Τα καριοφίλια του ’21 ηχούν σήμερα στην εθνική μας μνήμη, καλώντας μας να εκφράσουμε τη βαθιά ευγνωμοσύνη μας προς όλους εκείνους, Έλληνες και φιλέλληνες, που με τον αγώνα και τη θυσία τους ξανάφεραν τον Ελληνισμό στο προσκήνιο της Ιστορίας.
Σπάνια, βέβαια, επετειακή εορτή -όπως η 25η Μαρτίου για τους Έλληνες- περικλείει τόσο υπέροχη σύνθεση ιδεωδών και πραγματοποιήσεων: Στην ημερομηνία αυτή συνταιριάζονται αρμονικά το χριστιανικό υπερεθνικό μήνυμα του Ευαγγελισμού με το εθνικό ανοιξιάτικο άγγελμα της Επανάστασης των Ελλήνων για την εθνική τους ανεξαρτησία.
Συχνά, όμως, κάτω από την έντονη στους επετειακούς πανηγυρισμούς συναισθηματική φόρτιση παρασυρόμαστε σε υπερβατικές ερμηνείες που αποφορτίζουν το κορυφαίο εθνικό κοσμοϊστορικό γεγονός της Επανάστασης του ’21 από τα πραγματικά του νοήματα και μηνύματα.
Η επέτειος του ’21, όπως και κάθε άλλη επέτειος, λειτουργεί ως πηγή εθνικού και κοινωνικού φρονηματισμού, μόνο αν τη προσεγγίζουμε με πυξίδα τις υποθήκες του Σολωμού «Εθνικό είναι ό,τι είναι αληθινό» και του Ρήγα «Όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά».
Γι’ αυτό το ’21 μας καλεί σήμερα να εκπληρώσουμε διπλό χρέος: χρέος της καρδιάς και χρέος του νου. Μας καλεί πάνω απ’ όλα να προσδιορίσουμε τη σημασία της ανεπανάληπτης αυτής εποποιίας και τη θέση της στην ιστορική συνέχεια του Έθνους μας, χωρίς όμως στείρες εξιδανικεύσεις ή εκπτώσεις.
* * *
Αναμφισβήτητα η Επανάσταση του ’21 έχει τις διαστάσεις ενός… θαύματος, διότι υπερβαίνει οποιαδήποτε ανθρώπινα μέτρα. Ήταν όμως θαύμα;
Ο αγώνας της εθνικής παλιγγενεσίας δεν άφηνε κανένα περιθώριο αισιόδοξης έκβασης. Πόσο μάλλον που η Ευρώπη βρίσκεται στα νύχια της ανίερης Ιερής Συμμαχίας και ο καγκελάριος Μέττερνιχ, η πιο κολασμένη της ψυχή, με ύφος πολιτικού ληξίαρχου της Οικουμένης, έχει ήδη σημειώσει το θάνατο της Ελλάδας: Graecia Fuie (:Η Ελλάδα υπήρξε)!
Και όμως οι Έλληνες αγωνιστήκαν κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την ακρωτηρίασαν. κατά του πνεύματος της Ιεράς Συμμαχίας και το καταρράκωσαν. κατά του πνεύματος της τυραννίας και το συνέτριψαν. υπέρ της Ελευθερίας και την κατέκτησαν. υπέρ του «Πνεύματος Ελλάδα» και την ανέστησαν και την επύργωσαν στα ύψη σαν παγκόσμιο σύμβολο ελευθερίας, αξιοπρέπειας, πολιτισμού…
Διότι ένα μόνο δεν μπόρεσε να πάρει στα χέρια του κατακτητής: την αδούλωτη ελληνική ψυχή. Εκεί φύτρωσε ο σπόρος της Φιλικής Εταιρείας και των Δασκάλων του Γένους.
* * *
To ’21 συνδέει τo νεοελληνισμό με το παρελθόν του, στερεώνοντας την ελληνική ιστορική συνέχεια, σχεδόν συγκολλώντας μέσα στη φωτιά του πολέμου τα τρία μεγάλα ιστορικά συστατικά της: την Αρχαία Ελλάδα, το Βυζάντιο και τη Νέα Ελλάδα. Ο Μακρυγιάννης, όπως αναφέρει στα Απομνημονεύματά του, σε κάποιους στρατιώτες που θα ξεπούλαγαν δύο αρχαία ελληνικά αγάλματα σε κάποιους ευρωπαίους, είπε χαρακτηριστικά: «Αυτά και δέκα χιλιάδες τάλαρα να σας δώσουνε, να μην καταδεχτείτε να βγουν από την πατρίδα μας. Γι ’ αυτά πολεμήσαμε». Στα δικά του Απομνημονεύματά ο Κολοκοτρώνης τονίζει ότι ο πόλεμος με τους Τούρκους μετά την Άλωση της Πόλης εξακολουθεί να μένει ανοιχτός: «Ο βασιλεύς μας εσκοτώθη, καμιά συνθήκη δεν έκαμε. Η φρουρά του είχε παντοτεινόν πόλεμον με τους Τούρκους και δύο φρούρια ήτον πάντοτε ανυπότακτα. Η φρουρά του βασιλέως μας είναι οι λεγόμενοι κλέφται, τα φρούρια είναι η Μάνη και το Σούλι».
Με την επανάσταση του ’21 γίνεται ρεαλιστική προσαρμογή της Ορθοδοξίας στον Ελληνισμό, που κάποτε ταυτιζόταν με την ειδωλολατρία. Μια χούφτα ρακένδυτων τολμά να αναμετρηθεί με τον πιο βάρβαρο γίγαντα «για του Χριστού την πίστη την αγία και της πατρίδας την ελευθερία». Η θρησκεία παραμερίζει το μεταφυσικό κάλυμμα, για να δει την εγκόσμια πραγματικότητα και παύει να είναι απλώς το καταφύγιο των αδυνάτων. Το χρώμα του ιερατικού ενδύματος δεν εκφράζει απλώς το πένθος του ελληνισμού, αλλά και ταράζει τον ύπνο των εχθρών του. Η πίστη παίρνει εθνικό περιεχόμενο και τα χριστιανικά σύμβολα συνοδεύουν από τότε το νεοελληνισμό, που έχει για σημαία του το σταυρό και προστάτη του στρατού του τον Άγιο Γεώργιο. Ας θυμηθούμε τη συγκλονιστικά συμβολική σκηνή της συνάντησης Θρησκείας και Ελευθερίας στο Μεσολόγγι (Α’ Πολιορκία: 26.10-31.12.1822), όπως δίνεται στον «Ύμνο εις την Ελευθερίαν» (1823)
Πήγες (Ελευθερία) εις το Μεσολόγγι / την ημέρα του Χριστού,
μέρα που άνθισαν οι λόγγοι / για το τέκνο του Θεού (στρ.88)
Σούλθε εμπρός λαμποκοπώντας / η Θρησκεία μ’ ένα σταυρό,
και το δάκτυλο κινώντας / οπού ανεί τον ουρανό. (στρ.89)
Σ’ αυτό, εφώναξε, το χώμα / στάσου ολόρθη, Ελευθεριά
και φ ι λ ώ ν τ α ς σ ο υ τ ο σ τ ό μ α
μπαίνει μες στην εκκλησιά. (στρ.90)
To ’21 επανασυνδέει την Ελλάδα και την Ευρώπη με γέφυρα το υπέροχο Κίνημα του Φιλελληνισμού, που αντικαθιστά ή τουλάχιστον αμβλύνει τις θλιβερές αναμνήσεις από την Φραγκοκρατία και τη στάση της Ευρώπης πριν και κατά την άλωση της Πόλης.
Το ’21 κτύπησε και κλόνισε το ραγιαδισμό, το ηθικό και πνευματικό μίασμα που έθεσε η Τουρκοκρατία ως επίστρωμα πάνω στο σκλαβωμένο ελληνισμό. Μέσα στο οχτάχρονο καθαρτήριο της Ελληνικής Επανάστασης ο τύπος του ραγιά αντικαθίσταται από τον τύπο του Νεοέλληνα.
Το ’21 είναι απόρροια της ωρίμανσης και αυτοπεποίθησης των Ελλήνων, της συνειδητοποίησης της ανάγκης να στηριχθεί το Έθνος στις δικές του δυνάμεις. Ο ανώνυμος συγγραφέας της Ελληνικής Νομαρχίας επισημαίνει: «Ίσως, τέλος πάντων, προσμένετε να σας δώσει την ελευθερίαν κανένας από τους αλλογενείς δυνάστας; Ω Θεέ! Έως πότε, ω Έλληνες, να πλανώμεθα τόσον αστοχάστως;
Το ’21 θεμελιώνει τη νεοελληνική πολιτεία σε δημοκρατικές βάσεις. Όλα τα συνταγματικά κείμενα του αγώνα (τα «τοπικά» ή «γενικά πολιτεύματα του Αγώνα», όπως λέγονταν) είχαν έντονα φιλελεύθερο και δημοκρατικό χαρακτήρα, καθώς οι επιδράσεις κάτω από τις οποίες συντάχτηκαν ήταν κυρίως οι Διακηρύξεις των Δικαιωμάτων της Αμερικανικής και της Γαλλικής Επανάστασης. Η ίδια γενιά των αγωνιστών, φορέας των δημοκρατικών αυτών αντιλήψεων, θα αποκαταστήσει τις βάσεις της συνταγματικής παράδοσης της νεότερης Ελλάδας, μετά την αναστολή της από τις συγκεντρωτικές κυβερνήσεις και ιδιαίτερα του Όθωνα και της Αντιβασιλείας του. Δεν αρκεί, φαίνεται, μια μεγάλη Επανάσταση. χρειάζονται πολλές μικρότερες, που θα την προστατεύουν από την καπηλεία και τα «καπελώματα», τις παραποιήσεις και τις εκποιήσεις των κάθε λογής όψιμων «σωτήρων»!
Το ’21 μέσα στη φωτιά του αγώνα καθαγιάζει και τη γλώσσα των αγωνιστών, τη ζωντανή γλώσσα του λαού, που θα διεκδικήσει με μεγαλύτερο σθένος την καθιέρωσή της ως επίσημης εθνικής του γλώσσας. Αυτή την αντίληψη απηχούν τα λόγια του Γιάννη Ψυχάρη στο πεζογράφημά του «Το ταξίδι μου», ένα έργο -με τις όποιες καλοπροαίρετες υπερβολές του- σταθμό στον αγώνα των δημοτικιστών: «Μισή λευτεριά δεν την θέλει ο λαός μας. Δεν του στρέγει να βρίζουνε ατιμώρητα την πατρική του γλώσσα. Νίκησε το σπαθί του. Είναι ανάγκη και η γλώσσα του τώρα να νικήσει». Αυτό το πνεύμα απηχεί η εμβληματική φράση του εθνικού μας ποιητή Δ. Σολωμού: «Μήγαρις έχω άλλο στο νου μου πάρεξ ελευθερία και γλώσσα;» («Ο Διάλογος»)
Το ’21 είναι ο καμβάς που πάνω του σχηματίστηκαν τα πρώτα ελληνικά κόμματα, όμως ως προβολών των διαφορετικών και ανταγωνιζόμενων πολιτικών συμφερόντων της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ρωσίας στο Ελληνικό Ζήτημα. Ονομασία: Έτσι δημιουργήθηκαν τρία κόμματα με ξενικό όνομα, το Αγγλικό, το Γαλλικό και το Ρωσικό, χωρίς αρχές και προγράμματα, ξενοκίνητα. Προσηλυτίζονται, εκβιάζονται ή εξαγοράζονται πολιτικοί ή στρατιωτικοί, το παρασκήνιο και οι αποκλεισμοί οργιάζουν και οι μπαρουτοκαπνισμένοι αγωνιστές απογοητεύονται. Αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης ήταν ο διχασμός 1825-1826, που στοιχειοθέτησε το «νόμιμο» δικαίωμα των ξένων επεμβάσεων.
Θα ήταν παραποίηση της ιστορίας αν υποβαθμίζαμε τον κυρίαρχο εθνικό χαρακτήρα της Επανάστασης του ’21, όπως θα ήταν και πλαστογράφησή της αν παραβλέπαμε την κοινωνική διάσταση του Εθνικού Αγώνα των Ελλήνων. Πυρήνας του επαναστατικού λαϊκού στρατού είναι οι κλεφταρματολοί και το αίτημα για εθνική ανεξαρτησία και ολοκλήρωση συνδυάζεται με το αίτημα για κοινωνική δικαιοσύνη και αποκατάσταση των πλατιών λαϊκών μαζών με πρωτοπόρους τους εξεγερμένους αγρότες, που στόχευαν και στην αναδιανομή της γης. Εμπόδιο στα αιτήματα αυτά είναι όχι μόνο η τουρκική κυριαρχία αλλά και η πλειοψηφία των κοτζαμπάσηδων που αντιδρούσαν σε κάθε κοινωνική εξέλιξη ως απειλή στα προνόμιά τους. Ας θυμηθούμε τους προεστούς της Πελοποννήσου που πάσχιζαν να εξοντώσουν τον Παπαφλέσσα, όταν ήρθε ως απεσταλμένος του Α. Υψηλάντη να ξεσηκώσει το λαό.
* * *
Η «διχόνοια η δολερή» (κατά το Δ. Σολωμό) δεν είναι απλώς ένα αίτιο αλλά και το αποτέλεσμα των κοινωνικών ζυμώσεων. Η 25η Μαρτίου 1821, λοιπόν, δεν ήταν απλώς η αφετηρία μιας ευθύγραμμης και αταλάντευτης πορείας του Έθνους μας προς την Ελευθερία και την κοινωνική δικαιοσύνη… Ούτε απουσιάσαν οι μικρότητες και οι λιποψυχίες στις Μεγάλες Ώρες του Γένους μας: στην ανηφόρα του Γολγοθά, στη Σταύρωση και στην Ανάστασή του… Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος κατηγορείται από τον I. Κωλέττη ως «εχθρός της πατρίδος» (!), φυλακίζεται και εκτελείται από το πρώην πρωτοπαλίκαρό του Γιάννη Γκούρα! Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης κατηγορείται από τον Αλ. Μαυροκορδάτο ως «επίβουλος και προδότης»(!) και καθαιρείται από όλα τα αξιώματα και τους βαθμούς, για να «πάει» από ελληνικό, όπως λέγεται, βόλι στη μάχη του Φαλήρου! Ο Κολοκοτρώνης κατηγορείται από τους Κουντουριώτηδες ως «κακούργος και αφιλότιμος»(!), φυλακίζεται για έξι μήνες και αμνηστεύεται για να αντιμετωπίσει τον Ιμπραήμ στο Μόριά (Αλλά και αργότερα, επί Βαυαροκρατίας θα καταδικαστεί σε θάνατο ως «ένοχος εσχάτης προδοσίας»!). Η Μαντώ Μαυρογένους, που ξόδεψε την τεράστια περιουσία της για τον Αγώνα, πέθανε πάμπτωχη στην Μύκονο, όπου την είχε απελάσει ο I. Κωλέττης!.. Δεν μπορούμε, άλλωστε -ούτε πρέπει-, να ξεχάσουμε ότι μετά τον αγώνα αμέτρητοι λαϊκοί αγωνιστές ρίχτηκαν στις φυλακές, άλλοι γύριζαν ξυπόλυτοι με τρυπημένες φουστανέλες και άλλοι απελπισμένοι ξαναπήραν τα βουνά για να εξοντωθούν σαν κοινοί ληστές, γιατί δεν συμβιβάστηκαν με τη νέα τάξη πραγμάτων.
* * *
Όμως οι όποιες μικρότητες δεν μπορούν να αναιρέσουν ούτε στο παραμικρό το Μεγαλείο του ’21, το οποίο ιερό και αλώβητο εκπέμπει τα μηνύματά του και φέτος όπου κτυπούν ελληνικές καρδιές και όχι μόνο.
Τα καριοφίλια, μάλιστα, τα κανόνια και τα μπουρλότα της Ελληνικής Επανάστασης, καθώς αυτή τη στιγμή ηχούν μέσα στις σύγχρονες συνθήκες με τον ορατό εξωτερικό εχθρό εξ Ανατολών και τον αόρατο εσωτερικό του κορωνοϊού, το 21 μας στέλνει το μήνυμα κατά της διχόνοιας και υπέρ της ομοψυχίας, το μήνυμα ότι δεν υπάρχουν υποθέσεις χαμένες εκτός από αυτές που εγκαταλείψαμε, το μήνυμα ότι αν θέλουμε να μείνουμε όρθιοι μέχρι το τέλος πρέπει να γονατίσουμε μπροστά στα ιδανικά μας υψώνοντας το «πυγμή του δικαίου» απέναντι στο όποιο «δίκαιο της πυγμής»!…
