Στο πλαίσιο της επετείου της Μάχης της Κρήτης, οργανώθηκε φέτος και ο «υπερμαραθώνιος αγώνας δρόμου» με αφετηρία τη Μονή Βωσάκου και τέρμα την παραλία Περιστερέ στο Ροδάκινο. Το χωρίο Φωτεινού ήταν ένας από τους σταθμούς «ανεφοδιασμού» των συμμετεχόντων στη διαδρομή των 154 χιλιομέτρων.
Με αφορμή λοιπόν τον «υπερμαραθώνιο» και τη συμβολή του χωριού σε αυτόν, αλλά και επειδή το Σεληνόφως (όπως ήταν η κωδική ονομασία του χωριού κατά την περίοδο της γερμανοκατοχής) είχε παίξει ένα σημαντικό ρόλο στην αντίσταση, οργανώθηκε το Σάββατο 21 Μαΐου από τον Πολιτιστικό Σύλλογο του χωριού μια εκδήλωση.
Πέρα από την υποδοχή των δρομέων, στην εκδήλωση έλαβε χώρα μια ομιλία και σχετική συζήτηση για τον ρόλο του χωριού κατά την Αντίσταση και ιδιαίτερα στην περίπτωση απαγωγής του στρατηγού Κράιπε.
Επειδή το περιεχόμενο της εκδήλωσης είναι ενδιαφέρον, όχι μόνο για τους Φωτεινιανούς, αλλά και για το ευρύτερο κοινό και αποτελεί ένα είδος μνημόσυνου για όσους έχασαν τη ζωή τους στα χρόνια της κατοχής, κρίθηκε σκόπιμη η συγγραφή του παρόντος άρθρου.
Ο οικισμός Φωτεινού (όχι Φωτεινός) είναι σήμερα άγνωστος, ενδεχομένως και ασήμαντος. Δεν ήταν όμως πάντα έτσι. Το χωριό είναι βυζαντινό και ήκμασε κυρίως κατά την περίοδο της ενετοκρατίας. Για αιώνες αποτελούσε το πέρασμα βορρά-νότου και το έτος 1583 είχε 458 κατοίκους, όταν την ίδια περίοδο τα γειτονικά χωριά είχαν μικρότερο πληθυσμό (οι Αρμένοι 383, Αμπελάκι 250, Καρέ 215 και το Ρέθυμνο 4.485).
Τα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας μετεξελίχθητε σε μουσουλμανικό χωριό «τουρκοχώρι» και παρήκμασε (1881 136 κάτοικοι, 1900 40 κάτοικοι). Από το 1900 άρχισε να κατοικείται ξανά από χριστιανικές οικογένειες, οι οποίες στην πλειοψηφία τους μετακινήθηκαν από τα Σφακιά και από το γειτονικό προς τα Σφακιά χωριό Αλώνες.
Η διασύνδεση ανάμεσα στα χωριά Φωτεινού και Αλώνες έμελε να παίξει ένα σημαντικό ρόλο στην οργάνωση της αντίστασης κατά του γερμανού κατακτητή. Σημείο αναφοράς και εξέχον πρόσωπο σε αυτή τη σχέση και στην οργάνωση της αντίστασης ήταν ο «Σάντσο», δηλαδή ο Ιωάννης Τσαγκαράκης η οικογένεια του οποίου διέμενε στου Φωτεινού, αλλά κατάγονταν από τις Αλώνες.
Ένα δεύτερο κανάλι επικοινωνίας μεταξύ των δύο χωριών αποτελούσαν ο παπα-Γιάννης Αλεβυζάκης από τις Αλώνες και τα ξαδέλφια και ανίψια του από του Φωτεινού.
Αλλά, ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή και ας βάλουμε στο παιχνίδι και τον Πάτρικ Λη Φέρμορ, ο οποίος αναφέρεται ρητά και αναλυτικά στο «Σεληνόφως» και στον «Σάντσο» στο βιβλίο του «Η απαγωγή του Στρατηγού Κράιπε».
Προηγουμένως, όμως, ας υπογραμμιστεί πως το χωριό φαίνεται να λειτούργησε από την αρχή του πολέμου ως πέρασμα και σημείο στήριξης των συμμαχικών δυνάμεων. Τεκμήριο προς τούτο αποτελεί η κοινή ευχαριστήρια επιστολή του πρωθυπουργού της Νέας Ζηλανδίας, Πέτερ Φράιζερ, και του διοικητή των συμμαχικών δυνάμεων Κρήτης, στρατηγού Μπέρναντ Φράιμπεργκ, προς τους κατοίκους του χωριού, η οποία επιστολή φυλάσσεται στο αρχείο του σχολείου.
Ο ρόλος του χωριού στην αντίσταση φαίνεται να συνδέεται άμεσα και με τη γεωγραφική του θέση και τις κρυψώνες που προσέφερε. Η σπηλιά στον Πήγαδο αποτέλεσε ιδανικό κρυψώνα για τον ασύρματο και τους χειριστές του. Βρίσκεται πολύ κοντά στο χωριό, αλλά εντούτοις πάρα πολύ δύσκολα μπορεί να εντοπισθεί, λόγω της διαμόρφωσης του εδάφους. Και το σημαντικότερο διέθετε και διαθέτει μια σχεδόν αόρατη έξοδο.
Μάλλον έτσι εξηγείται, αυτό που μας πληροφορεί ο Π.Λ. Φέρμορ, ότι δεκαπέντε οπλισμένοι «Ούννοι» (Γερμανοί) ανέβηκαν ως τη σπηλιά τους, αλλά τους προσπέρασαν (αυτόν τον ίδιο, τον Σάντσο και τον «Φτωχό», τον ασυρματιστή) συνεχίζοντας την ανάβασή τους.
Έναν δεύτερο κρυψώνα αποτελούσε η σπηλιά στου Σκ(χ)ολάρη. Η ίδια η σπηλιά είναι σε εμφανές σημείο, όμως απέχει αρκετά από το χωριό και το σημαντικότερο είναι σε γεωγραφική θέση που δεν αποτελεί πέρασμα. Μεταξύ αυτών των δύο σημείων εμετακινείτο ο ασύρματος καθ’ όλη τη διάρκεια της κατοχής και οι σπηλιές αποτελούσαν σημεία συνάντησης των αντιστασιακών ομάδων, οι οποίες ήταν σίγουρες ότι θα τις φρόντιζαν και θα τις προστάτευαν οι κάτοικοι του χωριού.
Στην προφορική ιστορία του χωριού διασώζονται μέχρι σήμερα διάφορες μικρο-ιστορίες και διάφορα ενδιαφέροντα μικροπεριστατικά από την κατοχή και την αντίσταση.
Όμως, το κορυφαίο γεγονός αποτελεί η στάση (διημέρευση) του Κράιπε και των απαγωγέων του στο Σεληνόφως και συγκεκριμένα στον Ελαιώνα του Καλλονά (η τοποθεσία Καλλονάς γειτνιάζει άμεσα με την τοποθεσία Σκολάρης και τη σπηλιά).
Μέσα στον ελαιώνα ένας μεγάλος βράχος δημιουργεί ένα μικρό σπηλιάρι, το όποιο συμπληρώνεται με ένα πετρόκτιστο μικρό σπιτάκι, απ’ αυτά που έφτιαχναν παλιά οι βοσκοί.
Αυτό λοιπόν, το σπιτάκι -που κατά κάποιο τρόπο διατηρείται μέχρι σήμερα- αποτέλεσε τον κρυψώνα όπου διημέρευσαν ο Κράιπε και οι απαγωγείς του, προερχόμενοι από την Πατσό και συνεχίζοντας για το Βιλανδρέδο.
Στου Φωτεινού η παρέα έγινε αρκετά μεγάλη, γιατί προστέθηκαν σ’ αυτή και Ρώσοι φυγάδες. Και όπως μας πληροφορεί ο Π.Λ. Φέρμορ, την ομάδα των απαγωγέων και τον Κράιπε υποδέχτηκαν στου Φωτεινού, ο Σταύρος Πέρρος με τους γιους του, αλλά και μέλη των οικογενειών των Αλεβυζάκηδων και των Τσαγκαράκηδων.
Όχι, όμως, ο Τσαγκαρογιάννης, ο Σάντσο, ήδη ένα χρόνο πριν, είχε πέσει θύμα ενός τραγικού ατυχήματος στον Ψηλορείτη. Έτσι απουσίαζε από αυτή την κορυφαία αντιστασιακή πράξη, στην οποία συνέβαλε και το χωριό του.
Σε ανύποπτο χρόνο (στα νεανικά μας χρόνια) ένας φίλος από τα Ανώγεια (ο παπα-Κωστής) μου έλεγε, ότι και σήμερα οι Ανωγειανοί μια τοποθεσία στο χωριό τους την ονομάζουν «το μνήμα του Τσαγκάρη».
ΥΓ. Το παρόν άρθρο δεν προσθέτει σημαντικές πληροφορίες ως προς τα γεγονότα καθαυτά. Εξάλλου δεν γράφτηκε για αυτόν τον σκοπό, αλλά για να τιμήσει την προσφορά των ανθρώπων της αντίστασης, καθώς και την προσφορά του Πολιτιστικού Συλλόγου του χωριού Φωτεινού, ο οποίος προσπαθεί να διατηρήσει την ιστορική μνήμη και την προφορική παράδοση του χωριού.
*Ο Μιχάλης Δαμανάκης είναι Ομότιμος καθηγητής Πανεπιστημίου Κρήτης
