Ο μεγάλος αλλά δυστυχώς ξεχασμένος κι αυτός δημοσιογράφος και συγγραφέας Νίκος Αγγελής είχε επηρεάσει πολύ τις πνευματικές αναζητήσεις μου, όταν νεοσσός στο χώρο της ενημέρωσης, έπαιρνα τα φώτα του.
Ήταν αυστηρός και απόλυτος ο Αγγελής. Απαιτητικός και τελειομανής. Έτσι αυτό που έγραφε δεν χωρούσε αμφισβήτηση. Πόσα δεν έμαθα κι από αυτόν, που λόγω συνεργασίας με την εφημερίδα που εργαζόμουν, είχαμε καθημερινή επαφή. Συζητούσαμε για τα θέματα που αποτελούσαν πυρήνα του συγγραφικού του έργου κι έτσι φθάσαμε στον Αλέξιο Καλλέργη. Σαν βιβλίο με είχε συναρπάσει. Κι όταν πασίχαρος ο Αγγελής μου ανακοίνωσε ότι γινόταν σήριαλ από την ΕΡΤ δεν έβλεπα την ώρα να ξεκινήσει. Είχε επιτυχία, τελικά, ίσως επειδή ο δημιουργός του ήταν πάντα από κοντά και δεν άφηνε το συνεργείο να πάρει ανάσα. Δυστυχώς όσο κι αν έψαξα μόνο φωτογραφίες βρήκα από εκείνη την παραγωγή.
Θέλεις ο Αγγελής και ο θαυμασμός που έτρεφε για το Μεγάλο Άρχοντα, θέλεις η ιστορική πρόκληση να αιωρείται πάντα η αμφισβήτηση της μεγάλης αυτής μορφής κι έγινε ο Αλέξιος Καλλέργης είδωλό μου.
Ευτυχώς που και ο Μανούσος Μανούσακας και ο Στέλιος Αλεξίου συμμερίζονταν τα συναισθήματά μου για τη σημαντική αυτή προσωπικότητα και με παρέπεμπαν στις μελέτες τους που πάντα μου δίνουν φως γνώσης.
Ήρθε μετά ο καλός φίλος γιατρός Μανόλης Καλλέργης να με φέρει κοντά στις μεγάλες αυτές μορφές της οικογενείας του με τον Αλέξιο πάντα να πρωτοστατεί στις σχετικές αναφορές, είχαν στο μεταξύ μπει και στο χώρο του θεάτρου οπότε δεν ήθελα και πολύ.
Με όσα είχα πάρει από τον Νίκο Αγγελή, διασκεύασα θεατρικά το βιβλίο με προσθήκες από επίσημες ιστορικές πηγές όπως οι μελέτες Μανούσακα και Αλεξίου και πριν μερικά χρόνια ανέβασα με τη θεατρική ομάδα του Άδελε Αγίας Παρασκευής το έργο αυτό στο θέατρο Ερωφίλη στη Φορτέτζα.
Μέρες ολόκληρες ο Μπάμπης Πραματευτάκης που είχε γράψει μια εξαιρετική μουσική με τη Νάνσυ Διομανταράκη, τον αξέχαστο Νίκο Σκεπετζή και τον Παντελή Καραδάκη έφτιαχναν τα σκηνικά που είναι κρίμα που δεν διατηρήθηκαν.
Η σκηνοθεσία ήταν της Μαρίας Σακαδάκη-Σακαράκη. Πάει πέρασε κι αυτό κι έμεινε μια γλυκιά ανάμνηση αλλά η περίπτωση του Αλέξιου Καλλέργη δεν έπαυσε να με απασχολεί. Δεν ήταν δα και μικρό πράγμα μετά από 17 ολόκληρα χρόνια ασυμβίβαστου αγώνα να υποχρεώσει στις 28 Απριλίου 1299 τη Βενετία να υπογράψει συνθήκη που έδινε προνόμια στον ταλαιπωρημένο Κρητικό λαό.
Ήταν η μεγαλύτερη επανάσταση
Ήταν η μεγαλύτερη επανάσταση της κρητικής αριστοκρατίας εναντίον των Ενετών με υποκινητή και ψυχή αυτής τον ισχυρό άρχοντα του Μυλοποτάμου Αλέξιο Καλλέργη. Η καταγωγή του από την μεγάλη βυζαντινή οικογένεια των Φωκάδων με το γνωστό οικόσημο που είχαν με τον δικέφαλο αετό. Το επώνυμο Καλλέργης λέγεται ότι δόθηκε για να τον τιμήσουν σαν εργάτη του Καλού (Καλλιέργης – Καλλέργης).
Τον Αλέξιο Καλλέργη τον συναντάμε για πρώτη φορά στα 1262. Άλλοτε φίλος και άλλοτε πολέμιος των Ενετών καταφέρνει να αποκτήσει μια τεράστια περιουσία και να γίνει σεβαστός και στους Βενετούς και στους Κρητικούς. Τον αποκαλούσαν Μέγα Άρχοντα και από την βιογραφία του διασώζεται, λένε, πως είχε 6 γιους. Τον Μάρκο, τον Ιωάννη, τον Γεώργιο, τον Λέοντα, τον Ματθαίο και τον Ανδρέα. Λένε ακόμα πως είχε και μια νόμιμη κόρη, την Αγνή, της οποίας μάλιστα η διαθήκη σώζεται. Σχετική δημοσίευση έχει κάνει ο κ. Μανόλης Καλλέργης.
Το φέουδό του ήταν στον Μυλοπόταμο και είχε καταφέρει να ελέγχει σχεδόν ολόκληρη την Κρήτη.
Ο γιατρός κ. Μανόλης Καλλέργης με είχε ενημερώσει ότι το αρχοντικό του Μεγάλου Άρχοντα υπάρχει στην περιοχή και μάλιστα μου είχε δώσει και κάποιες φωτογραφίες. Ομολογώ ότι με είχαν απογοητεύσει. Δεν μπορεί αυτό να ήταν η κατοικία ενός τόσο σημαντικού φεουδάρχη. Ο κ. Καλλέργης μου είχε αναφέρει για μια προσπάθεια αναστήλωσης από ιδιώτη αλλά δεν δόθηκε συνέχεια και δεν το ξανασυζητήσαμε.
Μέχρι που έγινε το πρόσφατο οδοιπορικό στις Αυδανίτες για τη συνέντευξη με τον αυτόπτη μάρτυρα των γεγονότων στο Γουρνόλακο κ. Μιχάλη Πρινάρη. Εκεί που τελειώναμε την επίσκεψη ήρθε η κουβέντα στον Αλέξιο, το Μεγάλο Άρχοντα μια και βλέπαμε απέναντι το Καστρί. Και τότε ο δάσκαλος κ. Δημήτρης Παρασύρης μου λέει:
«Θέλεις να δεις το σπίτι του; Έλα να σε πάω!!».
Έμεινα να τον κοιτάζω; Σοβαρολογούσε; Εκείνος όμως είχε αρχίσει κιόλας να ανηφορίζει το δρομάκι κι εγώ ακολουθούσα.
«Το σπίτι μου εξήγησε ο δάσκαλος, απαντώντας και σε ερώτηση του κ. Βασίλη Αποστολάκη που μας ακολουθούσε είναι ιδιοκτησία του κ. Γιάννη Μαχμουτάκη, συγγενή από τη σύζυγό μου …Πιστεύω να είναι εδώ διαφορετικά θα δω πώς θα μπούμε μέσα…».
Έτσι έμαθα πως, όπως με είχε διαβεβαιώσει και ο γιατρός κ. Μανόλης Καλλέργης το αρχοντικό υπήρχε και ήταν ιδιοκτησία του τελωνειακού κ. Μαχμουτάκη από τα Χανιά.
Πλησιάζοντας, είχε προστεθεί στο μεταξύ στην παρέα και ο αντιδήμαρχος κ. Μιχάλης Σαρρής, είδαμε να μας υποδέχεται ένας ευγενέστατος κύριος που μάλλον τον πετύχαμε σε χειρονακτική εργασία. Κι όπως αποδείχτηκε σε λίγο είχε σχέση με την αναστήλωση του αρχοντικού που πέτρα πέτρα έχει αναπαλαιωθεί.
Μείναμε να κοιτάζουμε εκστατικοί. Βρισκόμαστε σε ένα μνημείο, με όλα τα χαρακτηριστικά της αρχιτεκτονικής εποχής, με άπλετους χώρους που τους μοίραζαν οξυκόρυφα τόξα, δώματα και αποθήκες με ποτίστρες για τα ζώα και τη φύλαξη των σιτηρών. Σε κάποιο τμήμα γίνονται ακόμα εργασίες αναπαλαίωσης.
Έβλεπες κι είχες την εντύπωση ότι από κάπου εκεί θα ξεπροβάλει ο Μέγας Άρχων που είχε καταφέρει μετά την οριστική εκτόπιση των Χορτάτζηδων στα 1278 να θεωρείται ο απόλυτος Κρητικάρχης. Θα βλέπαμε αυτόν που σήκωσε μπαϊράκι όταν οι Βενετοί έφτασαν το μαχαίρι στο κόκκαλο και στέναζε ο λαός.
Μας κατέλαβε δέος στη σκέψη ότι στην επικράτεια αυτή όπως βεβαιώνει και το υπόλοιπο του τείχους στο Καστρί ο Καλλέργης είχε επιδοθεί σε κλεφτοπόλεμο με βάση πάντα το Μυλοπόταμο κι είχε φέρει τους Βενετούς σε τρομερά δύσκολη θέση. Μαζί του και οι Γαβαλάδες, οι Βλαστοί, οι Βαρούχες και ο Μιχαήλ Χορτάτζης ανιψιός των αρχηγών της προηγούμενης επανάστασης.
Ο λαός απόκτησε δικαιώματα
Η επανάσταση του Καλλέργη έφτασε στο τέλος της με την περίφημη Συνθήκη της 28ης Απριλίου του 1299 που έφερε τεράστιες αλλαγές στις σχέσεις Κρητών και Ενετών στην Κρήτη. Ο κρητικός λαός απόκτησε δικαιώματα. Ο Αλέξιος και οι απόγονοί του ορκίστηκαν πίστη και τήρηση των όρων της συνθήκης, πράγμα που κατά τις γραφές έγινε.
Η συνθήκη περιελάμβανε 33 άρθρα και υπογράφτηκε από τον Δούκα της Κρήτης Μιχαήλ Βιτάλη και οι κυριότεροι όροι της ήταν:
Στον Αλέξιο και τους απογόνους του παραχωρήθηκαν 4 ιπποτικά φέουδα (militiae) στην περιοχή της άνω και κάτω Συβρίτου. Αυτό περιλαμβάνει το Μυλοπόταμο και το Αμάρι μαζί και τον σημερινό Άγιο Βασίλειο. Επίσης παραχωρήθηκαν εποπτείες στην Αργυρούπολη και στο Χωριομοναστήριο. Με όρους επίσης παραχωρήθηκαν δύο εποπτείες στην Κίσσαμο και τα Ορεινά. Παραχωρήθηκε επίσης το δικαίωμα να εκχωρεί ο ίδιος φέουδα και προνόμια και τιμές σε τρίτους καθώς και να μπορεί να αγοράζει και να εκτρέφει πολεμικά άλογα.
Επίσης παραχωρήθηκε γενική αμνηστία και επεστράφησαν τα κτήματα που είχαν δημευθεί με την κήρυξη της επανάστασης.
Αναγνωρίστηκαν έγκυρες όλες οι δικαστικές αποφάσεις που είχε συστήσει ο Καλλέργης την περίοδο της επανάστασης.
Ρυθμίστηκαν κατά κάποιο τρόπο τα φορολογικά χρέη των επαναστατών δίνοντας τους τη δυνατότητα να πληρωθούν μέσα σε μια διετία.
Δόθηκαν στον Αλέξιο Καλλέργη τα μοναστήρια που βρίσκονταν δυτικά του όρους Στρούμπουλα με μίσθωμα ακριβώς τα ίδιο που ίσχυε και πριν την επανάσταση και το δικαίωμα να μισθώνει και αυτά που άνηκαν στην Λατινική Αρχιεπισκοπή Κρήτης με πολύ προνομιακούς όρους.
Απελευθερώθηκαν 100 βιλλάνοι που είχαν συλληφθεί στη διάρκεια της επανάστασης.
Τέλος επιτράπηκε στον Καλλέργη να εγκαταστήσει ορθόδοξο επίσκοπο στην επισκοπή Αρίου και να μισθώσει τις επισκοπές Μυλοποτάμου και Καλαμώνος. Η επισκοπή Αρίου μετονομάστηκε σε Καλλεργιούπολης.
Στα χρόνια που ακολούθησαν η φιλοβενετική στάση του Καλλέργη εξόργισε πολλούς επιφανείς Κρήτες όπως τους Χορτάτζηδες, τους Αγιοστεφανίτες και τους Μελισσηνούς που τον κατηγόρησαν για προδοσία και ιδιοτέλεια και μάλιστα επιχείρησαν να τον δολοφονήσουν στον Μυλοπόταμο. Ο Αλέξιος Καλλέργης τα τελευταία χρόνια της ζωής του κατοικούσε στον Χάνδακα όπου και πέθανε το 1321 και ενταφιάστηκε στο ονομαστό μοναστήρι της Αγίας Αικατερίνης των Σιναϊτών.
Μια ξενάγηση που δεν θέλεις να τελειώσει
Ο κ. Μαχμουτάκης έχει στο μεταξύ παρατήσει τη δουλειά του και μας ξεναγεί. Δεν ξέρουμε τι να πρωτοθαυμάσουμε. Την επιβλητική πρόσοψη του κτηρίου, το εσωτερικό του, τις αυλές, τους κήπους που είναι πανέμορφοι έτσι που λουλούδια και φυτά προσθέτουν τη δική τους φυσική γοητεία. Και είναι όλα τόσο φροντισμένα.
Πόσο μεράκι πρέπει να διαθέτει αυτός ο άνθρωπος αλήθεια. Και πόση φλόγα να διατηρήσει με κάθε τίμημα μια παράδοση. Αν σκεφτούμε πόσο κοστίζει η αναπαλαίωση ενός αγροτόσπιτου λίγων τετραγωνικών πόσο μεγάλη οικονομική θυσία απαιτείται για να αναπαλαιωθεί ένα τεράστιο αρχοντικό.
«Ας πούμε ότι το έκανα σαν μνημόσυνο των γονέων μου μας λέει ο κ. Μαχμουτάκης». Κι αρχίζει να μας ενημερώνει για την ιδιοκτησία του.
Το αρχοντικό περιήλθε στην κατοχή των προγόνων του σε βάθος ίσως και πέμπτης γενιάς. Ο προπάππος του είχε γεννηθεί το 1866, ο πατέρας του το 1900, ο ίδιος το 1952. Όπως έψαξε ο ίδιος για να πληροφορηθεί που κρατούν οι ρίζες του φαίνεται πως κάποιος μακρινός του πρόγονος για να μη χάσει την περιουσία του υποχρεώθηκε να εξισλαμιστεί παραμένοντας όμως κρυπτοχριστιανός. Σαν τόσους άλλους εκείνη την εποχή. Καταλήγει στην άποψη αυτή επειδή και το επώνυμό του χωρίς την κατάληξη «…ακης» τον οδηγεί στην εποχή της δουλείας και του υποχρεωτικού εξισλαμισμού.
Ο κ. Μαχμουτάκης μας δείχνει κάποια σημεία που θυμίζουν ψάρια, τριήρεις, και άλλα παρόμοια σύμβολα που χρησιμοποιούσαν και οι πρώτοι χριστιανοί για να ομολογήσουν την πίστη τους.
Μαθαίνουμε στη συνέχεια ότι ο άνθρωπος αυτός που μας έχει καταπλήξει με το πάθος του να διατηρήσει μια παράδοση ξεκίνησε την προσπάθειά του το 1992 και συνεχίζει. Βοήθεια δεν είχε από πουθενά. Αντίθετα κάποιοι τον έφεραν σε δύσκολη θέση. Εκείνος όμως συνεχίζει.
-Σκέφτεστε να το αξιοποιήσετε; τον ρωτάμε.
– Προς το παρόν απολαμβάνω την ικανοποίηση ότι έκανα ένα μνημόσυνο των γονέων μου που λάτρευαν αυτό το σπίτι και χαίρομαι το αποτέλεσμα του κόπου μου Αργότερα ποιος ξέρει;;;
Και το βλέμμα του παρασύρει το δικό μας σε ένα μοναδικό τοπίο που δεν θέλεις να το αποχωριστείς. Γιατί σου δίνει την αίσθηση ότι βρίσκεσαι μεταξύ ουρανού και γης. Κι αυτή η αίσθηση ειλικρινά δεν θέλεις να χαθεί.
ΠΗΓΕΣ:
Ιστορία της Κρήτης, Θεοχ. Δετοράκη, Ηράκλειο 1990
Η Λέσχη των Eυγενών του Χάνδακα, Λιάνας Σταρίδα, εκδ. Δοκιμάκη, 2008
Το κάστρο της Κρήτης, Στυλ. Αλεξίου
Μνημεία Κρητικής Ιστορίας, Στ. Σπανάκης, τόμος 3ος
Νίκου Αγγελή: Αλέξιος Καλλέργης