξαριανοί σε όλη την περίοδο της Κατοχής και ιδιαίτερα από τις αρχές του 1944 είχαν ανοιχτούς λογαριασμούς σε αλυσιδωτά επεισόδια με τους Ναζί.
Αναλυτικά έχουμε το μπλόκο της Κοξαρέ στη 1 Φεβρουαρίου του 1944, η μάχη του Φακουλα στις 2 Φεβρουαρίου 1944, η μάχη της Κοξαρέ στη 1 Μαρτίου 1944 και παραμονές της επιδρομής στις 15 Αυγούστου 1944 η σύλληψη και εκτέλεση νεαρού προδότη που αφηνιάσει τους Γερμανούς.
Εκτός από το Γιάννη Μαθιουδάκη, που η έξοδός του από τη σπηλιά Κιουπριά ανατολικά του χωριού Μέση και ο ηρωικός θάνατος του το Μάρτιο του 1944, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι ο Βαγγέλης Παπαδάκης του Παπά, πιάστηκε από την Γκεστάπο, στάλθηκε όμηρος στη Γερμανία και αποτεφρώθηκε ζωντανός στα κρεματόρια της φρίκης.
Η Κοξαριανοί, που οι περισσότεροι ήταν ενταγμένοι στο ΚΚΕ, ήταν η αντρομάνα του αγωνα. Οι 8 πρώτοι Ελλασίτες στο Ρέθυμνο ήταν Κοξαριανοί. Το σύνολο των κατοίκων της Κοξαρέ τάχθηκε ένθερμα στον αγώνα κατά του κατακτητή.
Πέρα από τους κατοίκους που άφησαν την ζωή τους στα κρεματόρια των στρατοπέδων συγκέντρωσης, υπήρξε και ένας αριθμός άλλων εκλεκτών πατριωτών που μπήκαν στον ένοπλο αγώνα κατά των Γερμανών.
Οι οικογένειες: Νινιδάκη, Αλεβυζάκη, Σταυρουλιδάκη, Βαβουράκη, Γεωργακάκη, Σπιθουλάκη, Σαριδάκη, Δουλγεράκη.
Όμως δεν μπορούμε να πασαλείψουμε και τη μεγάλη πατριωτική προσφορά των γυναικών της Κοξαρές: Την Θεονύμφη Μαθιουδάκη, μητέρα του Γιάννη και Αλέκου Μαθιουδάκη, η οποία είχε συλληφθεί πολλές φορές και κακοποιήθηκε σε μια προσπάθεια των Ναζιστών να τους αποκαλύψει που βρίσκονταν τα παιδιά της. Το ίδιο ήταν και οι κόρες της Αργυρή και Στέλλα.
Τον Ιούνιο του 1942, η Αργυρή με άλλες Κοξαριανές εμπόδισαν τους Γερμανούς και τη χωροφυλακή να τους πάρουν τη σοδειά, ενώ στις 2 Φεβρουαρίου του 44 στη μεγάλη κύκλωση της Κοξαρές, πιάστηκε με το παιδί της, ηλικίας 6 μηνών και κλείστηκε μαζί με άλλες στην εκκλησία του χωριού και στη συνέχεια δραπέτευσε και κατέφυγε στον ΕΛΛΑΣ.
Αλλά και η Γεωργία Δουλγεράκη αδελφή του Στέλιου και του Πέτρου, μυήθηκε από την αρχή στην Εθνική Αντίσταση, μπήκε στην παρανομία και οι σκληρές ταλαιπωρίες της έκοψαν το νήμα της ζωής της στα 24 της Χρόνια.
Όλα αυτά τα επεισόδια, δηλωτικά μιας υπερήφανης στάσης έναντι των κατακτητών, προδίκαζαν και την τύχη τους αν έπεφταν στα «νύχια» τους.
Μετά το Ολοκαύτωμα του χωριού οι Κοξαριανοί αντάρτες με δικό τους οπλαρχηγό τον Αλέκο Μαθιουδάκη, πολέμησαν στη Μάχη των Ποταμών στις 11 Σεπτεμβρίου 1944, που θεωρείται από τα σημαντικότερα γεγονότα της ένοπλης Αντίστασης σε ολόκληρη την Κρήτη και σαν τέτοιο γεγονός τιμάται κάθε χρόνο από τον κρητικό λαό.
Η Μάχη των Ποταμών ήταν και μια απάντηση για την καταστροφή των χωριών του Κέδρους, που δόθηκε όμως με μεγάλη ευθύνη του ΕΛΛΑΣ, γιατί οπωσδήποτε δημιουργήθηκαν κίνδυνοι να συνεχίσουν οι Γερμανοί τα αντίποινα, με συνέπεια να εκτελέσουν στις 16 Σεπτεμβρίου στην Αγυιά Χανίων 60 Κρητικούς μεταξύ αυτών και 15 Σακτουριανούς.
Από την άλλη μεριά όμως δεν αποκλείεται να συνειδητοποίησαν οι κατακτητές ότι δεν μπορούσαν άλλο να καίνε και να σκοτώνουν ατιμώρητοι.
Ο μοναδικός επιζών σήμερα από τους αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης στην Κοξαρέ είναι ο Κωνσταντίνος Βαβουράκης.
Το παράδειγμά τους λοιπόν θα είναι φωτεινό εις το διηνεκές και θα μας διδάσκει ότι η γενναία ψυχή και ο ζήλος για την Ελευθερία, φωλιάζει σε όλους τους ανθρώπους που παλεύουν για τα υψηλά ιδανικά.
Η δύναμη της φωνής αυτού του τόπου θα αντηχεί παντού, σε όλο τον κόσμο και είναι καύχημα που εδώ στην μικρή αυτή κοιτίδα, κτυπά ο παλμός της Ελευθερίας και κάνει υπερήφανους και δυνατούς, όχι μόνο τους κατοίκους της Κοξαρές αλλά και όλους τους Αγιοβασιλειώτες, τους Ρεθεμνιώτες, τους Κρητικούς αλλά και όλους τους Έλληνες».
Τομέας Πολιτισμού
Δήμου Αγίου Βασιλείου
