Του ΑΙΜΙΛΙΟΥ ΓΑΣΠΑΡΗ
Πόσα ελαιοτριβεία υπήρχαν στο Ατσιπόπουλο; Ποιος ήταν ο χρόνος της δημιουργίας τους; Από πότε και μέχρι πότε εξυπηρετούσαν τους κατοίκους και με ποιες συνθήκες; Τι έφτασε ως τις μέρες μας; Σειρά τα ερωτήματα και πρόκειται για ρητορικά γιατί δεν υπάρχει παρά η απάντηση του ιστορικού ή του ερευνητή που θα σκύψει στο θέμα αυτό και θα προσπαθήσει να βρει τα ελάχιστα στοιχεία που απομένουν. Η ιστορία του οικισμού δεν έχει ακόμα γραφεί παρά τις εκδόσεις σχετικά με το χωριό που έχουν γίνει ως τώρα. Η παρουσία του ανθρώπου στη συγκεκριμένη περιοχή θα έχει την αρχή της την εποχή του χαλκού σίγουρα, καθώς υπάρχουν μαρτυρίες για την ύπαρξη Υστερομινωικού τάφου στην περιοχή. Η παρουσία των μινωιτών και μυκηναίων από τη στιγμή που ο ευρύτερος χώρος ήταν πέρασμα από την περιοχή του Ρεθύμνου στα δυτικά θα ήταν σίγουρη. Επίσης και στις μεταγενέστερες εποχές τον ίδιο δρόμο θα έπαιρναν και οι Ρωμαίοι και οι Βυζαντινοί. Οι ελιές και το λάδι τους απασχολούσαν όλους και η καλλιέργεια και η φροντίδα του ιερού δέντρου θα ήταν δεδομένη. Η περιοχή προσφέρεται για αυτό και υπάρχει περιοχή στο χωριό με πανάρχαια ελαιόδεντρα με το τοπωνύμια Ελληνικά. Η περίοδος των Βενετσιάνων που έχει αφήσει αρκετά κτίσματα στον οικισμό θα ήταν πολύ σημαντική και όλα μαρτυρούν πως θα ήταν φάση ακμής. Οι κατοικίες επιβλητικές και οι ιδιοκτήτες απολάμβαναν ανέσεις αστικές για τις συνήθειες της εποχής.
Ελαιοτριβείο από την εποχή των Βενετσιάνων δεν έχει σωθεί στο Ατσιπόπουλο. Ελαιοτριβεία γενικά δεν έχουν σωθεί στο Ατσιπόπουλο εκτός αυτό στο Μακρυστενό, ιδιοκτησία κληρονόμων Μανούσου Λιονή. Είναι θέμα κι αυτό τύχης που δεν έχει διαλυθεί και δεν έχει ακόμα δώσει τη θέση του σε κάτι άλλο. Η αλλαγή στο Ατσιπόπουλο είναι κοσμογονική και έχει σαρώσει τα πάντα. Στον παλιό οικισμό διατηρούνται κάποια αρχιτεκτονικά στοιχεία και αυτά αρκετά αλλοιωμένα. Επιμένουν όμως να παραπέμπουν με την αισθητική τους στην βενετσιάνικη περίοδο. Πού θα ήταν τα ελαιοτριβεία την εποχή αυτή; Πού γινόταν η επεξεργασία του ελαιόκαρπου; Σε άλλους οικισμούς υπάρχουν κτίσματα σχετικά από την περίοδο αυτή και το γενικότερο συμπέρασμα είναι πως οι αλλαγές μέχρι και τον 19ο αιώνα δεν ήταν τόσο καθοριστικές. Με τον ίδιο τρόπο οι αγρότες παρήγαγαν το πολύτιμο υλικό. Μέχρι και την δεκαετία του 1960 μπορούσαμε να δούμε τη διαδικασία της παραγωγής του λαδιού με τον αρχαϊκό τρόπο. Στα χωριά της Κρήτης αυτό αποτελούσε τον καθοριστικό τομέα για την επιβίωση των κατοίκων. Οι μυλόπετρες τού τότε και στο Ατσιπόπουλο και σ’ όλο το νησί γύριζαν και συνέθλιβαν τον καρπό με τα ζώα ζεμένα και υπάκουα στο επιβεβλημένο αγώνα.
Στο Μακρυστενό, λοιπόν, διασώζεται μέχρι σήμερα το τελευταίο ελαιοτριβείο στο Ατσιπόπουλο. Οι μυλόπετρες στέκονται αγέρωχες και περιμένουν το στοργικό εκείνο χέρι που θα τους δώσει ξανά την εικονική τους λειτουργικότητα. Μαζί με μια σειρά εργαλείων και πραγμάτων που ήταν απαραίτητα για το άλεσμα της ελιάς και την παραγωγή του πολύτιμου αγαθού σ’ ένα χώρο που διατηρεί τα στοιχεία μιας αυθεντικής λαϊκής αρχιτεκτονικής και που πρέπει να διασωθεί και να αποτελέσει σημείο αναφοράς της πολιτιστικής κληρονομιάς του χωριού. Στον κεντρικό δρόμο του χωριού υπήρχε, σ’ αυτό που λέγαμε όλοι εργοστάσιο, το ελαιοτριβείο που όλοι βιώσαμε και στην κεντρική πλατεία, της Παναγίας, υπήρχαν άλλα δυο. Όλα αυτά έχουν χαθεί στο γύρισμα του χρόνου. Τα ίχνη τους δεν υπάρχουν πια. Σ’ ένα από αυτά πριν χρόνια είχα δει τις γούρνες να παραμένουν και αυτό γίνεται κάπως σαν μια τρυφερή και δυσδιάκριτη ανάμνηση. Που εύκολα χάνεται όπως ακριβώς έχει χαθεί και αυτή η αίσθηση όταν ήταν η εποχή του λαδιού, που το άρωμά του γέμιζε τα στενά και που στα σπίτια τους όλοι οι χωριανοί γέμιζαν το πιθάρια λάδι για όλη την χρονιά, λάδι που το ξόδευαν χωρίς να το φοβούνται και που καμάρωναν για τον κόπο και τη δουλειά όλη που αφορούσε το αγαπημένο τους δέντρο.
