Μια ακόμα ξεχωριστή εκδήλωση μας πρόσφερε το Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Ρεθύμνου υπό την αιγίδα της Ιεράς Μητροπόλεως Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου, της Περιφερειακής Ενότητας Ρεθύμνης και του Δήμου Ρεθύμνης. Ήταν η τρίτη κατά σειρά εκδήλωση για να τιμηθούν σημαίνοντες εν ζωή Κρήτες λαογράφοι. Κι αυτή τη φορά ήταν η σειρά του Σταμάτη Αποστολάκη του μεγάλου βάρδου της παράδοσης, του σπουδαίου άρχοντα των Κρητικών Γραμμάτων, του ακούραστου συλλέκτη θησαυρισμάτων γνώσης, του χαλκέντερου δασκάλου και εμψυχωτή νεοσσών της δημιουργίας, του ανιδιοτελούς εργάτη του Πολιτισμού να τιμηθεί.
Η εκδήλωση που συντόνιζε δεξιοτεχνικά όπως πάντα ο Δρ Παιδαγωγικής και γενικός γραμματέας του Ιστορικού Λαογραφικού Μουσείου Ρεθύμνης κ. Χάρης Στρατιδάκης, άνοιξε με χαιρετισμό της προέδρου του Ιστορικού Λαογραφικού Μουσείου κ. Φαλής Βογιατζάκη που ευχαρίστησε όλους τους συντελεστές της βραδιάς αλλά και τους εκπροσώπους των αρχών που ενισχύουν τις προσπάθειες του Μουσείου να διατηρήσει τον ενεργό ρόλο του στο πολιτιστικό μας γίγνεσθαι. Και πριν παραδώσει το μικρόφωνο στον συντονιστή της βραδιάς ευχήθηκε στον κ. Αποστολάκη να συνεχίσει με υγεία και δύναμη το σημαντικό του έργο.
Κατέληξε μάλιστα προκαλώντας το θερμό χειροκρότημα του κοινού:
«Κύριε Αποστολάκη, Στο πρόσωπό σας απόψε, το Ι.Λ.Μ.Ρ. τιμά έναν σπουδαίο πνευματικό άνθρωπο που διασώζει και προβάλλει τον πολιτισμικό θησαυρό της ιδιαίτερης πατρίδας μας».
Ποιος είναι ο τιμώμενος
Στο βιογραφικό του τιμώμενου αναφέρθηκε η κ. Αναστασία Πλατύρραχου λέγοντας τα εξής:
Ο Σταμάτης Αποστολάκης γεννήθηκε στην Αγία Ειρήνη Σελίνου Χανίων το 1932. Είναι συνταξιούχος δάσκαλος, συγγραφέας και λαογράφος. Το 1955 διορίστηκε στο δημοτικό σχολείο Μαυροκάμπου Κορεστίων Δυτικής Μακεδονίας. Στη συνέχεια μετατέθηκε στο Νομό Χανίων, αρχικά στο δημοτικό σχολείο Ροδοβανίου Σελίνου (1959-1965) και αργότερα στο δημοτικό σχολείο Αγριλέ Σελίνου (1965-1966). Την περίοδο 1969-1975 δίδαξε στο 13ο Δημοτικό σχολείο Χανίων και από το 1975 μέχρι το 1987, οπότε αποστρατεύτηκε, δίδαξε στο 6ο Δημοτικό Σχολείο Χανίων.
Από το 1952 ασχολείται με τη συλλογή λαογραφικού υλικού. Πάνω από 220 μελέτες του έχουν εκδοθεί μέχρι σήμερα. Επί 52 χρόνια διατηρεί μόνιμη σελίδα στην εφημερίδα «Χανιώτικα Νέα», με τον τίτλο «Πνευματικά και καλλιτεχνικά γεγονότα του τόπου μας», ενώ έχει διατελέσει και ραδιοφωνικός παραγωγός. Έχει συμμετάσχει σε πολλά κρητολογικά και διεθνή συνέδρια και έχει αρθρογραφήσει σε όλο σχεδόν τον κρητικό τύπο. Έχει βραβευθεί δύο φορές από την Ακαδημία Αθηνών για τη συλλογή πολύτιμου λαογραφικού υλικού. Τον Μάρτιο του 2017 χειροθετήθηκε Άρχων Προστάτης των Γραμμάτων της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας με τις ευλογίες του Οικουμενικού Πατριάρχου Βαρθολομαίου. Είναι Μέλος της Ελληνικής Ονοματολογικής Εταιρείας, της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας και της Ιστορικής Λαογραφικής Εταιρείας Κρήτης (ΙΛΑΕΚ). Είναι Τακτικό Μέλος της Ένωσης Πνευματικών Δημιουργών Χανίων και Ιδρυτικό Μέλος του Συλλόγου Δημιουργίας Ιστορικού Φυσικολαογραφικού Μουσείου Ομαλού και του Ιστορικού Μουσείου Αγίας Ειρήνης.
Τα πιο γνωστά από τα βιβλία του είναι τα εξής: «Ριζίτικα και δημοτικά τραγούδια της Κρήτης», 1993 (η δεύτερη έκδοσή τους το 2010 έφερε τη βράβευσή του από την Ακαδημία Αθηνών το 2011), «Λαογραφικά Μελετήματα στον Ελευθέριο Βενιζέλο» (1995), «Η μάχη της Κρήτης στη Νεοελληνική ποίηση», «Το Τοπωνυμικό του Καμπανού» (1968), «Η Χριστιανική Διδασκαλία στη Δημοτική ποίηση της Κρήτης» (1981), «Λαογραφικά του Δωδεκαήμερου» (1981), «Αθλητισμός και Αγωνίσματα στην Κρήτη επί Τουρκοκρατίας» (1988), «Οι Μακεδονομάχοι μας στη Δημοτική ποίηση» (1985), «Γνωρίστε το Ανατολικό Σέλινο» (2002), «Τα λαογραφικά του Χορού στη Δυτική Κρήτη» κ.ά.
Επισκόπηση της εργογραφίας του
Στη συνέχεια ο κ. Χάρης Στρατιδάκης κάνοντας μια επισκόπηση της εργογραφίας του Σταμάτη Αποστολάκη είπε μεταξύ άλλων:
«Το έργο του Σταμάτη Αποστολάκη είναι μεγάλο και πολυποίκιλο. Περιλαμβάνει καταρχήν το λειτούργημα του δασκάλου επί τρεισήμισι δεκαετίες. Περιλαμβάνει ακόμη αυτοτελείς εκδόσεις και δημοσιευμένες μελέτες, τις οποίες θα παρουσιάσουν εκλεκτοί ομιλητές. Κι ακόμη μας έχει προσφέρει εισηγήσεις σε όλα σχεδόν τα ιστορικολαογραφικά συνέδρια που πραγματοποιήθηκαν στην Κρήτη τις τελευταίες δεκαετίες, και βέβαια στα Κρητολογικά. Πέρα κι από αυτά, περιλαμβάνει εισηγήσεις σε Ημερίδες, καθώς και δημοσιογραφική εργασία μισού αιώνα. Δεν πρέπει να λησμονήσουμε τη διακονία μιας ζωής δίπλα στον μακαριστό Ειρηναίο Γαλανάκη, η οποία περιλαμβάνει και πλούσιο συγγραφικό έργο. Κι ακόμη, η προσφορά του περιλαμβάνει ραδιοφωνικές παραγωγές, όπως και στην καταγραφή αυθεντικού και ανέκδοτου υλικού, με εκατοντάδες ώρες ηχογραφήσεων, οπτικό υλικό σε φωτογραφικές διαφάνειες και οπτικοακουστικό υλικό σε ταινίες.
Η πρώτη δημοσιευμένη εργασία του ήταν τα «Λαογραφικά του κυνηγίου» το 1965 στην «Κρητική Εστία». Την πρώτη αυτή περίοδο, 1965-1980, έκανε 18 δημοσιεύσεις. Τη δεκαετία 1981-2000 δημοσίευσε 120 εργασίες, με αποκορύφωμα τα έτη 1981 και 1990, κατά τα οποία παρουσίασε 11 και 13 εργασίες αντίστοιχα. Είναι φανερό ότι όλα αυτά τα χρόνια συγκέντρωνε λαογραφικό υλικό, που προοιώνιζε και τη μελλοντική εκδοτική συνέχεια της πρώτης εικοσαετίας του 21ου αιώνα, κατά την οποία έχει εκδώσει 70 περίπου νέες μελέτες.
Οι δημοσιευμένες εργασίες και αυτοτελείς του εκδόσεις μπορούν να καταταχθούν σε 15 κατηγορίες:
τις λαογραφικές (λαογραφικά γιορτών, κυνηγιού, τσιγάρου, γεωργικών και βιοτεχνικών εργασιών, το κρητικό παραμύθι και πολλές άλλες),
τις ιστορικές (Κρήτες Μακεδονομάχοι, Πρόσωπα επανάστασης Θερίσου κ.λπ.),
τις εκπαιδευτικές (Μια ματιά στο παρελθόν της δημοτικής εκπαίδευσης, Μαθητές και διδάσκαλοι στη Δυτική Κρήτη πριν ένα αιώνα, Η προσφορά σχολείου Αγίας Ειρήνης στην Αντίσταση, Γράμμα σε παιδιά που δεν έκαμα μάθημα κ.ά.),
τις φιλολογικές (ιδιαίτερα τις αναφερόμενες στο ριζίτικο τραγούδι, στις μαντινάδες και στις ιστορικές ρίμες),
τις γλωσσικές (π.χ. τα Γλωσσικά του λαδιού),
τις τοπωνυμικές (Όρια και τοπωνύμια της επαρχίας Σελίνου, Τοπωνυμικό Πελεκάνου κ.ά.),
τις εκκλησιαστικές/λατρευτικές (Στον Άη Θόδωρο στον Ομαλό, Προσκυνητές στ’ Αγιερηνιώτικο φαράγγι, Εκκλησίες και προσκυνήματα Σελίνου και άλλες πολλές),
τις βιβλιολογικές (Αναγραφή δημοσιευμάτων Ειρηναίου Γαλανάκη, Βιβλιογραφικά στην κρητική μαντινάδα),
τις γλωσσολαογραφικές (Η καμινάδα στη δυτική Κρήτη),
τις σύνθετες εργασίες (Κρητική Χριστιανική Λαογραφία, Ο θάνατος του Ελευθερίου Βενιζέλου στη λαϊκή ποίηση),
τις μεθοδολογικές (Η καταγραφή της προφορικής ιστορίας),
τις κριτικές παρουσιάσεις (βιβλίων, περιοδικών και δίσκων μουσικής),
τις ομιλίες (σε αποκαλυπτήρια μνημείων, σε πνευματικά κέντρα, σε τοπικούς συλλόγους και σε παρουσιάσεις βιβλίων),
τις συμμετοχές σε τιμητικούς τόμους (Αντιδώρημα στον Γιώργο Π. Εκκεκάκη),
τις νεκρολογίες και βιοεργογραφίες (Παντελής Βαβουλές, Αγλαΐα Κυρμιζάκη, Στο δάσκαλό μου Δημήτρη Λουκάτο, Ελευθερίου Πλατάκη μνήμη ιερή, Μια φωτεινή μορφή της Λαϊκής Παιδείας μας: Αντώνιος Τρακάκης),
τις εισαγωγές και προλογίσεις βιβλίων άλλων συγγραφέων (που είναι αμέτρητες).
Ο Σταμάτης Αποστολάκης αγαπά όχι μόνο τις αυτοτελείς εκδόσεις αλλά και τις περιοδικές, άλλωστε από την Κρητική Εστία του Ιδομενέα Παπαγρηγοράκη είδαμε ότι ξεκίνησε. Στα «Χανιά», την ετήσια έκδοση του Δήμου Χανίων της περιόδου 1973-1991 εξέδωσε 16 μελέτες, στην «Ελλωτία», τη συνέχειά του, άλλες 10, και στο «Εν Χανίοις» επίσης δέκα μελέτες. Στην «Κρητική Εστία» της νέας περιόδου έχει δημοσιεύσει 4 μελέτες, στην «Μαρτυρία», την περιοδική έκδοση Ιεράς Μητροπόλεως Κυδωνίας και Αποκορώνου, 52 άρθρα και στην «Ενοριακή Μαρτυρία», την έκδοση της Ενορίας Αγίου Κωνσταντίνου Νέας Χώρας, όπου κατοικεί, 28 άρθρα.
Μια άλλη σημαντική του προσφορά είναι η εβδομαδιαία ολοσέλιδη στήλη «Πνευματικά και καλλιτεχνικά γεγονότα του τόπου μας» στην εφημερίδα «Χανιώτικα Νέα», από το 1966 μέχρι σήμερα ανελλιπώς. Ο προσδιορισμός «ανελλιπώς» σημαίνει ότι έχει δημοσιεύσει -ούτε λίγες ούτε πολλές- 2.600 συνεργασίες, με την παρουσίαση εκδόσεων κυρίως αλλά και πνευματικών εκδηλώσεων. Βέβαια, ο «τόπος μας» αποδείχτηκε ιδιαίτερα διευρυμένος στην περίπτωση αυτή, περιλαμβάνοντας όχι μόνο τα Χανιά και την Κρήτη συνολικά αλλά και τη λαογραφία ως επιστημονικό τομέα και συχνά και την ιστορία. Μια αναγωγή στα 52 χρόνια παρουσίας της στήλης, με τέσσερις κατά μέσο όρο παρουσιάσεις σε καθεμιά, θα μας έκανε να αντιληφθούμε ότι μιλάμε για έναν πλούτο περισσότερων από 10.000 παρουσιάσεων, γεγονός που έχει οδηγήσει τη στήλη να αποδελτιώνεται από πολλές βιβλιοθήκες. Δίπλα στην δημοσιογραφική του προσφορά θα πρέπει να καταθέσουμε και τη ραδιοφωνική, με εκατοντάδες ώρες εκπομπών στο Ελληνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας στο Ζάππειο την περίοδο 1953-54, στην ΕΡΑ Χανίων και στο «Ράδιο Μαρτυρία» Χανίων, πάντα και παντού αφιλοκερδώς….».
Και αφού έκανε μια εμπεριστατωμένη αναφορά στο περιβάλλον και τις αιτίες που αποτέλεσαν αφορμές για δημιουργία του τιμώμενου κατέληξε:
«Ο Σταμάτης Αποστολάκης δεν χρειάζεται την αποψινή μας βράβευση. Οι εβδομήντα και πλέον σχετικές τελετές ίσως και να τον έχουν κουράσει: Ακαδημία Αθηνών (δύο φορές), Οικουμενικό Πατριαρχείο, Επαρχιακή Σύνοδος της Εκκλησίας της Κρήτης, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών «Ελευθέριος Βενιζέλος», Ελληνική Ονοματολογική Εταιρεία, Ελληνική Λαογραφική Εταιρεία, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση και Δήμος Χανίων, Παιδαγωγικό Τμήμα Πανεπιστημίου Κρήτης και δεκάδες ακόμα φορείς. Ίσως εκείνο που θα του έπρεπε να ήταν ένας τιμητικός τόμος, με τις επιστημονικές εργασίες-αντίδωρα όλων εκείνων που έχει ευεργετήσει με το ευρύ, εκτεταμένο και σημαντικό έργο του».
«Χαίρε δάσκαλε…»
Ο γνωστός πολυβραβευμένος ποιητής και αρθρογράφος κ. Βαγγέλης Κακατσάκης δικαίωσε τη φήμη του με έναν εμπνευσμένο χαιρετισμό που έκλεινε σε περίτεχνους στίχους όλες τις αρετές του τιμώμενου.
Στη συνέχεια ένας ακόμα κορυφαίος των Κρητικών Γραμμάτων ο κ. Βασίλης Χαρωνίτης, αναφέρθηκε στο δάσκαλο Σταμάτη Αποστολάκη, που συνήθιζε όπου κι αν πήγαινε να διαδίδει τη γνώση και να συλλέγει το απόσταγμα της λαϊκής σοφίας από τα χείλη των ανθρώπων που γαλουχήθηκαν με τις παραδόσεις του τόπου μας.
Από τις μεγάλες πνευματικές αξίες του τόπου μας ο κ. Γιάννης Παπιομύτογλου, πρώην διευθυντής Δ. Κ. Βιβλιοθήκης Ρεθύμνης αναφέρθηκε στη συμμετοχή του Σταμάτη Αποστολάκη στα κρητολογικά συνέδρια. Κάθε συμμετοχή συνοδευόταν και από μια σπουδαία ανακοίνωση απόλυτα τεκμηριωμένη. Έτσι ώστε να θεωρείται από τους εισηγητές που πρόσθεταν κύρος σε κάθε διοργάνωση.
Για το βιβλίο του τιμώμενου «Ριζίτικα. Τα δημοτικά τραγούδια της Κρήτης» μίλησε ο κ. Θεόδωρος Πελαντάκης.
Από τις καλύτερες εισηγήσεις αυτή του κ. Κωνσταντίνου Φουρναράκη, φιλόλογου καθηγητή, πρώην προϊστάμενου ΙΑΚ, που αναφέρθηκε με το χάρισμα λόγου που διαθέτει στα βιβλία του Σταμάτη Αποστολάκη «Οι Μακεδονομάχοι μας στη δημοτική ποίηση» και «Η μάχη της Κρήτης στη νεοελληνική ποίηση».
Ιδιαίτερα συγκίνησε η συνταξιούχος καθηγήτρια κ. Μαριέττα Ασημομύτη Εκκεκάκη, που παρά το πένθος της συμμετείχε στο πάνελ με μια θαυμάσια εισήγηση που είχε θέμα το βιβλίο του Σταμάτη Αποστολάκη «Λαογραφικά τ’ αργαλειού».
Η παρουσία της θα έκανε την ψυχή του αείμνηστου συζύγου της Γεωργίου Εκκεκάκη να αγάλλεται εκεί που βρίσκεται, καθώς αν ζούσε για τίποτε δεν θα άφηνε κενή τη θέση του στην τιμητική αυτή βραδιά ενός στενού φίλου και λαμπρού συνεργάτη. Επάξια τον εκπροσώπησε η σύζυγός του και καταχειροκροτήθηκε.
Η νέα γενιά εκπροσωπήθηκε επάξια στην εκδήλωση από τον θεολόγο Καθηγητή Μάνο Γοργοράπτη, που παρουσίασε με άνεση και θαυμαστή πληρότητα την εργασία του Σταμάτη Αποστολάκη «Μεγαλοβδομάδα και Λαμπρή στην Κρήτη».
Η επόμενη εισήγηση είχε επίσης ξεχωριστό ενδιαφέρον, καθώς αναφερόταν σε ένα θέμα αλλιώτικο από τα άλλα που ανέπτυξε θαυμάσια ο κ. Ματθαίος Φραντζεσκάκης, μαθηματικός, πρόεδρος Πολιτιστικής Εταιρείας Κρήτης.
Ήταν «Τα λαογραφικά του τσιγάρου» του Σταμάτη Αποστολάκη, που τι περίεργο ήταν και παραμένει ο πιο φανατικός αντικαπνιστής.
Εξαιρετική ήταν και η παρουσία της κας Κατερίνας Τσακάλη – Δομαζάκη μέλος Δ.Σ. του Ιστορικού Λαογραφικού Μουσείου που παρουσίασε το βιβλίο του Σταμάτη Αποστολάκη «Τα λαογραφικά του χορού στη δυτική Κρήτη».
Η δημοσιογράφος κ. Εύα Λαδιά εξήγησε στη συνέχεια γιατί άφησε για επόμενη εκδήλωση την ταινία της «Σταμάτης Αποστολάκης, ο βάρδος της παράδοσης», λέγοντας: «Πως θα μπορούσα είπε να κλείσω στα δέκα λεπτά που μου πρότειναν μια προσωπικότητα όπως αυτή του κ. Σταμάτη Αποστολάκη. Στην ταινία μου, που συνοπτικά αναφέρομαι στη ζωή και στο έργο του, καλύπτονται 45 λεπτά και πάλι δεν εξαντλείται το θέμα, Σε μια άλλη εκδήλωση λοιπόν θα έχουμε τη χαρά και με την ταινία αυτή να τιμήσουμε όπως του αξίζει τον κ. Σταμάτη Αποστολάκη.
«Ανάμεσα στα τόσα αηδόνια των Γραμμάτων, ταπεινός κορυδαλλός εγώ δεν έχω παρά να στείλω όσο γίνεται ψηλότερα την προσευχή μου να σας έχει ο Θεός καλά να προσφέρετε πάντα το πολύτιμο έργο σας».
Ακολούθησε η απονομή της τιμητικής πλακέτας και τη βραδιά έκλεισε με μια εμπνευσμένη ομιλία του ο τιμώμενος.
Μίλησε για τις συγκυρίες που έδωσαν αφορμή για να ξεκινήσει τη συγγραφική του δράση. Για τον πατέρα του Απόστολο που πάνω από όλα τον δίδαξε: «Παιδί μου να πράττεις έτσι που απ’ όπου περνάς να μην ντρέπεσαι». Για τη μητέρα του Αναστασία Μπουλνταδάκη, που έγκυος στη φυλακή, για την αντιστασιακή της δράση μάταια περίμενε να της αποδοθεί χάρη, για τους συγχωριανούς του που γύρισαν από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, για τις ζωντανές αφηγήσεις των απλών ανθρώπων…
Εξέφρασε ευχαριστίες σε καθένα χωριστά από τους εισηγητές που τον τίμησαν με τις αναφορές τους και ευχήθηκε να έχει το περιθώριο να συνεχίσει το έργο του πάνω στα θέματα που τον εμπνέουν.
Αξίζουν θερμά συγχαρητήρια στους έχοντες την πρωτοβουλία να τιμήσουν στο Ρέθυμνο το Σταμάτη Αποστολάκη που είχε αρκετές φορές πλουτίσει με την παρουσία του εκδηλώσεις κύρους. Και να ευχηθούμε από καρδιάς με δύναμη ψυχής που τον χαρακτηρίζει να συνεχίσει τη συγγραφική πορεία του κοσμώντας πάντα τα Κρητικά Γράμματα.